Sobór trydencki

Z Wikipedii

Sobór trydencki - sobór powszechny Kościoła katolickiego, który miał miejsce w latach 1545-1563.

Sobór był odpowiedzią na narastającą potrzebę reform w Kościele katolickim, który podjął się ich dopiero w odpowiedzi na reformację. Jest uznawany za początek okresu kontrreformacji. Odbył się w mieście Trydent (północne Włochy).

[edytuj] Zwołanie soboru

Wołania o sobór powszechny zaczęły rozlegać się coraz głośniej od wystąpienia Lutra w roku 1518 oraz 1520. Pierwszą próbę zwołania soboru w Trydencie podjął cesarz Karol V w roku 1524, jednak polityka papiestwa (przede wszystkim Klemensa VII) polegała w tym okresie na zwlekaniu i powoływaniu się na niektóre obiektywne trudności, co w efekcie prowadziło do trwającego ponad dwa dziesięciolecia impasu.

Impas ten postanowił przerwać Paweł III, zwołując początkowo sobór w Mantui w 1537 r., jednak ustawiczne przeciąganie oficjalnego otwarcia soboru spowodowało, iż w roku 1539 odłożono sobór na czas nieokreślony.

Następnie Paweł III bullą z dnia 22 maja 1542 r. zwołał sobór do Trydentu, dokąd też wysłał swych legatów: kardynała Parisio, oraz proreformatorskich kardynałów: Morone i Reginalda Pole. Legaci czekali w Trydencie sześć miesięcy, aż w końcu papież musiał ich odwołać bullą z dnia 6 lipca 1543, ponownie odraczającą sobór. Odroczenie spowodowane było działaniami cesarza Karola V, który toczył wojnę z Francją wspieraną przez Turków. Nie otrzymawszy od papieża oczekiwanej pomocy, cesarz zwrócił się o nią do protestantów, obiecując im na sejmie w Spirze w 1544 r. zwołanie synodu powszechnego, wolnego i chrześcijańskiego i uporządkowania spraw religijnych w Niemczech. Kiedy we wrześniu cesarz odniósł zwycięstwo nad wojskami króla francuskiego i zawarł pokój w Crespy, papież wobec groźby schizmy oraz w obliczu szerzenia się protestantyzmu w północnych okręgach Włoch, postanowił za wszelką cenę pozyskać cesarza i wysłał do Niemiec swego wnuka, kardynała-nepota Aleksandra Farnese, z obietnicą pomocy cesarzowi w zdławieniu protestantów, nawet za cenę sprzedaży swej tiary, gdyby zaszła taka potrzeba. Dzięki temu sojuszowi możliwe stało się ponowne zwołanie soboru powszechnego.

Sobór zapowiedziany został bullą Pawła III Laeteare Jeruzalem z 19 listopada 1544 r., określającą cele przyszłego soboru:

wytępienie herezji,
odnowienie dyscypliny kościelnej oraz poprawa obyczajów,
wprowadzenie zewnętrznego pokój w całym Kościele.

[edytuj] Przebieg obrad

Obrady jednak rozpoczęto dopiero 13 grudnia odczytaniem przez legatów papieskich napomnienia i egzorty do ojców soborowych, przedstawiając w skrócie sytuację Kościoła i cele soboru:

Przewielebni i wielebni ojcowie, czy podoba wam się uchwalić i oświadczyć na cześć i chwałę świętej i niepodzielnej Trójcy, Ojca i Syna, i Ducha Świętego, dla wzrostu i wywyższenia wiary i religii chrześcijańskiej, wytępienia herezji, osiągnięcia pokoju i jedności Kościoła, reformy kleru i ludu chrześcijańskiego, że święty i powszechny Sobór Trydencki rozpoczyna się i rozpoczął się?

Odpowiedzieli: Podoba nam się.

Udział wzięło początkowo 66 uczestników, w tym 25 arcybiskupów i 6 generałów zakonnych. Bardzo mała ilość ojców soboru w jego pierwszej, najważniejszej fazie, reprezentujących prawie wyłącznie Włochy i Hiszpanię, brak reprezentacji krajów takich jak Francja czy Polska, przy jednocześnie nikłej reprezentacji Niemiec, były podstawą do kwestionowania ekumeniczności tego soboru. Jednak Kościół rzymskokatolicki uważa ten sobór za dziewiętnasty sobór powszechny.

