Stres oksydacyjny
Z Wikipedii
Stres oksydacyjny – stan nierównowagi pomiędzy działaniem reaktywnych form tlenu a biologiczną zdolnością do szybkiej detoksykacji reaktywnych produktów pośrednich lub naprawy wyrządzonych szkód. Wszystkie formy życia utrzymują w komórkach środowisko redukujące, które jest zachowywane przez aktywność enzymów podtrzymujących stan redukcji, poprzez ciągły dopływ energii metabolicznej. Zaburzenia w prawidłowym stanie redukcji, mogą wywołać toksyczne działanie, poprzez produkcję nadtlenków i wolnych rodników, powodujących oksydacyjne uszkodzenia wszystkich składników komórki, a szczególnie dotkliwe dla komórki są uszkodzenia białek, lipidów i DNA[1].
Dane doświadczalne wskazują, że stres oksydacyjny może być wspólną odpowiedzią tkanek roślinnych na różne czynniki stresowe takie jak: deficyt wody, stres osmotyczny, stres solny, deficyt niektórych soli mineralnych (np. fosforu), zbyt niska lub zbyt wysoka temperatura, atak patogenu, ucisk mechaniczny, zranienie, promieniowanie UV, nadmiar promieniowania fotosyntetycznie czynnego (PhAR − ang. Photosynthetic active radiation), duża dostępność tlenu po okresie niedotlenienia, działanie zanieczyszczeń atmosferycznych (SO2, NO, NO2, O3), nadmiar jonów metali, niektóre herbicydy (np. parakwat, dikwat) czy manipulacje w kulturach in vitro. Towarzyszy również naturalnym procesom fizjologicznym, takim jak tworzenie się brodawek na korzeniach roślin motylkowatych, lignifikacja czy starzenie się komórek[1].
Stres oksydacyjny ma u ludzi znaczenie w takich chorobach jak: miażdżyca, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, ale może także odgrywać znaczącą rolę w zapobieganiu starzenia się w mechanizmie mitohormezy. Reaktywne formy tlenu mogą przynosić korzyści, ponieważ są m.in. używane przez układ immunologiczny do atakowania i zabijania patogenów. Reaktywne formy tlenu mają także znaczenie w sygnalizacji komórkowej, co określa się jako sygnalizację redoks.
Spis treści |
[edytuj] Działanie chemiczne i biologiczne
W aspekcie chemicznym, stres oksydacyjny jest dużym wzrostem komórkowego potencjału redukcyjnego (staje się mniej ujemny) lub inaczej, dużym spadkiem możliwości redukcyjnych komórkowych ogniw redoks, takich jak glutation[2]. Efekty działania stresu oksydacyjnego zależą od jego zasięgu; większe komórki mogą sobie poradzić z lokalnymi małymi perturbacjami i odzyskać pierwotny stan. Jednakże większy stres oksydacyjny może spowodować śmierć komórki. Nawet umiarkowana oksydacja może wywołać apoptozę, a silniejszy stres może doprowadzić do martwicy[3].
Szczególnie destrukcyjnym elementem stresu oksydacyjnego jest produkcja reaktywnych form tlenu, do których zalicza się wolne rodniki i nadtlenki. Niektóre mniej reaktywne formy (takie jak ponadtlenki) mogą zostać zredukowane przez metale przejściowe lub inne reduktory (np. chinony) do bardziej agresywnych form rodników, które mogą spowodować w komórce rozległe uszkodzenia[4]. Większość tych form tlenowych jest produkowana w niewielkiej ilości w trakcie normalnego metabolizmu aerobowego, a uszkodzenia, które wywołują, są na bieżąco naprawiane. Jednakże, przy wysokim poziomie stresu oksydacyjnego, który powoduje zmniejszenie puli ATP, co uniemożliwia wejście komórki na drogę kontrolowanej, apoptotycznej śmierci, powodując jej martwicę[5][6].
