Prawosławie

Prawosławie
Główna religia	Chrześcijaństwo
Klasyfikacja religii

Prawosławie – doktryna ortodoksyjnego (gr. orthodoxos – prawdziwie, prawidłowo wierzący) Kościoła chrześcijańskiego – jednej z dwóch grup Kościołów powstałych w wyniku rozłamu w Kościele chrześcijańskim z 1054 roku (tzw. schizmy wschodniej, lub, co uznaje się za historycznie bardziej uzasadnione – schizmy wielkiej). Współcześnie obejmuje ona w zasadzie wyłącznie Kościoły wschodnie i Kościoły orientalne, choć w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej funkcjonują parafie prawosławne obrządku łacińskiego. Doktryna głoszona jest głównie przez Kościoły prawosławne tzw. kanoniczne i niekanoniczne oraz wspólnoty staroobrzędowców.

Spis treści 1 Charakterystyka prawosławia 2 Liturgia 3 Ikony 4 Prawo kanoniczne 5 Sobory powszechne 6 Późniejsze sobory 7 Tradycja Święta: źródło prawosławnej wiary 8 Bibliografia 9 Zobacz też 10 Linki zewnętrzne

[edytuj] Charakterystyka prawosławia

Doktryna prawosławia opiera się na dekretach siedmiu pierwszych soborów powszechnych i przekazach ojców Kościoła. Nie uznaje ustanowionego po tzw. "schizmie wschodniej" (wielkiej) w Kościele zachodnim prymatu jurysdykcyjnego biskupa Rzymu, opierając się na tradycji Kościoła starożytnego; dogmatu o "Filioque", czyli pochodzenia Ducha Świętego od także Syna (teologowie prawosławni tłumaczą, że Bóg Ojciec, jest jedynym źródłem i Syna, i Ducha Świętego. Dlatego Bazyli Wielki napisał "Bóg jest jeden bo Ojciec jest jeden"); odrzuca też ideę odpustu, czyśćca, dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny, dogmat o Wniebowzięciu Matki Boskiej (dwa ostatnie to nowe elementy wprowadzone do nauki kościoła rzymskokatolickiego), nauczanie o grzechu pierworodnym Augustyna z Hippony oraz celibat niższego duchowieństwa (diakonów i prezbiterów).

Ważnym w Kościele prawosławnym jest fakt znaczącej odmienności eklezjalno-liturgicznej, konkretnie w pojmowaniu Kościoła jako wspólnoty soborowej (scs. sobornost'), co wyklucza prymat papieża (jakiegokolwiek biskupa), a co za tym idzie uznanie jego nieomylności w sprawach wiary i moralności (co postuluje KRK w uchwalonym na Vaticanum I dogmacie). Istnieją również różnice w pojmowaniu życia duchowego i sakramentalnego (choć uznaje się często obecnie tożsamo rozróżnienie siedmiu sakramentów, jakkolwiek nie jest to prawo w sensie dogmatycznym). Kościół prawosławny uważa się za jedynego "depozytariusza wiary" oraz za jedyny ściśle trzymający się Tradycji Ojców Kościoła katolickiego, powołanego przez Jezusa Chrystusa.

Strukturę Kościoła tworzą cztery starożytne patriarchaty (składowe dawnej pentarchii) – konstantynopolitański (nazywany ekumenicznym; biskup tego miasta ma tytularne pierwszeństwo primus inter pares w prawosławiu), jerozolimski, antiocheński i aleksandryjski, pięć późniejszych patriarchatów: rosyjski (moskiewski, od 1589), gruziński, bułgarski, rumuński (od 1925), serbski i 6 kościołów autokefalicznych (niezależnych): polski, grecki, cypryjski, albański, czesko-słowacki i amerykański).

W prawosławiu duże znaczenie mają autonomiczne, podlegające biskupom klasztory, nazywane monasterami (te o szczególnie wysokiej randze, podlegające patriarsze to monastery tzw. stauropigalne). W prawosławiu istnieje silna tradycja dużej autonomii organizacyjnej – tzw. autokefalia (od gr. auto i kephalos – głowa).

