Cmentarz św. Jerzego w Toruniu
Z Wikipedii
Cmentarz św. Jerzego jest położony w centrum Torunia (między ulicami Gałczyńskiego/Morcinka, Sportową), w pobliżu Starego Miasta.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Cmentarz jest najstarszą zachowaną nekropolią Torunia. Został założny w lutym 1811 r. (pierwsze pochówki od czerwca tegoż roku). Historia cmentarza sięga XIV w., kiedy to w pobliżu podmiejskiego kościoła św. Jerzego oraz leprozorium wyznaczono miejsce pochówków.
Stary cmentarz św. Jerzego zlikwidowano w r. 1813 tworząc nieopodal nowe miejsce grzebalne, kilkakrotnie powiększane (m.in.: w r. 1826, 1854, 1856, 1890), obecnie zajmuje ok. 8 ha, podzielony jest na 28 kwater. Obecnie poszczególne części są administrowane przez następujące parafie: ewangelicko-augsburską św. Szczepana, katedralną Świętych Janów i parafię Wniebowzięcia NMP. Korzystają z niego również prawosławni i osoby innych wyznań.
Mimo znacznego wieku cmentarza zachowało się tu raczej mało przykładów dawnej rzeźby nagrobnej, najstarszy - jednocześnie najciekawszy jest nagrobek o formach neoklasycystycznych wystawiony w 1826 r. zmarłemu 9 lat wcześniej Johannowi Ephraimowi Wesselowi. Również z pierwszej połowy XIX w. pochodzą jeszcze dwa nagrobki: Amalii Hirsch z 1844 i kapitana Żernickiego z 1839 r. Stosunkowo nieliczne są nagrobki z końca XIX w., zdecydowana większość pochodzi z XX stulecia. Nie brak wśród nich pomników o ciekawej formie. Niektóre z nich wymagają pilnej renowacji, jak np. modernistyczny nagrobek rodziny przemysłowców Raapke. Urodę najdawniejszych części nekropolii podkreśla bujna stara zieleń oraz ozdobne metalowe ogrodzenia grobów.
Na wzór najcenniejszych polskich nekropolii, także na cmentarzu św. Jerzego - przy okazji uroczystości związanych ze świętem Wszystkich Świętych - prowadzona jest coroczna kwesta przeznaczona na renowację najcenniejszych pomników nagrobnych.
Drewniana kaplica cmentarna z 1885 r. obecnie służy jako kościół parafii polskokatolickiej. Dom grabarza został zbudowany w 1913 roku.
Wzdłuż ul. Morcinka ustawiono w formie lapidarium szereg - przeważnie uszkodzonych - nagrobków ze zlikwidowanego w latach 90. cmentarza staroluterskiego położonego przy ul. Matejki (obecnie teren Osiedla Młodych).
[edytuj] Zmarli
Cmentarz jest nekropolią wybitnych toruńczyków, w tym wielu profesorów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Spoczywają tu m.in.:
- Zofia Abramowiczówna
- Antoni Basiński (1905-1990), fizykochemik, profesor i rektor UMK
- Ryszard Bohr
- Rudolf Brohm (1807-1881), profesor gimnazjum, inicjator budowy pomnika Mikołaja Kopernika, współzałożyciel Muzeum Miejskiego (grób niezachowany)
- Stefan Burchardt (1899-1991), bibliotekarz wileński i toruński, bibliofil
- Józef Buszczyński (1823-1887), drukarz i wydawca, działacz narodowy
- Sylwester Buszczyński (1855-1940), drukarz i wydawca
- Dora Cieńska (1882-1932), działaczka oświatowa i harcerska, organizatorka polskiego życia ewangelickiego po I wojnie światowej
- Józef Czarkowski (1939-1996), filozof
- Eugeniusz Droste (1901-1995), filatelista, zasłużony dla Towarzystwa Miłośników Torunia, działacz ewangelicki
- Władysław Dziewulski
- Jerzy Frycz (1927-1985), historyk sztuki, konserwator zabytków, docent UMK
- Olgierd Gałdyński (1921-1984), artysta fotografik
- Zygfryd Gardzielewski (1914-2001), artysta grafik, typograf
- Tadeusz Godziszewski (1904-1977), artysta rzeźbiarz, związany z USB i UMK
