San

Z Wikipedii

San
Rzeka San, widok z zamczyska Sobień k. Załuża
Lokalizacja	Europa Polska, Ukraina
Źródło	Przełęcz Użocka, pd.-wsch. zbocza Piniaszkowego ok. 950 m n.p.m.
Ujście	Wisła Okolice Sandomierza
Długość	443,4 km
Powierzchnia zlewni	16 861 km²
Ważniejsze dopływy	Tanew, Wisłok, Solinka, Osława, Wiar
Średni roczny przepływ	124 m³/s przy ujsciu
Rzeki Polski

San (ukr. Сян) - rzeka w południowo-wschodniej Polsce, prawobrzeżny dopływ Wisły. Długość - 443,4 km. Na odcinku ok. 55 km tworzy granicę między Polską i Ukrainą (kilkaset metrów od źródeł, aż do wielkiego zakola wokół Łysani koło Smolnika nad Sanem). Powierzchnia zlewni - 16 861 km² (14 390 km² w Polsce, 2 471 km² na Ukrainie).

Źródło Sanu znajduje się na terenie Ukrainy, na wysokości około 950 m n.p.m., na południowo-wschodnich zboczach Piniaszkowego w Bieszczadach Zachodnich, w pobliżu miejscowości Sianki. Na granicy Polski i Ukrainy, przy słupku granicznym 224, znajduje się źródło jego pierwszego lewego dopływu, przy którym władze ukraińskie ustawiły obelisk błędnie informujący, iż jest to witik riki Sian (źródło rzeki San). Rzeczywiste źródło Sanu znajduje się wyżej, około 200 m na południowy-zachód od obelisku w centrum śródleśnej polany ok. 30 m od granicy z Polską.

San w górnym biegu płynie na północny zachód, przepływa przez Bieszczady, gdzie tworzy malowniczy przełom pomiędzy Otrytem a Tołstą . Na odcinku bieszczadzkim na Sanie utworzono dwa sztuczne zbiorniki wodne: Jezioro Solińskie i Jezioro Myczkowskie. Następnie w okolicach Sanoka San skręca na północ i przepływa przez Pogórze Środkowobeskidzkie, oddzielając od siebie Pogórze Przemyskie i Pogórze Dynowskie. W okolicach Dynowa skręca na wschód i, meandrując, dociera do Przemyśla. Na odcinku od źródła do Przemyśla San jest rzeką górską. Na wschód od Przemyśla, na terenie tzw. Bramy Przemyskiej, zatacza łuk na północ i ponownie, tym razem już ostatecznie, przyjmuje kierunek północno-zachodni. Na tym odcinku rzeka płynie Doliną Dolnego Sanu, stanowiącą część Kotliny Sandomierskiej. San zbiera liczne niewielkie dopływy z Pogórza Dynowskiego i Płaskowyżu Kolbuszowskiego na zachodzie oraz z Płaskowyżu Tarnogrodzkiego i Równiny Biłgorajskiej na wschodzie. Dolina Sanu jest na tym odcinku szeroka (do 10 km), pełna starorzeczy, wypełniona przez łąki i lasy łęgowe. San uchodzi do Wisły na północ od Sandomierza.

Dolina Sanu na odcinku od Przemyśla do Sandomierza stanowi korytarz komunikacyjny, którym biegną droga krajowa 862 i linia kolejowa Przemyśl–Rozwadów. W dolinie dolnego Sanu leżą Jarosław, Radymno, Przeworsk, Sieniawa, Leżajsk, Krzeszów, Ulanów (stolica flisaków), Rudnik nad Sanem, Nisko i Stalowa Wola. W dolinie górnego Sanu leżą Lesko, Zagórz, Sanok, Dynów i Przemyśl. Jak większość naszych dolin rzecznych, również i San zagrożony jest planami hydrotechnicznymi na całej długości swojej doliny i koryta.

Początki osadnictwa celtyckiego na terenie dorzecza Sanu sięgają IV wieku p.n.e. Celtowie osiedlili się w południowej części dorzecza, nad górnym i środkowym Sanem, w okolicach dzisiejszego Sanoka. Na terenie tym do chwili obecnej zlokalizowano 26 stanowiska archeologiczne z materiałami, które należy przypisać kulturze celtyckiej. Do najlepiej przebadanych należą osady w miejscowościach Pakoszówka, Sanok-Biała Góra oraz Trepcza. Na stanowisku w m. Trepcza jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku znaleziono m.in. złotego statera celtyckiego. Prawdopodobnie wczesnośredniowieczna nazwa tych ziem określonej jako Galicja wzięła swój początek od jakiegoś plemienia celtyckiego.

Przed okresem wędrówek ludów tereny znajdujące się w dorzeczu Sanu należały do związku plemiennego Lugiów. W pierwszych dziesięcioleciach IX wieku obszar ten był siedzibą Lędzian, którzy następnie dostali się pod panowanie koczowniczych Madziarów.

Nazwa rzeki ma etymologię prawdopodobnie pra-indoeuropejską, w znaczeniu "wartki, bystry strumień" (taki San właśnie jest na odcinku aż do Przemyśla). W języku Gallów san znaczyło "rzeka". Nazwy rzek Shannon (irl. Siannan), Saona, Seine i San mają wspólny źródłosłów. W źródłach nazwę rzeki podawano jako Sanъ, reku Sanъ, k Sanovi, nad Sanomъ (1152), Sanu (1287), San 1339, Szan 1406, Sanok 1438, Saan 1439, Sayn 1445, San 1467, Szan 1517, Schan 1526. ^[1].

W latach 70. XX wieku opracowano projekt budowy kaskady górnego Sanu, w skład której miały wchodzić (oprócz dwóch istniejących zbiorników): zapora i zbiornik wodny w Niewistce, zbiornik wyrównawczy w Dynowie oraz stopnie wodne w Wybrzeżu, Kupnej i Tarnawcach. Projekt ten został jednak zarzucony^[2].

Spis treści 1 Ważniejsze dopływy Sanu: 2 Miasta położone nad Sanem 2.1 Linki zewnętrzne 3 Przypisy 3.1 Źródła

[edytuj] Ważniejsze dopływy Sanu:

• w górnym biegu (do Przemyśla):
  • Niedźwiedzi, - niewielki ale turystycznie ważny
  • Negrylów- jw
  • Wołosaty,
  • Solinka,
  • Hoczewka,
  • Osława,
  • Sanoczek,
  • Tyrawski Potok,
  • Baryczka,
  • Stupnica,
• w dolnym biegu (od Przemyśla):
  • Wiar
  • Wisznia
  • Rada
  • Łęg Rokietnicki
  • Szkło
  • Lubaczówka
  • Lubienia
  • Wisłok
  • Trzebośnica
  • Tanew
  • Bukowa

[edytuj] Miasta położone nad Sanem

• Lesko
• Sanok
• Dynów
• Przemyśl
• Radymno
• Jarosław
• Sieniawa
• Rudnik nad Sanem
• Ulanów
• Nisko
• Stalowa Wola

[edytuj] Linki zewnętrzne

• słowacki atak na linię Mołotowa nad rzeką San k/Sanoka, zdjęcia umocnień
• o Sanie w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego

Przypisy

[edytuj] Źródła

• Adam Fastnacht, Słownik historyczno-geograficzny Ziemi Sanockiej w średniowieczu, Kraków 2002, ISBN 83-88385-14-3
• Zbigniew Sikora Źródło Sanu - gdzie jest naprawdę?, w: Płaj. Almanach karpacki, nr 32 (wiosna 2006), ISSN 1230-5898