Ciemiernik czerwonawy

Z Wikipedii

Ciemiernik czerwonawy
Systematyka wg Reveala
Domena	jądrowce
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	okrytonasienne
Klasa	Ranunculopsida
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	ciemiernik
Gatunek	ciemiernik czerwonawy
Nazwa systematyczna
'Helleborus purpurascens Waldst. & Kit.
Kategoria zagrożenia w Polsce (CzK) EX EW CR EN VU LR Kategoria: niższego ryzyka
Galeria zdjęć i grafik

Ciemiernik czerwonawy, ciemiernik purpurowy (Helleborus purpurascens Waldst. & Kit.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jaskrowatych. W Polsce dziko występuje tylko w Bieszczadach na kilku stanowiskach (m.in. Małe Jasło, Okrąglik, Rypi Wierch).

Spis treści 1 Rozmieszczenie geograficzne 2 Charakterystyka 3 Ochrona 4 Zastosowanie 5 Uwagi 6 Przypisy 7 Bibliografia

[edytuj] Rozmieszczenie geograficzne

W zasięgu ogólnym ciemiernik purpurowy uważany był, niezbyt precyzyjnie, za gatunek endemiczny dla Karpat lub Karpat Wschodnich^[1][2]. Ściślej uznać go należy za subendemit dacki^[3][4] z głównymi ośrodkami występowania w Karpatach Południowych i Wschodnich, Górach Bihorskich, na Wyżynie Transylwańskiej, Pogórzu Północno-Węgierskim oraz Podolu Zachodnim. Natomiast w Górach Dynarskich i na Bałkanach, skąd podawany jest przez różnych autorów^[5][3][6][7], występują raczej zbliżone do niego morfologicznie gatunki sympatryczne jak np.: H. atrorubens (Góry Dynarskie), H. serbicus (Góry Wschodnioserbskie), H. odorus f. purpureiformis (Bałkany). Zgodne jest to z postulatem iż południowa granica zasięgu ciemiernika purpurowego przebiega w Karpatach Południowych^[4]. Zagadnienie to wymaga jednak szczegółowych badań.

[edytuj] Charakterystyka

Helleborus purpurascens jest hemikryptofitem o budowie polikormonicznej, stąd w praktyce nie można ustalić granic pojedynczego osobnika (genety).

Łodyga

Gruba, wzniesiona, o wysokości 15-30 cm. Kłącze ma długowieczne, masywne - pojedyncza rameta (kępa) może osiągnąć średnicę kilkudziesięciu centymetrów. Część podziemna stanowi główną jego biomasę, wobec stosunkowo niewielkiego pędu generatywnego i liści odziomkowych. Pęd generatywny rozpoczyna wzrost wczesną wiosną bezpośrednio po ustąpieniu śniegu (marzec-kwiecień).

Liście

Liście odziomkowe długoogonkowe o blaszce dłoniasto złożonej generalnie z pięciu piłkowanych na krawędziach odcinków, ciemnozielone, o silnej, grubej nerwacji, nieco skórzaste lecz nie zimotrwałe, spodem na nerwach rzadko owłosione. Liście odziomkowe rozpoczynają wzrost mniej więcej w okresie zawiązywania się owoców (maj), a ich parametry: średnica blaszki liściowej, długość ogonka liściowego oraz kształt, zależą od wieku rośliny oraz warunków środowiskowych; w warunkach optymalnych najdłuższy segment osiąga długość 20-25 cm. Górne liście łodygowe są siedzące z reguły trójklapowe, czasami wtórnie powcinane, długości do 10 cm, choć bywają też zredukowane do jednocentymetrowego błoniastego rąbka.

Kwiaty

Od 1 do kilkunastu na łodydze, zwykle 2-5. Listki okwiatu z zewnątrz są podbarwione fioletowo, wewnątrz liliowosine, w wyższych położeniach górskich wyraźnie ciemniejsze niż w dolinach.. Okwiat 5-działkowy, liczne pręciki, słupków zwykle 5, słupkowie apokarpijne. Liczba kwiatów na pędzie oraz liczba słupków i miodników w słupkowiu zmienna osobniczo i populacyjnie, nawet w obrębie klasy wiekowej, czy też wielkościowej. Rozwijające się kwiaty zasadniczo są odporne na przymrozki, które wstrzymują jedynie ich wzrost, natomiast uszkodzenia może powodować marznący deszcz. Kwitnie od lutego do kwietnia.

Owoce, nasiona

Mieszki bez dzióbka z kilkunastoma czarnymi błyszczącymi nasionami, wysypującymi się pod koniec czerwca, nasiona bez elajosomów.

Biotop, wymagania

Spotykany jest zarówno na ubogich, płytkich glebach szkieletowych, jak i na głębokich, bogatych w próchnicę. Preferuje miejsca zasobniejsze w wilgoć, chociaż zdecydowanie unika miejsc silnie wilgotnych. Spotykany jest również na siedliskach ciepłych i nasłonecznionych, lecz tam zazwyczaj nie wytrzymuje konkurencji z roślinnością trawiastą. Występowanie ciemiernika w zbiorowiskach łąkowych związane jest zazwyczaj z umiarkowanym zaburzeniem (np. działalność kretów czy też gryzoni). Rośnie również na dawnych zrębach, gdzie jego trwanie wynika z dużej żywotności i długowieczności. Ciemiernik znosi ocienienie, lecz rosnąc na dnie lasu wykazuje oznaki obniżonej żywotności, słabo kwitnie i owocuje. W ogólnym zasięgu ciemiernik nie jest związany z jakimś określonym zespołem lub piętrem roślinnym. W górach występuje najczęściej w piętrze buczyny, zajmując raczej miejsca prześwietlone - stare osuwiska, skraje zabagnionych polanek, części przygrzbietowe. Spotykany jest też na połoninach, lecz tylko w sąsiedztwie lasu (w ekotonie). Nigdy nie występuje w lasach iglastych, co związane może być z niewystarczającą ilością światła docierającego do dna lasu, brakiem owadów zapylających lub/i znacznym przesuszeniem i zakwaszeniem ściółki, co uniemożliwia kiełkowanie nasion.

Roślina trująca

Ze względu na zawartość alkaloidów w większych ilościach ciemiernik jest toksyczny.

[edytuj] Ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) jest umieszczona w grupie gatunków rzadkich, potencjalnie zagrożonych (kategoria zagrożenia R)^[8]. W opracowaniu Polska Czerwona Księga Roślin nadano mu kategorię zagrożenia LR, czyli niższego ryzyka. Polskie populacje są pod stałą kontrolą.

[edytuj] Zastosowanie

Ze względu na zawartość alkaloidów (helleboryna i helleborydyna) wyciąg z kłączy był stosowany w medycynie pod nazwą „Rhizoma Hellebori” jako lek przeciwko pasożytom oraz lek nasercowy (działanie zbliżone do digitaliny).

[edytuj] Uwagi

W ogrodach często mylony z ciemiernikiem kaukaskim i ciemiernikiem rdzawoczerwonym oraz ich ozdobnymi hybrydami.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Májovský 1956
2. ↑ Szafer & Zarzycki 1977
3. ↑ ^{3,0 3,1} Lacza 1957
4. ↑ ^{4,0 4,1} Soó 1966
5. ↑ Schiffner 1889
6. ↑ Ralska-Jasiewiczowa 1960
7. ↑ Tutin 1964
8. ↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5. 

[edytuj] Bibliografia