- Bogumil Goltz (1801-1870), pisarz niemiecki (grób niezachowany)
- Karol Górski
- Melityna Gromadska
- Marian Gumowski
- Wojciech Hejnosz
- Eduard Hennig (1812-1860), sędzia, niemiecki polityk liberalny (grób niezachowany)
- Jerzy Hoppen
- Janina Hurynowicz (1894-1967), fizjolog i neurolog, profesor USB i UMK
- Artur Hutnikiewicz
- Wilhelmina Iwanowska
- Roman Jakimowicz (1889-1951), archeolog (założyciel Muzeum Archeologicznego w Warszawie, profesor UMK
- Bronisław Jamontt
- Henryk Jankowski (1961-1995), lekkoatleta
- Kazimierz Jasiński (historyk)
- Paweł Klimosz (1879-1953), pedagog, inspektor szkolny, działacz narodowy na Śląsku Cieszyńskim i Mazurach, polski działacz ewangelicki
- Theodor Eduard Körner (1810-1891), burmistrz, historyk (grób niezachowany)
- Ludwik Kolankowski
- Józef Kozłowski (1905-1991), artysta plastyk, profesor UMK
- Eugeniusz Kucharski
- Edward Kuczyński (1905-1958), artysta grafik, docent UMK
- Jerzy Liczkowski (1914-1983), ekonomista, profesor UMK
- Mieczysław Limanowski
- Ryszard Mienicki (1886-1956), historyk i archiwista wileński i toruński, profesor USB i UMK
- Władysław Namysłowski (1889-1957), prawnik, historyk, dyplomata, profesor UJK, UMK i UAM
- Barbara Narębska-Dębska (-Kozłowska) (1921-2000), artysta grafik
- Juliusz Narębski (1927-1993), fizjolog, neurolog, profesor UMK
- Stefan Narębski (1892-1966), architekt, profesor USB i UMK
- Zenon Hubert Nowak (1934-1999), historyk, profesor UMK
- Tadeusz Petrykowski (1921-1983), literat
- Helena Piskorska (1895-1973), historyk, archiwistka
- Walerian Preisner (1894-1966), romanista, bibliotekarz UJK i UMK, docent UMK
- Jan Prüffer (1890-1959), zoolog i biolog, profesor USB i UMK
- Jerzy Remer
- Ireneusz Sławiński (1924-1997), konserwator zabytków
- Eugeniusz Słuszkiewicz (1901-1981), językoznawca i orientalista, profesor UJK i UMK
- Stefan Srebrny
- Helena Steinborn (1875-1952), działaczka narodowa i społeczna
- Otton Steinborn
- Marian Sydow (1890-1948), krajoznawca, regionalista, bibliofil
- Leon Szuman (1852-1920), chirurg, działacz narodowy i społeczny
- Wanda Szuman
- Władysław Szuman (1868-1924), adwokat, działacz narodowy i społeczny
- Leonard Torwirt
- Jan Michał Wieczorek (1904-1980), kompozytor i dyrygent, nauczyciel
- Bronisław Włodarski (1895-1974), historyk, nauczyciel gimnazjów lwowskich, profesor UMK
- Witold Zacharewicz (1904-1974), chemik, profesor USB i UMK
- Karol Wiktor Zawodziński (1890-1949), kawalerzysta, krytyk literacki, rusycysta, profesor UMK
- Zbigniew Zdrójkowski (1915-1995), historyk prawa, profesor UMK
- Ignacy Zelek
- Maria Znamierowska-Prüfferowa
- Leonid Żytkowicz (1909-1991), historyk, profesor UMK
Znajdują się tu ponadto liczne groby duchowieństwa, w tym księży jezuitów i sióstr elżbietanek.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- Toruńscy twórcy nauki i kultury (1945-1985), pod red. Mariana Biskupa i Mariana Arszyńskiego, Warszawa; Poznań; Toruń, PWN, 1989, ISBN 83-01-09157-6
- Magdalena Niedzielska, Toruńskie cmentarze, Toruń, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992, ISBN 83-85196-66-8
- Jerzy Domasłowski, Kościół św. Szczepana w Toruniu 1904-2004, Toruń, Wydawnictwo Via, 2004, ISBN 83-88273-32-9
- Cmentarz św. Jerzego, pod red. Bogusława Dybasia, teksty Magdalena Niedzielska, Sylwia Grochowina, Toruń, Towarzystwo Miłośników Torunia, 2006, ISBN 83-900852-5-9, ISBN 978-83-900852-5-8
