Dyptyk (sztuka sakralna)

Z Wikipedii

Dyptyk Wiltonów (ok. 1395)
National Gallery w Londynie
wymiary każdego skrzydła - 47,5 × 29,2 cm

Dyptyk ( z gr. διπτυχος — diptichos— „podwójnie składany”) to w sztuce sakralnej rodzaj artystycznego obiektu służącego celom dewocyjnym, składającego się z dwu, połączonych zawiasami, tabliczek (zwanych skrzydłami), składanych na podobieństwo książki, zwykle przenośnego, niewielkich rozmiarów. Na tabliczkach umieszczone są malowane lub płaskorzeźbione przedstawienia o treściach religijnych. Niewielkie dyptyki służyły prywatnemu nabożeństwu, np. w podróży.

Dyptyk malowany pojawił się najpierw w bizantyńskim malarstwie ikonowym, do sztuki chrześcijaństwa zachodniego przeniknął w XIII wieku we Włoszech. Początkowo na dyptykach przedstawiano głównie Madonnę na jednym ze skrzydeł, a Ukrzyżowanie lub Chrystusa jako Męża boleści na drugim. W XIV i XV wieku rozpowszechnił się w Europie jako ważne zjawisko w rozwoju sztuki dewocyjnej. Obok typowych dawniej dyptyków z Madonną i umęczonym Chrystusem pojawiły się dyptyki z przedstawieniem fundatorów modlących się do świętej postaci. Z nich w końcu XV wieku wykształciły się dyptyki portretowe, o treściach przede wszystkim świeckich, np. z portretami dwojga małżonków.

Dyptyk jest poprzednikiem składanych nastaw ołtarzowych w formie tryptyków i innych poliptyków. W okresie późnego gotyku pojawiały się sporadycznie dyptyki dużych rozmiarów, jak np. Madonna Estienne Chevaliera Jeana Fouqueta, które niekiedy mogły też służyć jako nastawy ołtarzowe w kościołach. W Polsce przykładem nastawy ołtarzowej w formie dyptyku jest tzw. dyptyk Winterfeldów z Kościoła Mariackiego w Gdańsku.

W sztuce współczesnej dyptykiem nazywa się też czasem parę obrazów połączonych ze sobą treściowo i kompozycyjnie.

[edytuj] Najbardziej znane dyptyki malowane

• Dyptyk Wiltona, Francja lub Anglia ok. 1395, National Gallery w Londynie
• Dyptyk Winterfeldów z Kościoła Mariackiego w Gdańsku, ok. 1430, Muzeum Narodowe w Warszawie.
• Madonna Estienne Chevaliera Jean Fouquet , ok. 1450, Berlin, Gemäldegalerie — Musée Royal w Antwerpii
• Dyptyk Froimonta, Rogier van der Weyden, ok. 1460
• Dyptyk M. van Nieuwenhove, Hans Memling, 1487