Autorytetem zdolnym ogłaszać prawdy dogmatyczne jest tylko sobór powszechny, aczkolwiek istnieją też pewne prawdy przyjęte po zakończeniu ostatniego z Soborów, które zostały uznane przez całą Cerkiew. Przykładem jest doktryna św. Grzegorza Palamasa o niestworzonej naturze łaski, ponieważ cerkiew wierzy, że każde twierdzenie usprawiedliwia się jedynie zaakceptowane przez całą wspólnotę kościoła – taką aprobatę muszą uzyskać także uchwały soborów. Jednak nie były to zwykle ustalenia o randze dogmatu tych z okresu patrystycznego (Ojców Kościoła), a raczej porządkujące i dostosowujące Kościół do nowych warunków (tj. z zakresu prawa kanonicznego). Ilość prawd dogmatycznych w Cerkwi Prawosławnej jest o wiele mniejsza niż w katolicyzmie. Twierdzi się, że dogmatyzować należy tylko prawdy zagrożone – ta zasada tłumaczy, dlaczego nie zapisano w dogmatach nowych tez mariologicznych (jak Wniebowzięcie NMP). Stąd wszystkie dogmaty w prawosławiu, również dotyczące Bogurodzicy, mają charakter chrystocentryczny (dowodzą bóstwa Chrystusa). Dogmaty Soborów Powszechnych uznawane są przez całą Cerkiew jako stałe, niezmienne części wiary, o wiele więcej jednak występuje tu teologumenów (prywatnych, dopuszczalnych ale nie obowiązkowych opinii teologicznych), które pozostawiają wiele spraw otwartych (np. nie neguje się Wniebowzięcia Matki Boskiej, ale też nie widzi się potrzeby podniesienia do rangi dogmatu). Kościół prawosławny nie wykazuje potrzeby dogmatyzacji wiary w takim stopniu jak katolicki, zostawiając wiele spraw natury moralnej i etycznej do indywidualnego rozpatrzenia na poziomie wierny-opiekun duchowy. To właśnie tłumaczy brak oficjalnego stanowiska Cerkwi w sprawie np. antykoncepcji, a zauważa się głosy zezwalające na nią przy pewnych okolicznościach.

[edytuj] Liturgia

Prawosławie uznaje liturgikę za istotną formę przekazu wiary, zgodnie z zasadą lex orandi lex credendi (łac. "reguła modlitwy jest regułą wiary"). Do tradycji liturgicznych należą gesty oraz czynności, wyjątkiem są tylko słowa padające w trakcie nabożeństwa.

Wynika to z podwójnego rozumienia określenia prawosławny – ktoś kto prawidłowo rozpoznaje Boga, ale jednocześnie ten, który w sposób prawidłowy oddaje mu chwałę (scs. sławit', gr. doxios) podczas nabożeństw.

Najważniejszym obrządkiem w Cerkwi prawosławnej jest obrządek bizantyjski, ale dopuszcza się również inne (np. koptyjski lub tzw. ryt zachodni oparty o anglikańską The Book of Common Prayer). Istnieją wspólnoty prawosławne na Zachodzie, które uznają, że właściwe jest dla nich używanie obrządków zachodnich, takich jak ryt trydencki.

Doba liturgiczna w prawosławiu rozpoczyna się wraz z Nieszporami, poprzedzonymi Noną – 9. godziną kanoniczną (scs. 9. czas), odpowiadającej godzinie 15 po południu. Po kolacji następuje Wielka (w okresie Wielkiego postu wraz z Kanonem św. Andrzeja z Krety) lub Mała Kompleta (scs. powieczerije). O północy rozpoczyna się Nokturn (scs. połunoszcznica), praktykowany współcześnie jedynie w monasterach. Następnie, przed wschodem słońca, rozpoczyna się Jutrznia, zakończona Prymą – pierwszą godziną kanoniczną (scs. pierwszy czas), odpowiadającą godzinie 7 rano. Boską Liturgię Eucharystyczną poprzedza Tercja (scs. trzeci czas) i Seksta (scs. szósty czas), czyli trzecia i szósta godzina kanoniczna, odpowiadająca godzinie 9 i 12. Eucharystia kończy dzień liturgiczny.

Rodzaje sprawowanych Świętych Liturgii:

• Liturgia Jana Złotoustego – odprawiana w większość dni w roku, i w soboty Wielkiego postu;
• Liturgia Św. Bazylego Wielkiego – odprawiana w niedziele Wielkiego Postu, w Boże Narodzenie, Św. Bazylego;
• Liturgia Uprzednio Poświęconych Darów (Liturgia papieża Grzegorza Wielkiego) – odprawiana we środy i piątki wielkiego postu;
• Liturgia Św. Jakuba – wg starożytnego rytu, odprawiana w dniu Św. Jakuba w katedrach.
• Liturgia Św. Marka – sprawowana przez prawosławnych Koptów

[edytuj] Ikony

Innym ważnym sposobem wyrażania tradycji jest sztuka. Ikony, szczególnie popularny jej rodzaj w prawosławiu, ma znaczenie nie tylko przedstawiające, jest także objawieniem Boga. Z tego powodu pisarze ikon nie mają pełnej swobody twórczej i muszą uwzględniać ważne aspekty religijne swojego dzieła. W szczególności istotne jest, żeby ikonograf (scs. ikonopisiec) był dobrym wiernym Kościoła, a sam akt twórczy był poprzedzony spowiedzią i przyjęciem eucharystii.