| Utleniacz | Opis |
|---|---|
| •O2-, anionorodnik ponadtlenkowy | Jednoelektronowy stan redukcyjny O2, powstający w wyniku wielu reakcji autooksydacji i w łańcuchu transportu elektronów. Raczej niereaktywny, ale może uwolnić Fe2+ z białek zawierających siarkę i żelazo oraz ferrytyny. Przechodzi spontaniczną lub katalizowaną enzymatycznie dysmutację do H2O2. Jest prekursorem •OH (kataliza metalami). |
| H2O2, nadtlenek wodoru | W stanie redukcji dwuelektrodowej, powstający w wyniku dysmutacji •O2- lub w wyniku bezpośredniej redukcji O2. Rozpuszczalny w tłuszczach i dlatego może dyfundować przez błony. |
| •OH, rodnik hydroksylowy | Trójelektronowy stan redukcji utworzony w wyniku reakcji Fentona i rozpadu anionu azotowego. Niezwykle reaktywny, atakuje większość składników komórkowych. |
| ROOH, organiczny hydroksynadtlenek | Powstający w reakcjach wolnych rodników ze składnikami komórkowymi, takimi jak tłuszcze i zasady azotowe. |
| RO•, rodnik alkilowy i ROO•, rodnik nadtlenkowy | Tlenowe rodniki organiczne. Postacie lipidowe biorą udział w reakcji peroksydacji tłuszczów. Produkowane w obecności tlenu przez addycję rodnika do podwójnych wiązań lub dehydrogenację. |
| HOCl, kwas chlorowy(I) | Powstający z H2O2 w wyniku działania mieloperoksydazy. Rozpuszczalny w tłuszczach, wysoce reaktywny. Łatwo utlenia składniki białek, m.in. grupy tiolowe, grupy aminowe i metioninę. |
| OONO-, anion azotowy | Powstający w gwałtownej reakcji •O2- i NO•. Rozpuszczalny w tłuszczach, podobny w reaktywności do kwasu chlorowego. W wyniku protonacji powstaje kwas azotowy, który może być poddany homolitycznemu rozpadowi na rodnik hydroksylowy i tlenek azotu(IV). |
[edytuj] Produkcja i zużycie utleniaczy
Najważniejszym źródłem reaktywnych form tlenu w warunkach normalnych u organizmów aerobowych jest prawdopodobnie „wyciekanie” zaktywowanego tlenu z mitochondriów w czasie normalnego oddychania tlenowego.
Do innych enzymów, które potrafią produkować ponadtlenki należą oksydaza ksantynowa, oksydazy NADPH i cytochromy P450. Nadtlenek wodoru jest produkowany przez liczne enzymy, w tym kilka oksydaz. Reaktywne formy tlenu odgrywają znaczącą rolę w sygnalizacji komórkowej, w procesie zwanym sygnalizacją redoks. Z tego powodu komórki muszą utrzymywać równowagę pomiędzy produkcją, a zużywaniem reaktywnego tlenu, aby zachować homeostazę.
Najlepiej zbadanymi enzymatycznymi antyoksydantami komórkowymi są: dysmutaza ponadtlenkowa (SOD), katalaza i peroksydaza glutationowa. Słabiej poznanymi (lecz prawdopodobnie tak samo ważnymi) oksydantami enzymatycznymi są peroksydyny i niedawno odkryty sulfideroksin. Inne enzymy o ważnych własnościach (chociaż nie najważniejszych w tym procesie) to paraoksynazy, transferazy glutationowe-S i dehydrogenazy aldehydowe.
Stres oksydacyjny wywołuje uszkodzenie tkanek w wyniku napromieniowania i hiperoksji. Podejrzewa się jego znaczącą rolę (nieudowodnioną) w chorobach neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Lou Gehriga, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera i choroba Huntingtona. Uważa się, że stres oksydacyjny jest powiązany z chorobą sercowo-naczyniową, ponieważ utlenianie LDL w śródbłonku naczyniowym prowadzi do powstania prekursorów blaszki miażdżycowej. Stres oksydacyjny ma także znaczenie w uszkodzeniach związanych z kaskadą ischemiczną powstającą w wyniku reperfuzji następującej po hipoksji. Taka kaskada występuję zarówno w przypadku udaru mózgu jak i zawału serca.