Szczególne znaczenie miała na tym soborze teologia. Podczas dyskusji teologicznych, ojcowie soborowi prezentowali poglądy różnych szkół teologicznych (np. augustianów, dominikanów i franciszkanów, kilku duchownych sympatyzowało z niektórymi poglądami protestantów odnośnie usprawiedliwienia). Poglądy tych szkół na niektóre kwestie były ze sobą sprzeczne (kwestia natury konskupiscencji, bezgrzeszności Maryi, natury usprawiedliwienia, etc.), dlatego też obrady bywały burzliwe i legaci musieli często upominać obradujących. Podczas obrad nad dekretem o usprawiedliwieniu doszło do rękoczynów.

Sobór odbywał się w sumie na przestrzeni 18 lat w kilku miejscach (w marcu 1547 przeniesiono obrady do Bolonii, a następnie zawieszono obrady na czas nieokreślony, by ponownie podjąć je dopiero w roku 1551). Jego przebieg dzieli się zasadniczo na trzy etapy:

od 13 grudnia 1545 do 14 września 1547 (sesje od pierwszej do dziesiątej) za pontyfikatu Pawła III. Omawiano zagadnienia zaatakowane przez reformację, ale napięcie między cesarzem Karolem V a papieżem Pawłem III doprowadziło do zawieszenia obrad. W okresie tym obradom przewodniczyli trzej legaci papiescy, posiadający godność kardynalską: Jan Maria del Monte, późniejszy papież Juliusz III, Marceli Cervini, późniejszy papież Marcelin II, oraz Reginald Pole, ostatni rzymskokatolicki arcybiskup Canterbury. Podczas tych sesji uchwalono najważniejsze założenia doktrynalne Kościoła rzymskokatolickiego: dekret o uznaniu niespisanych tradycji za równorzędne z Biblią źródło wiary oraz dekret o usprawiedliwieniu.

od 1 maja 1551 do 28 kwietnia 1552 (sesje od jedenastej do szesnastej) za papieża Juliusza III, ogłoszono dekrety o Eucharystii, o sakramencie pokuty i namaszczenia chorych. Również te obrady soboru trydenckiego musiały zostać zawieszone wskutek buntu wielmożów przeciw Karolowi V (II wojna szmalkaldzka).

od 18 stycznia 1562 do 4 grudnia 1563 (sesje od siedemnastej do dwudziestej piątej), za pontyfikatu papieża Piusa IV, zdefiniowano pojęcie Eucharystii, sakrament kapłaństwa i małżeństwa oraz czyściec. Stwierdzono konieczność sporządzenia indeksu ksiąg zakazanych oraz postanowiono szereg reform Kościoła. Dekrety soboru trydenckiego zostały zatwierdzone przez Piusa IV (1564) i dały podstawę dla rozwoju późniejszej katolickiej nauki i teologii.

[edytuj] Zmiany

nakazano tworzyć seminaria duchowne (pierwsze powstało w diecezji Mediolańskiej, zał. je Karol Boromeusz);
rozpoczęto wizytacje biskupów w diecezjach;
zasady o klauzurze zakonnej;
W 1542 roku papież Paweł III zreorganizował Inkwizycję. Powołał Kongregację Kardynalską Świętej Rzymskiej i Powszechnej Inkwizycji, tzw. Święte Oficjum (Sacrum Officium), które składało się z 6 kardynałów i miało nadzorować działalność sądów inkwizycyjnych w walce z reformacją.

