Bitwa pod Mątwami
Z Wikipedii
| Bitwa pod Mątwami Rokosz Lubomirskiego |
|||||||||||||||||
| Data | 13 lipca 1666 | ||||||||||||||||
| Miejsce | Mątwy, Inowrocław (dziś dzielnica miasta) | ||||||||||||||||
| Wynik | wygrana rokoszan | ||||||||||||||||
| Terytorium | nad Notecią niedaleko Inowrocławia | ||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
Bitwa pod Mątwami miała miejsce 13 lipca 1666, gdy nad Notecią niedaleko Inowrocławia starło się 17- 21 tysięcy żołnierzy królewskich Jana Kazimierza z 15-16 tysiącami wojsk hetmana polnego koronnego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. Bitwa zakończyła się klęską wojsk królewskich bezskutecznie próbujących zdławić rokosz Lubomirskiego.
Spis treści |
[edytuj] Armie i dowódcy
Siły buntowników (dowodzone Jerzego Sebastiana Lubomirskiego):
- ok. 1200 dragonów (pod bezpośrednim dowództwem Lubomirskiego)
- skonfederowane chorągwie komputowe (pod dowództwem marszałka związkowego Adama Ostrzyckiego)
- pospolite ruszenie z Wielkopolski (pod Krzysztofem Grzymułtowskim)
- pospolite ruszenie z Małopolski (pod Stanisławem Warszyckim i Achacym Pisarskim)
Siły królewskie (dowodzone przez króla Jana Kazimierza):
- 3 tysiące dragonów (dowódca hetman wielki koronny - Stanisław Rewera Potocki)
- jazda polska (dowódca hetman polny koronny - Jan Sobieski - późniejszy król Polski)
- 7 – 9 tysięcy piechoty
- jazda litewska (pod hetmanem polnym litewskim - Michałem Kazimierzem Pacem)
- artyleria z ok. 30 armatami i armatkami
[edytuj] Przebieg bitwy
12 lipca podjazdy królewskie dotarły w rejon Mątew (dziś południowa część Inowrocławia) i stoczyły (z niepomyślnym dla siebie rezultatem) potyczkę z oddziałami rokoszan strzegącymi przeprawy przez Noteć (brodu o szerokości nieprzekraczającej kilku metrów, miejscami tak głębokiego, że konie musiały płynąć). Następnego dnia awangarda wojsk królewskich (Litwini) korzystając z mgły zdołała niepostrzeżenie przeprawić przez rzekę kilkaset jazdy na drugi brzeg. Jednocześnie główne siły armii królewskiej ruszyły w stronę przeprawy. Litwini w odnieśli pewien sukces w starciu z nielicznymi oddziałami rokoszan (dowodzonymi przez rotmistrza Zarudnego) i zdołali ich odepchnąć od bronionej przez nich przeprawy. Hetman litewski Pac zaprzepaścił jednak dogodną okazję do nadszarpnięcia wojsk rokoszan, czekając na resztę wojsk koronnych. Mylne wyobrażenie o ukształtowaniu terenu (rzekoma następna przeprawa) całkowity brak rozeznania o położeniu sił buntowników stworzyły wrażenie, że przyczółek jest bezpieczny a główne siły rokoszan nie stwarzają zagrożenia. To skłoniło króla do powzięcia decyzji o przerzuceniu całej armii na drugi brzeg Noteci. W pierwszej kolejności przeszły bród oddziały dragonii i rajtarii litewskiej (razem do 400 ludzi) za nimi pułk jazdy Modrzejowskiego (500 ludzi) i dragonia koronna (2800). W dalszej kolejności na przeprawie znalazły się dwie chorągwie jazdy – Sieniawskiego i Sobieskiego (razem 1000 ludzi). Nie ustanowiono jednego dowódcy dla wszystkich przeprawiających się oddziałów, a Sobieski jadący tylko dla rozpoznania sytuacji znalazł się na samym końcu kolumny. Przeprawiające się wojsko zaczęło formować na drugim brzegu następujący szyk: jazda litewska na lewym skrzydle, dragoni koronni w centrum, jazda koronna na prawym skrzydle. Sobieski popełnił kardynalny błąd, ustawiając za dragonią jazdę (w późniejszej fazie bitwy dragonia wycofując się stratowała jazdę, siejąc popłoch i umożliwiając masakrę wojsk królewskich).