Ikony są częścią tradycji prawosławia na równi z Biblią, soborami, ojcami Kościoła, liturgią i kanonami. Nazywa się je objawieniem bożym przedstawionym za pomocą kreski i barwy, jak w Piśmie Świętym słowem. Kościół prawosławny uznaje je wszystkie za pochodzące od Ducha Świętego oraz nawzajem ze sobą powiązane. Podobnie powiązana jest prawosławna teologia i mistycyzm, miłość Boga i ludzi, a także osobista wiara poszczególnych członków Kościoła i liturgia nabożeństw. Ta jedność jest traktowana jako podstawowy warunek prawidłowego życia duchowego Kościoła. Według Ewagriusza prawdziwa modlitwa jest równoznaczna z uprawianiem teologii, zaś św. Maksym stwierdził, że teologia pozbawiona rzeczywistego przeżycia mistycznego, jest teologią demonów.

[edytuj] Prawo kanoniczne

W Kościele prawosławnym kanony związane z organizacją i dyscypliną były ustalane zarówno przez sobory powszechne jak i lokalne a także przez biskupów. Zbiory kanonów z komentarzami tworzyli w Bizancjum Teodor między innymi Balsamon, Zonaras. W 1800 r. ukazał się „Ster” (gr. Pedalion, cs. Kormczaja Kniga) świętego Nikodema ze Świętej Góry, który jest wzorcowym greckim komentarzem do kanonów. Część tych kanonów jest jednak dziś anachroniczna i wymaga uporządkowania przez przyszły sobór powszechny.

Mimo że kanony są tylko doczesnymi regulacjami dogmatów, są ważne jako próba ich realizacji w zmiennych warunkach życia Kościoła i wiernych, i uznawane są pośrednio także za część tradycji.

[edytuj] Sobory powszechne

Według Kościoła prawosławnego prawdy wiary określone w ramach siedmiu ekumenicznych soborów powszechnych mają znaczenie równorzędne z Pismem Świętym, a więc są w nim autorytetem absolutnym.

Najważniejszy jest Nicejsko-Konstantynopolitański Symbol Wiary, wypowiadany w każdej sprawowanej Eucharystii oraz codziennie w trakcie nabożeństw Środka Nocy (gr. Mesonyktikon, cs. полунощница) i Powieczerza (gr. Apodeipnon, scs. повечерїе). Ponieważ sobory powszechne oficjalnie nie zaświadczały autorytetu Apostolskiego i Atanazjańskiego Wyznania Wiary, mają one mniejsze znaczenie. Wprawdzie Apostolskie Wyznanie Wiary (Skład apostolski) jest uznawane, ale nie jest wypowiadane w prawosławnych nabożeństwach, podobnie Atanazjańskie Wyznanie Wiary (Quicumque), które poza tym pojawia się czasem, (oczywiście bez Filioque), w Horologionie (scs. Czasosłow, Księdze Godzin Kanonicznych).

1. Sobór Nicejski I (325) – potępił arianizm, sformułował chrześcijańskie wyznanie wiary, uroczyście potwierdzono dogmat o Bóstwie Chrystusa.
2. Sobór Konstantynopolitański I (381) – uzupełnił wyznanie wiary (zwane także nicejsko-konstantynopolitańskim) do postaci Credo (czyli wyznania wiary) nicejsko-konstantynopolitańskiego, odmawianego podczas nabożeństw, potwierdzono wiarę w Ducha Świętego.
3. Sobór Efeski (431) – potępił nestorianizm, uznał, że Dziewicy Maryi przysługuje tytuł Matki Bożej (Θεοτόκος, gr. Theotokos). Ten i następne sobory nie są uznawane przez Kościół asyryjski.
4. Sobór Chalcedoński (451) – odrzucił monofizytyzm, sformułował doktrynę o dwóch naturach Chrystusa: boskiej i ludzkiej.
5. Sobór Konstantynopolitański II (553) – potwierdził doktryny i kanony poprzednich soborów, potępił nowe pisma heretyckie.
6. Sobór Konstantynopolitański III (680–681) – potępił monoteletyzm.
   • Sobór w Trullo (692) – był przedłużeniem poprzedniego soboru, znany również jako piąto-szósty (Quinisext/Penthekte). Zajął się gł. sprawami administracji i dyscypliny kościelnej – nie uczestniczyli w nim biskupi Zachodu i jego kanony nie są uznawane przez Kościół katolicki. Prawosławni traktują go jako część szóstego Soboru Powszechnego.
7. Sobór Nicejski II (787) – potępił ikonoklazm i uznał za słuszny kult ikon i relikwii.

