Dębno (województwo podkarpackie)

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy wsi w woj. Podkarpackim. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.


Dębno
Województwo	podkarpackie
Powiat	leżajski
Gmina	Leżajsk
Położenie	50° 11' 52'' N 22° 31' 01'' E
Liczba mieszkańców • liczba ludności	1500
Strefa numeracyjna (do 2005)	17
Tablice rejestracyjne	RLE
Położenie na mapie Polski Dębno

Dębno – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie leżajskim, w gminie Leżajsk, przy drodze Sandomierz – Jarosław, 9 km na południowy wschód od Leżajska. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Spis treści

1 Powstanie wsi
2 Cerkiew i grekokatolicy
3 Kościół i katolicy rzymscy
4 Gospodarka
5 Szkolnictwo
6 Mieszkańcy
- 6.1 Znane osoby urodzone w Dębnie
7 Źródła
8 Linki zewnętrzne

[edytuj] Powstanie wsi

Wieś lokowana na prawie niemieckim przez sołtysa z Łukowej Stefana w 1397 r. u ujścia Wisłoku do Sanu. Najprawdopodobniej lokacja Dębna nastąpiła w pobliżu istniejącej tu już od dłuższego czasu osady o charakterze obronnym nad ujściem Wisłoku. Wzniesiona osada na wysokim brzegu Wisłoku – Stróża, do dziś będąca przysiółkiem Dębna, oddalona około 1,5 km na południowy wschód, pełniła prawdopodobnie rolę punktu obronnego na terenach granicznych między Polską a Rusią w okresie o wiele wcześniejszym. Od czasu powstania wsi nazwa jej była pisana przez 'em' (Dembno). Taki wpis jest jeszcze na mapie wydanej w 1894 r. Dopiero w okresie II RP zmieniono pisownię na dzisiaj obowiązującą.

[edytuj] Cerkiew i grekokatolicy

Na przełomie XV i XVI w. (1589) istniała już w Dębnie cerkiew. W połowie XVIII w cerkiew posiadała ziemi 3 ćwierci, nadane przez Władysława IV w 1634. Wizytacja greckokatolickiego dekanatu z Jarosławia w 1777 stwierdziła istnienie w Dębnie cerkwi drewnianej pod wezwaniem Świętego Jerzego Męczennika, parochem był Jan Jaroszewicz. Cerkiew murowaną wzniesiono z fundacji Alfreda Potockiego i jego żony Marii z Sanguszków w roku 1864. Była to druga po Leżajsku murowana cerkiew w okolicy.

[edytuj] Kościół i katolicy rzymscy

W Dębnie przed II Wojną Światową czysto polskich rodzin mieszkało niewiele, zaledwie kilka na tzw. Koloni oraz kilka we wsi. W 1935 roku wybudowano rzymskokatolicką ochronkę, w której odprawiano msze. W większe święta greckokatolickie Polacy uczęszczali również na msze do cerkwi. W okresie wojny, gdy Ukraińcy przejęli ochronkę Polacy uczęszczali na msze do Leżajska, Grodziska, Piskorowic lub cerkwi w Dębnie. Wiosną 1945 utworzono w Dębnie parafię rzymskokatolicką, której organizatorem i pierwszym proboszczem był ks. Jan Ramocki, wikary z Grodziska Dolnego. Parafia od 26.08.1945 roku po ogłoszeniu przez Biskupa Franciszka Bardę nosi nazwę Podwyższenia Krzyża Świętego. Na potrzeby parafii przejęto cerkiew. Ksiądz Ramocki był osobą energiczną i odważną. O jego zapobiegliwości i zdecydowaniu w dbaniu o parafię w świetle problemów z jakimi musiał się zmierzyć świadczą następujące dokumenty:

Oświadczenie Powiatowego Oddziału PUR w Łańcucie dla Starostwa Powiatowego 
o stanie własności majątku pocerkiewnego. Oświadczenie z dnia 13.09.1947 r.

Po szczegółowym zbadaniu wszystkich aktów dotyczących referatu osadnictwa
PUR Oddział w Łańcucie nie stwierdził śladów nadania w administrację
nikomu byłych majątków pocerkiewnych, z wyjątkiem gospodarstwa
po parafii grecko-kat. w Dębnie ks. Janowi Ramockiemu, 
proboszczowi parafii rzymsko-katolickiej  w Leżajsku.

