Buk zwyczajny

Z Wikipedii

Buk zwyczajny
Systematyka wg Reveala
Domena	jądrowce
Królestwo	rośliny
Nadgromada	nasienne
Gromada	okrytonasienne
Klasa	Rosopsida
Rząd	bukowce
Rodzina	bukowate
Rodzaj	buk
Gatunek	buk zwyczajny
Nazwa systematyczna
Fagus sylvatica L.
Sp.Pl.2, 1753
Galeria zdjęć i grafik

Buk zwyczajny (Fagus sylvatica L.) - gatunek drzewa należący do rodziny bukowatych (Fagaceae Dumort.). Występuje w stanie dzikim w prawie całej Europie (oprócz części południowo-wschodniej). Przez Polskę przebiega wschodnia granica zasięgu. W Polsce zachodniej i południowej buk jest jednym z podstawowych drzew tworzących lasy.

Spis treści 1 Charakterystyka 2 Zastosowanie 3 Odmiany 4 Ciekawostki 5 Przypisy

[edytuj] Charakterystyka

Pokrój

Dorasta do ok. 25-30 wysokości (wyjątkowo 45 m)^[1]. Korona gęsta, szeroka, nisko osadzona jeżeli drzewo rośnie samotnie, u drzew rosnących w zwartych drzewostanach, pnie są wysokie, gonne (bez bocznych gałęzi). Osiąga wiek do 350 lat.

Pień

Kora cienka, gładka, popielatoszara. Młode pędy owłosione.

Liście

Jajowate lub eliptyczne, długości do 10 cm, całobrzegie lub falisto ząbkowane (zwłaszcza na odroślach i siewkach). Z wierzchu ciemnozielone, błyszczące, od dołu jasne i matowe. Młode liście z obu stron owłosione srebrzysto. Starsze maja owłosiony główny nerw na spodniej stronie.

Kwiaty

Roślina jednopienna, wiatropylna. Kwiaty męskie zebrane w główki zwisające na długich osadkach. Każdy kwiat składa się z 10-15 pręcików i krótkiego okwiatu w kształcie rurki. Kwiaty żeńskie zebrane po dwa, otoczone czterolistkową okrywą, która w miarę dojrzewania drewnieje tworząc tzw. miseczkę (cupuli). Kwitnienie od kwietnia do maja.

Owoce

Trójgraniaste, brązowe orzeszki nazywane bukwią z miękko owłosioną, zdrewniałą torebką - kupulą, pękającą na drzewie. Owocuje obficiej co 5-8 lat (tzw. lata nasienne), poczynając mniej więcej od 60-80 roku życia (drzewa rosnące w odosobnieniu zaczynają owocować w wieku 40-50 lat).

Biotop, wymagania

Lubi dość wysoką wilgotność powietrza i jest wrażliwy na wiosenne przymrozki, dlatego brak naturalnych stanowisk w centralnej i wschodniej Polsce. Gleby żyzne, wapienne, napowietrzone i wilgotne, ale nie podmokłe. Młode rośliny doskonale znoszą zacienienie. Na północnej Europie występuje w niskich położeniach do 650 m, im dalej ku południu tym wychodzi wyżej. W Tatrach sięga do wysokości 1295 m n.p.m., w Alpach występuje na 1540 m, na Etnie sięga do 1880 m. Tworzy buczyny (Fagion sylvaticae), w których dominuje, rośnie też licznie w grądach (Carpinion), mniej licznie w łęgach i dąbrowach. Zajmuje siedliska lasu świeżego, mieszanego i wilgotnego. Na Pomorzu Zachodnim jest głównym składnikiem lasów (np. Puszcza Bukowa pod Szczecinem). W Karpatach występuje w lasach regla dolnego. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Fagion sylvaticae^[2].

[edytuj] Zastosowanie

• Drzewo bardzo często używane do zalesiania.
• Drewno twarde, ciężkie i spoiste, beztwardzielowe i rozpierzchłonaczyniowe o barwie różowawej. Ma bardzo duże zastosowanie w technice. Używane jest do wyrobu mebli, parkietów, sklejek, płyt wiórowych. Produkuje się z niego beczki, skrzynki, narzędzia, części maszyn, przyrządów sportowych i wiele przedmiotów codziennego użytku. Przemysł chemiczny wytwarza z niego papier, ocet drzewny, węgiel drzewny i olej smołowy. Nadaje się do toczenia.
• Drewno ma dużą wartość opałową.
• Roślina ozdobna - drzewo parkowe, używane także do zadrzewień przy drogach. Istnieją odmiany ozdobne o czerwonych liściach.
• Bukiew jest bogata w tłuszcz, który po wyciśnięciu służyć może do karmienia świń. Pozostała część owoców jest trująca ze względu na obecność faginy. Z bukwi wytwarza się olej leczniczy, palny i techniczny.

[edytuj] Odmiany

Gatunek zmienny, istnieje bardzo duża liczba odmian ozdobnych.

