Góra Chełmska
Z Wikipedii
Góra Chełmska (Góra Krzyżanka)
Jedna ze świętych gór Pomorza, w województwie zachodniopomorskim, w obrębie granic miejskich Koszalina; wysokość 136,2 m n.p.m.; ukształtowana w czwartorzędzie (10 - 15 tysięcy lat p.n.e.). Najstarsze ślady pobytu na górze sięgają młodszej epoki kamienia (ok. 2 tys. lat p.n.e.). W epoce brązu i w początkach epoki żelaza Góra Chełmska była miejscem kultu ludów kultury łużyckiej i później pomorskiej. Przez wieki jej zbocza służyły za cmentarz wszystkim tutejszym ludom i kulturom. Z pewnością w starożytności aż do wczesnego średniowiecza była miejscem kultu obrządku pogrzebowego pogańskiego. Według Paula Schulza, pierwszego archeologa prowadzącego prace na Górze Chełmskiej w 1906r, na jej szczycie miał się znajdować święty gaj, w którym Germanie składać mieli ofiary Wate, Słowianie natomiast wznieśli gontynę (zwaną też chram) i odprawiali obrzędy. Istnienie chramu na Górze Chełmskiej jest jednak zdecydowanie i jednoznacznie negowane między innymi przez takich naukowców jak Aleksander Brückner i Henryk Łowmiański.
Od XII do XVI w. miejsce kultu chrześcijańskiego. Miejsce pielgrzymowania i dla wielu również miejsce stanowiące kres doczesnego życia. To tu, na cmentarzu przy Sanktuarium Maryjnym leży wielu pogrzebanych pątników, którzy sami dokonali wyboru miejsca swojego spoczynku.
Na szczycie Góry Chełmskiej znajduje się zbudowana w 1888r. wieża widokowa (wysokość 31,5 m.) dostępna dla zwiedzających (2zł - ulgowy, 2.5zł - normalny) oraz nadajnik radiowo-telewizyjny. W bezpośrednim sąsiedztwie obecnej wieży widokowej znajdowała się jeszcze na początku lat osiemdziesiątych XX wieku inna, starsza wieża kamienna (jej cokół jest widoczny na lewym krańcu powyższego zdjęcia panoramicznego). Jeśli ktokolwiek posiada informacje na temat historii tej wieży, lub powodów, dla których została zburzona, proszony jest o edycję niniejszego wpisu.
Wzniesienie, nazywane dzisiaj Górą Chełmską, prawdopodobnie istniało już podczas kształtowania się południowego brzegu Bałtyku (ok. 12,5 tys. lat temu). Obecnie szczyt Góry Chełmskiej sięga 137 metrów n.p.m. Góra Chełmska jest oddalona od morza o 8 km w linii prostej. U jej podnóża po stronie północnej przebiega droga ze wschodu na zachód, prowadząca z Koszalina do Sianowa i dalej w kierunku Słupska.
Spis treści |
[edytuj] Nazwa "Góra Chełmska"
Mapa turystyczna, wydana w 1955 roku nazywa całe pasmo moreny czołowej ograniczone dolinami rzek Uniesty i Dzierżęcinki lub po prostu wzgórza pomiędzy Koszalinem i Sianowem: „Gołogóra”. Według mapy turystycznej, wydanej w 1956 roku całe pasmo wzgórz dzieli się na trzy główne szczyty,: Krzyżankę, Leśnicę i Krzywogórę.
Niemcy nazywali górę: Gollen lub Gollenberg.
Dzięki uprzejmości dra Anton’a Englert’a, archeologa z Muzeum Łodzi Wikingów w Roskilde jest prezentowany poniższy komentarz dotyczący nazwy „Gollen”:
Nazwa ta wywodzi się jeszcze z czasów (IX-XIIw.), kiedy to często odwiedzali południowe wybrzeże Bałtyku skandynawscy (czytaj: duńscy) żeglarze i kupcy. Dotyczy to podobnych słów określających nazwy wzniesień jak Gollen, Revekol (Rowokół), Gellen (południowa część dla Hiddensee) i Kullen (szwedzki cypel północnego Øresunds). Staronordyckie „kúla” oznacza „wzgórze” lub wyróżniające się wzniesienie zauważalne na pozostałej części równiny . To znaczenie odpowiada również rozumieniu znanego dzieła Olsloer Skisprungberg Holmenkolle. Widocznie dla tych dominujących znaków nawigacyjnych jak Gellen, Gollen i Revekol, ci niemieccy nowoprzybyli na Pomorze postanowili pozostawić stare skandynawskie nazewnictwo tych wzniesień. Jestem ciekaw jak nazwała owo wzniesienie ówczesna słowiańska ludność. Samo zaistnienie nazwy „Gollenberg” oznacza, że Niemcy nie wiedzieli, że już tylko pod samym określeniem „Gollen” kryje się „Wzniesienie”
Ksiądz Stanisław Kujot w "Kto założył parafie...", 1903, używa nazwy ..."pod Gołą górą, w pobliżu Kołobrzega,...". Czy nazwę "Goła góra" można przyjąć za słowiańską nazwę góry?
W Roczniku Koszalińskim, Koszalin 1983, J. Spors podaje inne uzasadnienie dla nazwy, która się dla tego wzgórza przyjęła:
[...] Powszechnie utarła się nazwa Góra Chełmska, a to dzięki swej formie terenowej zbliżonej do kopuły, co w starym nazewnictwie słowiańskim brzmiało Chołm- Chełm. Słowiańska nazwa Chołm została w późniejszych czasach zniemczona na Golm względnie Gollen- Berg. [...]
[edytuj] Informacje praktyczne
Połączenie sezonowe z centrum Koszalina umożliwiają autobusy komunikacji miejskiej (linia nr "23"). Ponadto, wierzchołek można osiągnąć idąc około 40 minut terenami rekreacyjnymi spod stadionu Gwardii na osiedlu Przylesie.
[edytuj] Bibliografia
- Benno J. E.; Das Gedicht von Benno „Berges-Aussicht bei Cöslin” in den Pommerschen Provinzialblättern für Stadt und Land hg. von J. C. L. Haken (im folgendem: pom. Prov. Bl.) Bd. IV, 1822, S. 421 ff. vermittelt eine gute Vorstellung hiervon., 1822
- Brückner Aleksander; Mitologia słowiańska i polska, PWN, W- wa 1980
- Buske N.; Die Marienkapellen auf dem Gollen, dem Revekol und dem Heiligen Berg bei Pollnow. Ein Beitrage zur Geschichte der Wallfahrtsorte in Pommern, „Baltische Studien”N. F. Hamburg, 1970
- Janocha Henryk W.,Lachowicz Franciszek J.; GÓRA CHEŁMSKA, MIEJSCE DAWNYCH KULTÓW I SANKTUARIUM MARYJNE, KTSK, 1991
- Kuczkowski Andrzej, STAN I POTRZEBY BADAŃ NAD GÓRĄ CHEŁMSKĄ (KRZYŻANKĄ) KOŁO KOSZALINA Koszalińskie Zeszyty Muzealne, T. 24, 2004
- Łowmiański Henryk; Religia Słowian (w. VI-XII). Warszawa : Państ. Wydaw. Naukowe, 1979.
- Łowmiański Henryk; Początki Polski, z dziejów słowian w I tysiącleciu n.e., Warszawa 1964, PWN
- Wokroj F.; Antropologiczna analiza szczątków kostnych ze średniowiecznego cmentarzyska „Góra Chełmska”, „Materiały Zachodniopomorskie, t. XVIII, Szczecin 1972