[edytuj] Antyoksydanty jako suplementy
Zastosowanie antyoksydantów w zapobieganiu chorób jest kontrowersyjne[10]. Podawanie wysokich dawek beta karotenu osobom z grupy wysokiego ryzyka, np. palaczy zwiększa ryzyko powstania raka płuc[11]. W grupach mniejszego ryzyka, podawanie witaminy E wydaje się zminiejszać ryzyko chorób serca[12]. W innych chorobach, jak np. choroba Alzheimera dowody na korzyści wynikające z suplementacji witaminy E są mieszane[13][14]. Jednakże wyprodukowany przez AstraZeneca lek NXY-059, będący nitronem wymiatającym rodniki wykazuje pewną skuteczność w leczeniu udaru[15].
Uważa się, że stres oksydacyjny (taki jak sformułował go Denham Harman w wolnorodnikowej teorii starzenia) ma znaczenie dla procesu starzenia. Z jednej strony istnieją dobre dowody wspierające tę teorię u organizmów modelowych, takich jak Drosophila melanogaster i Caenorhabditis elegans[16][17], a z drugiej, dowody uzyskane w laboratorium Michaela Ristowa wskazują na to, że stres oksydacyjny może także podnosić oczekiwaną długość życia Caenorhabditis elegans poprzez indukcję odpowiedzi wtórnej na początkowo wysokie stężenie reaktywnych form tlenu[18]. W oparciu o czyste hipotezy proces ten nazywano wcześniej mitohormezą lub hormezą mitochondrialną[19]. U ssaków kwestia tak jest jeszcze mniej jasna[20][21][22]. Niedawno uzyskane dane epidemiologiczne wspierają teorię mitohormezy, a nawet sugerują, że antyoksydanty mogą zwiększać chorobowość u ludzi[23].
[edytuj] Obrona immunologiczna
Układ odpornościowy wykorzystuje właściwości bójcze utleniaczy poprzez produkcję utleniających form związków jako centralny punkt mechanizmu zabijania patogenów. W ten sposób aktywowane fagocyty produkują zarówno ROS, jak i reaktywne formy azotu. Należą do nich ponadtlenki (•O2-), tlenek azotu (•NO) oraz ich szczególnie reaktywny produkt, jon azotowy (OONO-)[24]. Chociaż użycie tych wysoko reaktywnych związków w cytotoksycznej odpowiedzi fagocytów może spowodować uszkodzenia tkanek gospodarza, to brak specyficzności tych utleniaczy daje korzyść, gdyż niszczą one prawie każdą część komórek, które są ich celem.[9] Zapobiega to uniknięciu przez patogen tej części odpowiedzi immunologicznej przy pomocy mutacji pojedynczej cząsteczki.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Alina Kacperska: Kopcewicz, Jan; Lewak, Stanisław; Gabryś, Halina: Fizjologia roślin. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, ss. 612-678 Reakcje roślin na abiotyczne czynniki stresowe. ISBN 83-01-13753-3. (pl)
- ↑ Schafer FQ, Buettner GR. Redox environment of the cell as viewed through the redox state of the glutathione disulfide/glutathione couple. Free Radic. Biol. Med., 1191–212. 2001. PMID 11368918.