• 'Asplenifolia' odmiana o relatywnie wolnym wzroście w porównaniu do gatunku. Liście wąskie, zatokowo klapowane. Na końcach długopędów są wąskie, bez klap tylko pofalowane. Ze względu na wolny wzrost nadaje się do ogrodów przydomowych.
• 'Atropunicea' , syn. F. s. f. Atropurpurea Kirch., 'Purpurea' - odmiana czerwonolistna. Młode liście czarnopurpurowe później jaśniejące do purpurowoczerwonych. Odmiana ta znana jest od 1750r. Ponieważ często jest rozmnażana generatywnie nie zawsze zachowuje cechy charakterystyczne odmiany (jaśniejsze zabarwienie liści). (Podobnie jak Picea pungens cv. Glauca). Odmiana powinna być rozmnażana przez szczepienie egzemplarzy o najciemniejszej barwie (najlepiej przez ablaktacje). Jedna z najcenniejszych odmian purpurowolistnych wśród naszych drzew nadająca się głównie do nasadzeń parkowych ze względu na szybkość wzrostu nie odbiegającego od gatunku.
• 'Dawyck' – wysokie drzewo o stożkowej lub kolumnowej koronie. Osiąga wysokość 15 m, szerokość korony 3m. Jesienią liście przed opadnięciem zmieniają kolor na czerwonobrązowy. Liście ma zielone, błyszczące. Nadaje się do sadzenia jako drzewo samotne, w parkach, lub w alejach.
• 'Dawyck Gold' – drzewo wysokie (do 15 m), o stożkowej lub kolumnowej koronie (szerokość 3 m). Ma bardzo ozdobne liście – jako młode są są intensywnie żółte, później stopniowo zielenieją. Jesienią żółkną. Nadaje się do nasadzeń jako drzewo samotne (soliter (botanika)), w parkach lub alejach.
• 'Dawyck Purple' - drzewo wysokie (do 15 m), o stożkowej lub kolumnowej koronie (szerokość 3 m). Ma bardzo ozdobne, błyszczące, ciemno-czerwone liście. Jesienią wybarwiają się na jasnobrązowo. Nadaje się do sadzenia jako soliter (botanika) w parkach lub alejach.
• 'Fastigiata' forma początkowa wąskowrzecionowata, w starszym wieku wąskostożkowata o konarach wyprostowanych, wyrastających równolegle do pnia.
• 'Laciniata' najprawdopodobniej forma zbliżona do odm. Asplenifolia o liściach mniej lub bardziej wcinanych, ale o szybszym wzroście (różnie opisywana przez różnych autorów).
• 'Pendula' - odmiana zwisająca. Pokrój drzewa 'płaczący', nadający się do większych ogrodów na naturalne "altany", choć równie często spotykane jako drzewo "cmentarne" (smutne ?).

• 'Purpureo-Pendula' syn. 'Purpurea pendula' - odm. podobna pokrojem do wyżej opisanej, ale nieco wolniej rosnąca o liściach ciemnopurpurowych. Podobnie do poprzedniej wymaga szczepienia na kilkuletnich siewkach "pod koronę" ewentualnie rozmnażania z sadzonek i wczesnego okrzesywania i sztucznego podtrzymywania przewodnika.
• 'Roseomarginata' syn. 'Tricolor ': Młode liście ciemnopurpurowe, dojrzałe o brzegach różowych z białym przebarwieniem na przejściu. Pokrój nie odbiega od gatunku. Kiedyś napisałem u nas niespotykana, obecnie rozmnażana przez szczepienie "na wysokim pniu" na gatunku.
• 'Tortuosa' syn. F. s. f. suentiliensis Schelle 1911 - chyba najciekawsza forma buka znana od początku XIX w., ale późno opisana jako forma botaniczna. U nas rozmnażana dopiero od kilkunastu lat, i prawdopodobnie starsze egzemplarze nie są znane. Charakteryzuje się bardzo wolnym wzrostem (w przeciwieństwie do gatunku) i silnie powyginanymi konarami, co nadaje starszym egzemplarzom bardzo romantyczny wygląd (patrz zdjęcia, pierwszy najstarszy egzemplarz mający 14 m wys. i rozpiętość korony niecałe 24 m przy wieku szacowanym na 200 lat z parku w Saksonii).
• 'Zlatia' pokrojem forma zbliżona do F. s. cv. Fastigiata, ale młode liście żółtozłote, w czasie pełnego rozwoju jasnozielone. Szybkość wzrostu umiarkowana. Po raz pierwszy znaleziona w Serbii, w 1892 sprowadzona do Berlina i rozmnażana przez szkółki von Spätha.

[edytuj] Ciekawostki

• Najstarszy w Polsce buk rośnie w miejscowości Sieraków w województwie wielkopolskim i ma średnicę 216 cm, a obwód 678 cm (2005 r.)^[3]

Przypisy

Pokrój	Gałązka z "owocami"	Bukiew	F. s. cv. Atropunicea
F. s. cv. Pendula	F. s. cv. Tortuosa		Na pierwszym planie F. s. cv. Zlatia na drugim F. s. cv. Atropunicea