Ber Sonnenberg
Z Wikipedii
Ber Sonnenberg, właściwie Berek Szmulowicz Sonnenberg, ur. w 1764 w Warszawie, zm. 18 listopada 1822 roku w Warszawie, bankier i filantrop żydowskiego pochodzenia, syn Szmula Zbytkowera i protoplasta rodu Bergsonów (pierwotne nazwisko Bereksohn).
Berek Szmul Sonnenberg urodził się w Warszawie jako syn znanego warszawskiego kupca i przedsiębiorcy Szmula Zbytkowera, który dzięki królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu w 1798 uzyskał przywilej swobodnego osiedlania się i prowadzenia działalności gospodarczej, m.in. założyciela Szmulowizny na warszawskiej Pradze.
Swoją karierę rozpoczął w okresie Księstwa Warszawskiego, gdy w 1807 ze swoim szwagrem Samuelem Fraenklem oraz krakowskim kupcem Zemanem Bernsteinem zaczął dzierżawę soli w Wieliczce. W 1812 z Lazarem Cukrem założył spółkę "Kompania Handlowa Soli Warzonej", będąc już udziałowcem w "Kompanii Dzierżawy Koszernego" założonej z kupcami Wohlbergiem, Kronenbergiem i Fürstenbergiem. Podobnie jak jego ojciec zajmował się dostawami dla wojska (liwerant) stając się monopolistą w dostawach mięsa. Dostawy te napływały pomimo zaległości w wypłatach przez Ministerstwo Przychodów i Skarbu, a magazyny prowiantowe znajdowały się m.in. w Warszawie, Gdańsku, Płocku, Ciechanowie i Mławie. W związku z tą działalnością w 1806 wraz z Aronem Fürstenbergiem założył przedsiębiorstwo handlu wołami.
W okresie Królestwa Polskiego stał się jednym z głównych dzierżawców monopolu solnego, i już w latach 1816-1821 z Samuelem Fraenklem, a od 1818 także z synem Gabrielem Bereksohnem i Samuelem Markusem Poznerem dzierżawił cały monopol solny w Królestwie. Dzierżawy nie udało się jednak przedłużyć na skutek sporu z Fraenklem, którego zastąpił Ignacy Neumark.
Dochody czerpane z soli pozwoliły Sonnenbergowi na udzielanie dużych kredytów i pożyczek gotówkowych, co zjednało mu protekcję wielu wpływowych osób, takich jak senator Nikołaj Nowosilcow czy Namiestnik Królestwa Polskiego gen. Józef Zajączek. Wpływy te pozwoliły mu na uzyskanie przywilejów niedostępnych Żydom - w 1810 na mocy dekretu króla saskiego i księcia warszawskiego Fryderyka Augusta Wettina otrzymuje obywatelstwo miasta Warszawy, prawo zamieszkiwania przy ulicach niedostępnych dla Żydów przy zachowaniu przywileje noszenia tradycyjnego stroju i nie golenia brody, a także przywilej nabywania nieruchomości i posiadania dóbr ziemskich (dzięki czemu w 1821 nabywa folwarki Suchowola i Łychnowo koło Czerska). Przywileje te pięć lat później potwierdził także car Aleksander I.
Brał on także udział w delegacji do cara Aleksandra I w proteście przeciw oskarżeniu Żydów o dokonywanie mordów rytualnych. Dzierżawił opłaty za koszerne mięso, które przekazywał później gminie żydowskiej. W jednym ze swoich domów na Pradze po przebudowie urządził synagogę i bejt ha-midrasz, obie hojnie wyposażając. Uczestniczył też w życiu warszawskiej gminy żydowskiej - działał w Radzie Szpitala Starozakonnych, zarządzie Domu Schronienia Starców i Sierot oraz w Dozorze Szkół Elementarnych Dla Młodzieży Żydowskiej.
W 1818 sporządził testament, w którym dziesiątą część swojej fortuny szacowanej na 5 milinów złotych przeznaczył na cele dobroczynne. Suma ta nie została zaakceptowana przez spadkobierców i w rezultacie połowa sumy została przekazana na cele dobroczynne, z czego 22,5 tys. przypadło instytucjom chrześcijańskim, w tym 2,5 tys. Instytutowi Głuchoniemych. Jako protektor chasydyzmu w Polsce i fundator praskiej synagogi najprawdopodobniej Sonnenberg chciał przekazać pieniądze jedynie dla ubogich starozakonnych, inny rozdział związany był z postawą władz Królestwa Polskiego, m.in. ministra Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Stanisława Grabowskiego.
Sonnenberg miał 4 synów o imionach: Gabriel, Jakub, Leopold i Michał oraz córkę Perlę, wśród spadkobierców znalazła się też jego druga żona Temerla z d. Rosenkrantz, córka Abrahama. Jego potomkowie przyjęli nazwisko Bergson, najbardziej znani są potomkowie Gabriela: syn Michał Bergson i wnuk Henri Bergson, laureat nagrody Nobla w 1927. Pochowany został na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w mauzoleum, uznawanym za jeden z najcenniejszych nagrobków żydowskich na świecie.
[edytuj] Źródła
- M. Wodziński, Legat Berka Sonnenberga czyli o zaskakującej karierze mimowolnego dobroczyńcy, "Studia Judaica", t. 7 (2004), nr 1 (13), s. 139-162
- Przemysław Nowogórski, Joanna Kowalska, Mauzoleum Bera Sonnenberga na cmentarzu żydowskim w Warszawie cz. 1, "Studia Judaica", t. 3 (2000), nr 2 (6), s. 277-288
[edytuj] Bibliografia
- A. Eisenbach, Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785-1870 na tle europejskim, Warszawa 1988
- J. Kosim, Losy pewnej fortuny. Z dziejów burżuazji warszawskiej w latach 1807-1830, Wrocław 1972