[edytuj] Późniejsze sobory

Po siedmiu soborach powszechnych, tj. od 787 r., prawosławie kształtowało się pod wpływem soborów lokalnych (w których brali udział tylko niektórzy patriarchowie lub były zwoływane przez autokefalie) i listów oraz wyznań wiary poszczególnych biskupów. Nie są one uznawane za nieomylne, lecz jeśli przyjmuje je reszta Kościoła, to ich ranga wzrasta niemal do autorytetu prawd ogłoszonych przez sobory powszechne. W odróżnieniu jednak od prawd wiary soborów powszechnych, mogą być poprawiane lub uznawane tylko w pewnych częściach. Najważniejsze z tych dokumentów to:

1. Encyklika św. Focjusza (867).
2. Sobór Konstantynopolitański IV (879–880) – zrehabilitował i przywrócił patriarchę Focjusza na zajmowane stanowisko, początkowo uznany na Zachodzie jako powszechny, następnie podtrzymano opinię o błędach Focjusza.
3. Pierwszy list Michała Cerulariusza do Piotra z Antiochii (1054).
4. Sobór Konstantynopolitański V (1341–1351) – uznał ortodoksyjność nauki Grzegorza Palamasa o hezychazmie i przebóstwieniu człowieka (tzw. spory hezychastyczne) i potępił nauki inspirowanego zachodnią filozofią Barlaama z Kalabrii.
5. Encyklika św. Marka z Efezu (1440–1441).
6. Wyznanie Wiary Gennadiusza, patriarchy Konstantynopola (1455–1456).
7. Odpowiedzi udzielone luteranom przez patriarchę Jeremiasza II (1573–1581).
8. Wyznanie Wiary Mitrofana Kritopoulosa (1625).
9. Prawosławne Wyznanie Wiary Piotra Mohyły w wersji poprawionej (uznane przez sobór w Jassach w 1642).
10. Wyznanie Wiary Dosyteusza (uznane przez sobór w Jerozolimie w 1672 r.).
11. Odpowiedź prawosławnych patriarchów udzielona Nieposiadaczom (1718–1723).
12. Odpowiedź prawosławnych patriarchów udzielona papieżowi Piusowi IX (1848).
13. Odpowiedź Synodu Konstantynopolitańskiego udzielona papieżowi Leonowi XIII (1895).
14. Encykliki Patriarchatu Konstantynopola o chrześcijańskiej jedności i „ruchu ekumenicznym”.

Współcześnie wielu uczonych z kręgu prawosławia odrzuca stosowaną do nich (zwłaszcza do pozycji 5.–9.) nazwę "Księgi Symboliczne".

[edytuj] Tradycja Święta: źródło prawosławnej wiary

Tradycja w prawosławiu ma szczególne znaczenie, a w jej skład wchodzi Pismo Święte, Symbole Wiary, postanowienia soborów powszechnych i dokumenty pochodzące od ojców Kościoła, kanony, księgi liturgiczne oraz ikony, rozumiane jako spójny system religijny. Tradycja ustna pojmowana jest czasem przez inne wyznania oddzielnie od tradycji pisanej, czyli Biblii. Przyjmują ten punkt widzenia niektórzy wierni prawosławni, inni jednak przypominają, że są one częścią tego samego dziedzictwa. Jednocześnie trzeba pamiętać, że waga różnych elementów Tradycji nie jest w prawosławiu jednakowa.

Kościół prawosławny uznaje za swoje zadanie odczytywać, przeżywać i przekazywać tradycję chrześcijańską bez uszczerbku. Należy odróżnić tak określoną tradycję od tradycji ludzkich, zwyczajów, które niekoniecznie muszą być prawdziwe, dlatego współcześni prawosławni starają się badać przeszłość i przyjmować ją krytycznie, i uznają, że mogą być w tym pomocne kontakty z zachodnim chrześcijaństwem. Twórcze odczytywanie tradycji wynika także z konieczności jej bezpośredniego przeżywania.

[edytuj] Bibliografia

• Paul Evdokimov: Prawosławie. Warszawa: "Pax", 2003. ISBN 83-211-0675-7. 
• Keller J., Prawosławie, Państwowe wydawnictwo Iskry, Warszawa 1982;
• Kallistos Ware, Włodzimierz Misijuk: Kościół prawosławny. Białystok: Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, 2002. ISBN 83-87281-24-7. 
• Zernov N. Wschodnie chrześcijaństwo, wydanie polskie – Instytut Wydawniczy Pax 1967

[edytuj] Zobacz też

• Cerkiew prawosławna
• Ikona, Ikonostas
• Krzyż prawosławny
• Święci prawosławni
• Świątynia prawosławna
• Patriarcha ekumeniczny
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
• Podział administracyjny Kościoła prawosławnego w Polsce
• Rosyjski Kościół Prawosławny
• Ewangeliczny Kościół Ortodoksyjny

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Kościoła prawosławnego w Polsce
• Czasopismo: Przegląd Prawosławny
• Prawosławny serwis internetowy
• Katalog prawosławnych linków sieci Internet
• OrthodoxWiki