Prośba starosty łańcuckiego do Wydziału Społeczno-Politycznego UW 
w Rzeszowie o instrukcje odnośnie postępowania z mieniem pocerkiewnym
z dnia 16.09.1947r.

W związku z poleceniem UW Wydz. Społeczno-Polityczny z dnia 3.04.1947 r.
- donoszę, że wszystkie grunta i zabudowania pocerkiewne opuszczone zostały
z wiosną 1945 r. /w miesiącu lutym/. 
...
W związku z powyższym proszę o wyjaśnienia:
... jak traktować należy użytkowników majątku pocerkiewnego w Starym Mieście
oraz Dębnie, w szczególności, czy odnośne decyzje PUR-u należy unieważnić,
powierzając administrację będących w umowie obiektów innym osobą...

Lokalizacja wsi Dębno na mapie z 1894

Lokalizacja wsi Dębno na mapie z 1938

Opiekunami wiernych lub proboszczami parafii Dębno byli:

Ks. Czesław Broda 1935-1940
Ks. Józef Gorczyca 1940-1945
Ks. Jan Ramocki 1945-1946
Ks. Marcin Tunia 1946-1958
Ks. Alojzy Michalski 1958-1966
Ks. Adolf Mroczek 1966-1992

Od roku 1992 kapłańską posługę w parafii sprawuje ks. Jan Mromliński.

W 1979 kościół został gruntownie odrestaurowany. Przy kościele rośnie okazały dąb o blisko 6-metrowym obwodzie, będący pomnikiem przyrody.

[edytuj] Gospodarka

W drugiej połowie XVII w. działał umieszczony na łodziach na Sanie młyn wójtowski. W 1927 założono towarzystwo gospodarcze "Trud". W 1923 założono Towarzystwo "Sokił" rozwiązane przez polską administrację w drugiej połowie lat 30. Na to miejsce Ukraińcy zawiązali towarzystwo "Ług" to rozwiązała administracja w 1937. W tym roku rozwiązano również rejonową mleczarnie. W czasie wojny wznowiło działalność towarzystwo "Ług" pod kierownictwem Iwana Czereba.

W roku 1929 następujący mieszkańcy prowadzili działalność usługową:

Biela J. – kowal,
Dutko A. – bławaty,
Dutko J. – cieśla,
Engelberg J. – dachówki cementowe, towary różne, wyszynk trunków,
Engelberg M. – towary różne,
Fledel S. – wyroby tytoniowe,
Gajda J. – szewc.
Gajda M. – krawiec,
Gładysz M. – murarz,
Hellmann E. – nabiał,
Machno M. – właściciel ziemski,
Machno M. - akuszerka
Pracoń N. – kołodziej,
Procoń O. – stolarz,
Rzepko E. – wyroby tytoniowe,
Singer I – młyn,
Sprung L. – nabiał,
Szonak J. – ślusarz,
Zień A. – towary różne.

W 1949 r. powstała we wsi spółdzielnia produkcyjna. Obecnie jest to Rolniczo-Wytwórczy Kombinat Spółdzielczy, posiadający 700 ha ziemi.

[edytuj] Szkolnictwo

W 1864 r. zbudowano drewnianą szkołę. Od 1909 istniała 2-klasowa szkoła z j. ukraińskim, funkcjonowała najprawdopodobniej do pocz. lat 30., była to jedyna przed wojną w dekanacie leżajskim szkoła ukraińska, szkołę prowadził Dymitr Ugrin i jego żona Teodora Słabyj.