Tymczasem dowodzący strażą przednią rokoszan Zarudny pobity lecz nie rozbity przez Litwinów wycofał się na pobliskie wzgórza i utrzymał je - co umożliwiło niedostrzeżone podejście znacznych oddziałów jazdy (pospolite ruszenie + część chorągwi konfederackich) pod dowództwem Grzymułtowskiego, Pisarskiego i Borka. Za nimi podchodziły pozostałe chorągwie pod wodzą Ostrzyckiego i Polanowskiego. Jazda Sieniawskiego i Sobieskiego ściśnięta na przeprawie i naciskana przez następne oddziały weszła na dragonów w centrum i zaczęła się wysuwać przed ich szyki. I wtedy właśnie jazda rokoszan poszła do szarży (wg niektórych historyków szarża jazdy była spontaniczna i nieplanowana). W tym samym momencie zaprawieni w bojach pospolitacy wielkopolscy zaatakowali centrum, chorągwie konfederackie pod dowództwem Borka prawe skrzydło wojsk królewskich, a krakowskie pospolite ruszenie uderzyło na Litwinów. Szarża rokoszan była kompletnym zaskoczeniem dla wojsk królewskich, wprawdzie na lewym skrzydle rowy powstrzymały krakowian ale rozstrzygniecie zapadło na prawym - cześć chorągwi rokoszowych obeszła stanowiska jazdy koronnej i kombinowany atak od czoła i ze skrzydła szybko rozbił jazdę królewską, zatrąbiono na odwrót.
Cofające się chorągwie wpadły na dragonów w centrum mieszając ich szyki i uniemożliwiając oddanie salwy. Sobieski próbował uratować sytuację rzucając się do szarży na czele 2 chorągwi jazdy, ale szybko został rozbity i sam musiał uciekać przez przeprawę (podobno ustrzelono konia pod nim, a przed dość prawdopodobną śmiercią uratował go jeden z żołnierzy królewskich). Do ucieczki porwała się także jazda litewska, a na polu bitwy pozostali jedynie dragoni, na których spadł teraz cały impet uderzenia. Strzelać mogły jedynie regimenty stojące na lewym krańcu ugrupowania (regimenty Briona i Bokuma) ale to nie mogło powstrzymać rokoszan. Dragoni zostali rozbici. Jan Kazimierz próbował zorganizować odsiecz dla walczących oddziałów, ale bród był kompletnie zatarasowany przez uciekających. W zaistaniałej sytuacji król zarządził walny odwrót zostawiając walczące za rzeką oddziały samym sobie.
W końcowej fazie bitwy nastąpił skwapliwie pomijany w podręcznikach historii epizod Polacy pod wodzą Lubomirskiego wymordowali kilka tysięcy próbujących się poddać Polaków, żołnierzy królewskich.
[edytuj] Podsumowanie
W bratobójczej bitwie i w rzezi która nastąpiła później zginęło łącznie 3873 żołnierzy królewskich i niewielka, nieznana bliżej liczba rokoszan (wg niektórych zaledwie ok. 200(!)). Pod Mątwami wyginął kwiat armii polskiej - żołnierze Stefana Czarnieckiego, zahartowani w walkach w Polsce, Danii i na Ukrainie (Czarniecki nie brał udziału w bitwie,zmarł kilkanaście miesięcy wcześniej). W wyniku przegranej wojsk Jana Kazimierza, zawarto ugodę w Łęgonicach: król zmuszony został do rezygnacji z planów wprowadzenia w Polsce elekcji za życia króla (vivente rege). Jerzy Lubomirski przywrócony do czci i lecz nie do urzędów miał przeprosić władcę i udać się na wygnanie. 8 sierpnia w wielkopolskim Jaroszynie nastąpił akt pojednania. Lubomirski zmarł we Wrocławiu 31 grudnia 1667 roku.
[edytuj] Źródła
- Listy Sobieskiego do Marysieńki [1] (list z 14 lipca 1666 r.)
- Wiesław Majewski "Studia i Materiały do Historii Wojskowości" t. VII
- Ludwik Stomma, Polskie złudzenia narodowe, Poznań 2006
[edytuj] Literatura
- Mała Encyklopedia Wojskowa, Wydanie I, Rok 1967