[edytuj] Postanowienia soborowe

potwierdzono obecność Chrystusa w Eucharystii na Mszy św. jako ofiary,
potwierdzono znaczenie wszystkich siedmiu sakramentów,
potępiono predestynację - tezę głoszącą, iż los pośmiertny człowieka jest odgórnie wyznaczony przez Boga (jedna z podstawowych nauk i założeń kalwinizmu)
podtrzymano koncepcję wolnej woli, zdolnej samodzielnie wybrać dobro
potępiono indywidualne interpretowanie Pisma Św.
uznano Biblię i tradycję Kościoła za równoważne źródła wiary
zakazano kumulacji beneficjów
zakazano nepotyzmu - obsadzania stanowisk kościelnych przez krewnych np. papieża
wprowadzono księgi metrykalne (rejestrowano śluby, chrzty, pogrzeby)
stopniowo wprowadzano języki narodowe w czytaniach, lecz modlitwy pozostały odmawiane po łacinie
potępiono nauki Lutra
ujednolicono liturgię

Zmianom zapoczątkowanym przez Sobór Trydencki towarzyszył wewnętrzny ruch naprawy i odnowy Kościoła. Zmiany te trwały blisko dwa stulecia i obejmowały stopniowo biskupów, księży, zakonników, a także poszczególnych władców i ludność krajów.

W 1559 ogłoszony został Indeks ksiąg zakazanych (łac. Index Librorum prohibitorum)

[edytuj] Lista dogmatycznych dekretów

Doktryna	Sesja	Data	Kanony	Dekrety
o symbolu nicejsko-konstantynopolitańskim	3	4 lutego 1546	Brak	1
Pismo Święte	4	8 kwietnia 1546	Brak	1
Grzech pierworodny (tekst dekretu)	5	7 czerwca 1546	5	4
Usprawiedliwienie	6	13 stycznia 1547	33	16
Sakramenty ogólnie (tekst dekretu)	7	3 marca 1547	13	1
Chrzest	7	3 marca 1547	14	Brak
Bierzmowanie	7	3 marca 1547	3	Brak
o Najświętszym Sakramencie (tekst dekretu)	13	11 października, 1551	11	8
Pokuta	14	15 listopada, 1551	15	15
Ostatnie namaszczenie	14	4 listopada, 1551	4	3
o Komunii pod dwiema postaciami i Komunii małych dzieci (tekst dekretu)	21	16 lipca 1562	4	3
o Najświętszej Ofierze Mszy świętej (tekst dekretu)	22	17 września 1562	9	4
o sakramencie kapłaństwa (tekst dekretu)	23	15 lipca 1563	8	3
Małżeństwo	24	11 listopada, 1563	12	1
Czyściec	25	4 grudnia 1563	Brak	1
Kulty: Świętych, Relikwii, Ikon	25	4 grudnia 1563	Brak	3
Odpust	25	4 grudnia 1563	Brak	1

Na pozostałych sesjach uchwalano najczęściej sprawy dyscypliny kościelej i reformy obyczajów. Dekrety te są obecnie najczęściej pomijane w opracowaniach dotyczących dekretów Soboru Tredenckiego (nie zawiera ich Enchiridion Symbolorum H. Denzingera, ani Breviarium Fidei).

[edytuj] Opracowania krytyczne

Dekrety pierwszych siedmiu sesji Soboru Trydenckiego zostały krytycznie przeanalizowane przez Jana Kalwina wkrótce po ich uchwaleniu. Kalwin w ciągu kilku tygodni opublikował ich tekst wraz z krytyczna analizą (Acta synodi Tridentini cum antidote).

Standardowym opracowaniem naukowym wszystkich dekretów Soboru Trydenckiego jest wydane w roku 1585 czterotomowe dzieło Martina Chemnitza Examinis Concilii Tridentini, nad którym autor pracował ok. 10 lat.

Dotychczas w języku polskim nie ukazało sie krytyczne opracowanie akt Soboru Trydenckiego.

[edytuj] Bibliografia

Schatz Klaus, Sobory powszechne - punkty zwrotne w historii Kościoła. WAM, Krawków, 2001.
Ranke Leopold, Dzieje papiestwa w XVI - XIX w. PIW, Warszawa, 1981.
Głowa Stanisław SJ, Bieda Ignacy, SJ, Breviarium Fidfei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła. Księgarnia św. Wojciecha, Poznań, 2000. ISBN 83-7015-360-7.
Baron Arkadiusz, Pietras Henryk, Dokumenty soborów powszechnych, WAM, Kraków, 2001 - 2004.
The Catholic Encyclopedia, Robert Appleton Company, 1907-1913, pełny tekst dostępny w sieci http://ww.newadvent.org.