W roku szkolnym 1930/31 szkoła w Dębnie była 5 klasowa z językiem polskim i ukraińskim. Posiadała 5 nauczycieli etatowych + 1 nie etatowy, tygodniowo 162 godz. nauki. Szkoła posiadała 160 m² powierzchni własnej oraz 30 m² wynajmowanych, 5 sal lekcyjnych, 261 uczniów. W latach 1935 – 37 doszło do zatargów o szkołę w wyniku czego została ona spolszczona a nauczyciele zmuszeni do przeprowadzki. W 1938 Ukraińcy ukończyli budowę nowej murowanej szkoły obok cerkwi (w 2006 budynek mieszkalny znajdujący się pomiędzy kościołem a szkołą). W czasie wojny działała wiejsko – gospodarcza szkoła im. E. Konowolca, pod kierownictwem Stepana Czumaka oraz Ukraińskie Towarzystwo Oświatowe z Petro Swajtym jako kierownikiem.

Wiosną 1945 uruchomiono polską szkołę, której organizatorami i pierwszymi nauczycielami było małżeństwo Wiatr. W 1965 r. wybudowano we wsi szkołę podstawową, która po rozbudowie pełni swoją funkcję do dzisiaj.

[edytuj] Mieszkańcy

Dębno należało do nielicznych wsi położonych po lewej stronie Sanu zamieszkałą prawie wyłącznie przez Ukraińców. Ukraińcy mieszkający tutaj byli przywiązani do swojej kultury aktywni i co ciekawe posiadający własną gwarę odróżniającą ich od Ukraińców zamieszkujących wsie po wschodniej stronie Sanu. Jak wykazała lustracja dóbr królewskich przeprowadzona w latach 1564-1565 we wsi było 36 kmieci na łanach 19 i czwierci 2 ½ siedzących oraz 4 zagrodników. Pod koniec XIX w. we wsi były 334 domy i 1712 mieszkańców. Obszar dworski należący do Alfreda hr. Potockiego posiadał:

gruntów ornych - 568 mórg
łąk i ogrodów - 49 mórg
pastwisk - 7 mórg

Mieszkańcy wsi posiadali:

gruntów ornych - 573 morgi
łąk i ogrodów - 76 mórg
pastwisk - 19 mórg

W 1929 r. Dębno miało 1973 mieszkańców. W dniu 19.03.1945r. prawie wszystkich mieszkańców Dębna pochodzenie ukraińskiego przesiedlono do ZSRR. Pod ochroną armii sowieckiej wywieziono ich koleją z Grodziska Dolnego do Horodenki, Kołomyi, Borysławia i Gwizdacza. Jak podawał Urząd Gminy 9.05.1946 r. w Dębnie pozostało 62 mieszkańców pochodzenia ukraińskiego.

Ostatni etap wysiedlania Ukraińców z tego terenu odbył sie w ramach "Akcji Wisła". Mieszkańców okolicznych wsi załadowano do pociągów towarowych na stacji Grodzisko Dolne i wywieziono:

w olsztyńskie 13 transportów (w dniach 6 do 28 czerwca 1947 r.)obejmujące:
- 5694 osoby
- 932 konie
- 1611 krów
- 237 świń
w koszalińskie 1 transport ( dnia 19 lipca 1947 r ) obejmujący:
- 115 osób
- 10 koni
- 35 krów
- 6 świń

W roku 1945 we wsi osiedlili się Polacy w większości repatrianci z okolic Sokala i Żółkwi, kilka rodzin z Wasylowa Wielkiego oraz mieszkańcy okolicznych wsi. W 2006 zmarł ostatni, urodzony w 1920 mieszkaniec wsi znający dobrze przedwojenną historię miejscowości. W wyborach samorządowych 2006 uprawnionych do głosowania było 1113 mieszkańców wsi.

[edytuj] Znane osoby urodzone w Dębnie

Mychajło Kaczkowśkyj

[edytuj] Źródła

"Dzieje Leżajska" - pod redakcją K. Baczkowskiego i J. Półćwiartka, Leżajsk 1996
"Пискоровичі, Пискоровичі, моя любов, моє горе..." – Іван Молодій w: "Закерзоння" tom 3, Warszawa 1997
"Polska książka adresowa z 1929 r."
"Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" - tom 2, Warszawa 1881
"Наше слово" - nr 33 z dn. 13.08.2006 r.
"Akcja "Wisła"" - Eugeniusz Misiło, Warszawa 1993
"Lustracja dóbr królewskich województw ruskiego, podlaskiego i bełskiego" , Warszawa 2001
Relacje mieszkańców wsi Dębno