Choroba Alexandra

Z Wikipedii

Choroba Alexandra (ang. Alexander disease) – rzadka, genetycznie uwarunkowana śmiertelna choroba ośrodkowego układu nerwowego, należąca do chorób neurodegeneracyjnych. Choroba wiąże się z obecnością mutacji w genie kwaśnego białka fibrylarnego gleju (ang. glial fibrillary acidic protein – GFAP).

[edytuj] Etiologia

GFAP – to skrót od angielskiej nazwy “glial fibrillary acidic protein” - czyli kwaśne białko włókienkowe. Jest produktem genu GFAP (o tej samej nazwie). Białko to należy do rodziny filamentów pośrednich, których zadaniem jest udział w utrzymaniu struktury komórki glejowej. GFAP jest produkowane w odpowiedzi na uszkodzenie w wyniku urazu lub choroby. Jest prawdopodobnie zaangażowane w utrzymaniu kształtu i ruchu komórek glejowych. Gen jest zlokalizowany na chromosomie 17q21, zlokalizowany jest między 40.338.518 a 40.348.393 parą zasad.

Mutacja genu GFAP (do chwili obecnej opisano ok. 50 mutacji dotyczących genu GFAP, które powodują chorobę Alexandra) prowadzi prawdopodobnie do zaburzenia polimeryzacji białka i odkładania się jego nieprawidłowych mas, co wpływa na pozostałe elementy komórkowe i zaburza funkcjonowanie astrocytu. Niektórzy badacze sugerują, iż astroglej gra główną rolę w długoterminowym utrzymaniu ciągłości mieliny jednak większość uważa iż bierze udział w utrzymywaniu ciągłości bariery krew - mózg. Następstwa tego zaburzenia – w postaci uszkodzenia bariery krew-mózg – oraz nieprawidłowości mieliny widoczne są w badaniach neuroobrazowych, np. w TK i MRI głowy. W chorobie Alexandra dochodzi także do upośledzenia funkcji mitochondriów i w konsekwencji stresu oksydacyjnego komórek. Towarzyszy temu wzrost stężenia mleczanów w płynie mózgowo-rdzeniowym.

[edytuj] Patogeneza

Wszystkie warianty choroby Alexandra łączy obecność typowych zmian patomorfologicznych, na których wcześniej opierała się diagnostyka tej jednostki chorobowej. Charakterystyczną cechą jest obecność włókien Rosenthala – hialinowych, kwasochłonnych i srebrochłonnych wtrętów w wypustkach astrocytów. Włókna Rosenthala złożone są z niskocząsteczkowych białek:

- alfa B-krystaliny,
- białka termostabilnego 27 (białko szoku cieplnego HSP27),
- ubikwityny,
- białka GFAP.

Ich skupiska znajdują się głównie w przestrzeniach podwyściółkowych, podpajęczych i okołonaczyniowo. Włókna Rosenthala nie są patognomoniczne tylko dla choroby Alexandra (mogą być obecne w gwiaździaku włókienkowym, ogniskach demielinizacyjnych w SM). Obecnie rozpoznanie choroby opiera się na badaniach molekularnych. Umożliwiło je odkrycie kwaśnego białka fibrylarnego gleju (ang. glial fibrillary acidic protein – GFAP) oraz znalezienie jego genu. Locus genu znajduje się w obrębie długiego ramienia chromosomu 17 (17 q21).

W badaniu histopatologicznym stwierdza się:

rozlaną demielinizację z ubytkiem oligodendrogleju, nieostro odgraniczoną, głównie w zakresie płatów czołowych i centrum semiovale,
śródtkankowe ogniska martwicze i jamy pomartwicze,
włókna Rosenthala (patrz wyżej).

Nie dochodzi do uszkodzenia mieliny w obwodowym układzie nerwowym, neurony pozostają niezmienione z wyjątkiem części neuronów pnia mózgu u niektórych pacjentów w wieku młodzieńczym i dorosłym z objawami zajęciem opuszki rdzenia przedłużonego.

[edytuj] Objawy i przebieg

Objawy choroby pojawiają się najczęściej w dzieciństwie. Wyróżnia się następujące postacie choroby:

gwałtownie postępująca postać dziecięca,
postać przewlekle postępująca młodzieńcza,
rzadko może również dotyczyć dorosłych.

Postać gwałtownie postępująca - objawia się:
- wielkogłowiem (powiększeniem wymiarów głowy), wynikającym ze zwiększenia objętości mózgu. Niekiedy powiększenie główki może być wynikiem wodogłowia (przy zamknięciu wodociągu Sylwiusza).
- napadami padaczkowymi,
- początkowo zatrzymanie a następnie regresja rozwoju umysłowego.

Dzieci wykazują cechy niedowładu spastycznego kończyn i zanik nerwów wzrokowych. Choroba może prowadzić w ciągu kilku miesięcy do śmierci, większość dzieci umiera w stanie wegetatywnym w okresie niemowlęcym lub przedszkolnym. Rzadko zdarza się przeżycie do drugiej dekady.

Postać młodzieńcza lub dorosłych - przebieg jest powoli postępujący, często bez napadów padaczkowych. U dorosłych może się objawiać porażeniem opuszkowym, rzekomoopuszkowym, ataksją, niedowładem spastycznym kończyn, dosyć zmiennie ale rzadziej może dołączyć się degradacja intelektualna.

[edytuj] Rozpoznanie

Obraz choroby Alexandra jest mało swoisty. Liczne objawy chorobowe dotyczące ośrodkowego układu nerwowego i różne ich nasilenie obserwuje się u chorych w każdym wieku. Na ukierunkowanie diagnostyki pozwalają:

wielkogłowie,
charakterystyczne zmiany dotyczące głównie istoty białej mózgu, stwierdzane w badaniach obrazowych tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego.

TK głowy - zmniejszenie gęstości istoty białej z tzw. gradientem czołowo - potylicznym (większe nasilenie zmian w płatach czołowych) oraz zwiększeniem gęstości okolic okołokomorowych.

[edytuj] Historia

Po raz pierwszy opisana została przez Alexandra w 1949 u dzieci z opóźnieniem rozwoju psychoruchowego, wielkogłowiem i wodogłowiem, u których w badaniach sekcyjnych wykazano obecność zwyrodnieniowej postaci włókien astrocytów, tzw. włókien Rosenthala. W późniejszych badaniach podobne struktury odnajdywano także u dzieci starszych i osób dorosłych bez poważniejszych schorzeń neurologicznych.

[edytuj] Bibliografia

Zaburzenia metaboliczne i genetyczne układu nerwowego. W: Wojciech Kozubski: Choroby układu nerwowego. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004, s. 269.
Choroby genetyczne ośrodkowego układu nerwowego. W: Levis P. Rowland: Neurologia Merritta. pod red. H. Kwiecińskiego i A. Kamińskiej. Wrocław: URBAN&PARTNER, 2004, s. 557.
Choroby metaboliczne układu nerwowego. W: Mirosław Mossakowski: Podstawy neuropatologii. Warszawa: Państwowy zakład Wydawnictw Lekarskich, 1981, s. 557.
Paweł P Liberski, Wielisław Papierz, Wojciech Kozubski, Iwona Kłoszewska, Mirosław Jan Mossakowski: Neuropatologia Mossakowskiego. Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2005, ss. 637-638. ISBN 83-89309-63-7.