- ↑ Lennon SV, Martin SJ, Cotter TG. Dose-dependent induction of apoptosis in human tumour cell lines by widely diverging stimuli. Cell Prolif., 203–14. 1991. PMID 2009322. (en)
- ↑ Valko M, Morris H, Cronin MT. Metals, toxicity and oxidative stress. Curr. Med. Chem., 1161–208. 2005. doi:10.2174/0929867053764635. PMID 15892631. (en)
- ↑ Lelli JL, Becks LL, Dabrowska MI, Hinshaw DB. ATP converts necrosis to apoptosis in oxidant-injured endothelial cells. Free Radic. Biol. Med., 694–702. 1998. PMID 9801070. (en)
- ↑ Lee YJ, Shacter E. Oxidative stress inhibits apoptosis in human lymphoma cells. J. Biol. Chem., 19792–8. 1999. PMID 10391922. (en)
- ↑ Sies, H.: Oxidative Stress. London: Academic Press, 1985, ss. 1-7. (en)
- ↑ Docampo, R.: Biochemistry and Molecular Biology of Parasites. London: Academic Press, 1995, ss. 147-160. (en)
- ↑ 9,0 9,1 Rice-Evans CA, Gopinathan V. Oxygen toxicity, free radicals and antioxidants in human disease: biochemical implications in atherosclerosis and the problems of premature neonates. Essays Biochem., 39–63. 1995. PMID 9189713. (en)
- ↑ Meyers DG, Maloley PA, Weeks D. Safety of antioxidant vitamins. Arch. Intern. Med., 925–35. 1996. PMID 8624173. (en)
- ↑ Ruano-Ravina A, Figueiras A, Freire-Garabal M, Barros-Dios JM. Antioxidant vitamins and risk of lung cancer. Curr. Pharm. Des., 599–613. 2006. PMID 16472151. (en)
- ↑ Pryor WA. Vitamin E and heart disease: basic science to clinical intervention trials. Free Radic. Biol. Med., 141–64. 2000. PMID 10656300. (en)
- ↑ Boothby LA, Doering PL. Vitamin C and vitamin E for Alzheimer's disease. Ann Pharmacother, 2073–80. 2005. doi:10.1345/aph.1E495. PMID 16227450. (en)
- ↑ Kontush K, Schekatolina S. Vitamin E in neurodegenerative disorders: Alzheimer's disease. Ann. N. Y. Acad. Sci., 249–62. 2004. doi:10.1196/annals.1331.025. PMID 15753151. (en)
- ↑ Fong JJ, Rhoney DH. NXY-059: review of neuroprotective potential for acute stroke. Ann Pharmacother, 461–71. 2006. doi:10.1345/aph.1E636. PMID 16507608. (en)
- ↑ Larsen PL. Aging and resistance to oxidative damage in Caenorhabditis elegans. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A., 8905–9. 1993. PMID 8415630. (en)
- ↑ Helfand SL, Rogina B. Genetics of aging in the fruit fly, Drosophila melanogaster. Annu. Rev. Genet., 329–48. 2003. doi:10.1146/annurev.genet.37.040103.095211. PMID 14616064. (en)
- ↑ Schulz, T., Zarse, K., Voigt, A., Urban, N., Birringer, M. i Ristow, M.. Glucose Restriction Extends Caenorhabditis elegans Life Span by Inducing Mitochondrial Respiration and Increasing Oxidative Stress .. Cell Metabolism. 3 October 2007, 6/4, 280 - 293. (en)
- ↑ Tapia PC. Sublethal mitochondrial stress with an attendant stoichiometric augmentation of reactive oxygen species may precipitate many of the beneficial alterations in cellular physiology produced by caloric restriction, intermittent fasting, exercise and dietary phytonutrients: "Mitohormesis" for health and vitality. Med. Hypotheses, 832–43. 2006. doi:10.1016/j.mehy.2005.09.009. PMID 16242247.
- ↑ Sohal RS, Mockett RJ, Orr WC. Mechanisms of aging: an appraisal of the oxidative stress hypothesis. Free Radic. Biol. Med., 575–86. 2002. PMID 12208343.
- ↑ Sohal RS. Role of oxidative stress and protein oxidation in the aging process. Free Radic. Biol. Med., 37–44. 2002. PMID 12086680.
- ↑ Rattan SI. Theories of biological aging: genes, proteins, and free radicals. Free Radic. Res., 1230–8. 2006. doi:10.1080/10715760600911303. PMID 17090411.
- ↑ Bjelakovic G, Nikolova D, Gluud LL, Simonetti RG, Gluud C. Mortality in randomized trials of antioxidant supplements for primary and secondary prevention: systematic review and meta-analysis. JAMA, 842–57. 2007. doi:10.1001/jama.297.8.842. PMID 17327526.
- ↑ Nathan C, Shiloh MU. Reactive oxygen and nitrogen intermediates in the relationship between mammalian hosts and microbial pathogens. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A., 8841–8. 2000. PMID 10922044.
[edytuj] Bibliografia
- Strand, Ray D.; Wallace, Donna K.: What your doctor doesn't know about nutritional medicine may be killing you. Nashville: T. Nelson Wydawcas, 2002. ISBN 0785264868. (en)
- Packer, Lester; Colman, Carol: The antioxidant miracle: your complete plan for total health and healing. New York: Wiley, 1999. ISBN 0471297682. (en)
