Archidiakon

Z Wikipedii

Archidiakon (gr. arche - pierwszeństwo) – urząd kościelny, który pojawił się pod tą nazwą około IV wieku.

Początkowo był to powoływany przez biskupa przełożony diakonów. Prawdopodobnie osoba taka wyznaczana była już wcześniej, a od IV wieku przybrała tytuł archidiakona. Powoływana była zasadniczo spośród kapłanów, później wyłącznie spośród kapłanów. Z czasem archidiakon stał się zastępcą biskupa do spraw administracji i dyscypliny. O wzroście znaczenia urzędu świadczy fakt, że archidiakoni reprezentowali czasem biskupów na soborach, a po śmierci biskupa zarządzali diecezją do czasu wyboru następcy. Do IX wieku w diecezji był jeden archidiakon działający z upoważnienia biskupa.

W państwie Karolingów, poczynając od IX wieku zaczęto dzielić diecezje na jednostki administracyjne pod nazwą archidiakonatów z archidiakonami na czele. Podział ten upowszechnił się w całym chrześcijaństwie, a archidiakoni uzyskali silną i niezależną pozycję, zagrażającą nawet biskupom. Wynikało to z szerokich uprawnień archidiakona na terenie archidiakonatu. Ich podstawowym zadaniem było prowadzenie wizytacji na swoich terytoriach, jednak w praktyce, z wyjątkiem udzielania święceń kapłańskich, mieli oni właściwie wszystkie kompetencje biskupów na terenie sobie podległym, łącznie z możliwością zwoływania synodów archidiakonalnych. Zasadnicze znaczenie dla wzrostu niezależności archidiakonów miała dożywotność ich urzędu. Archidiakonaty często stawały się zalążkiem nowych diecezji.

Poczynając od XIII wieku biskupi zaczęli ograniczać uszczuplające ich władzę, kompetencje archidiakonów. W tym celu wprowadzono między innymi urząd oficjała (wikariusz inspiritualibus) jako odwoływanego zastępcy biskupa do spraw administracyjnych. Ostatecznie sobór trydencki odebrał archidiakonom w XVI wieku większość ich uprawnień, chociaż sam podział na archidiakonaty przetrwał dużo dłużej.

Archidiakon stał się tytułem honorowym, prałaturą w kapitule kolegiackiej lub katedralnej.

W kościele prawosławnym archidiakon jest współcześnie również tytułem honorowym. W kościele anglikańskim urząd ten zachował pewne znaczenie rzeczywiste i archidiakon jest pomocnikiem biskupa w administracji diecezją lub jej częścią.