Giebułtów (województwo dolnośląskie)

Z Wikipedii


Giebułtów
Województwo	dolnośląskie
Powiat	lwówecki
Gmina	Mirsk
Strefa numeracyjna (do 2005)	75
Tablice rejestracyjne	DLW

Giebułtów (niem. Gebhardsdorf, Gebhardtsdorf, 1570 – Göppersdorf, 1753 – Geppersdorf) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, w gminie Mirsk.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa jeleniogórskiego.

Giebułtów znajduje się w centralnej części Pogórza Izerskiego, na północ od Gór Izerskich, na wysokości 355 – 440 m n.p.m. w dolinie bezimiennego potoku spływającego z Wojkowej (502 m) ku wschodowi do kotliny Mirska.

W pobliżu miejscowości znajduje się ciekawy pomnik przyrody – bazaltowa skała na wyskości 470 m n.p.m.

W skład Giebułtowa wchodzą też dawne wsie:

Giebułtówek (niem. Neu Gebhardsdorf) ciągnie się na lewym brzegu Łużycy wzdłuż drogi łączącej Giebułtów z Wolimierzem (niem. Volkersdorf) na wysokości 360 – 390 m n.p.m.
Augustów znajduje się ok. 1 km na północ od Giebułtowa na północnych zboczach Wojkowej (502 m). Jego zabudowania usytuowane są na wysokości 405 – 460 m n.p.m. Augustów (niem. Augustthal – na cześć Auguste von Üchtritz) założony został ok. 1738 roku. Podawane są też informacje, że został on założony w I połowie XV w. na leśnym karczowisku przez zubożałych w czasie wojen husyckich mieszkańców Lubomierza (niem. Liebenthal) przy poparciu rycerzy ze Świecia (niem. Schwerta).
Wola Augustowska (niem. Estherwalde – na cześć Esther von Üchtritz) to wieś położona u wschodniego podnóża Wojkowej na wysokości 365 – 385 m n.p.m. Pierwsze wzmianki ok. 1710 roku.

[edytuj] Historia

Wioska Giebułtów powstała w 1328 roku. Przez blisko 500 lat, do 1815 roku, wieś położona była tuż przy granicy ze Śląskiem po jej łużyckiej stronie. W 1431 roku Giebułtów najechali husyci. Mirsk, miejscowość leżąca zaledwie 3 km na wschód od wioski, należała już do monarchii Habsburgów.

W 1508 roku zatrzymał się w Giebułtowie słynny Tetzel (w domu nr 3); jego handel odpustami stał się iskrą do reformacyjnego wystąpienia Marcina Lutra. W miarę napływu imigrantów czeskich powstały nowe części wsi: Nowy Giebułtów (1663) i Górny Giebułtów (1674). Następne fale imigrantów zjawiały się w 1712 i 1730 roku – stąd kolonia czeska była dość silna i żywotna. Giebułtów znajdował się wówczas pod panowaniem czeskim, następnie austriackim, a później pruskim.

Po wojnie dotychczasowi mieszkańcy zostali przesiedleni na tereny Niemiec, natomiast w wiosce osiedlili się repatrianci ze wschodu i centralnej Polski: z kresów wschodnich przede wszystkim mieszkańcy województwa tarnopolskiego dekanatu Skałat^[1]. Do Giebułtowa przybyli przede wszystkim mieszkańcy trzech miejscowości: Kaczanówka, Iwanówka i Orzechowiec. Jedną z najcenniejszych pamiątek przywiezionych stamtąd jest obraz Św. Michała Archanioła pochodzący z kościoła pod wezwaniem tego świętego w Kaczanówce. Obraz w chwili obecnej znajduje się w giebułtowskim kościele. Kościół w parafii Kaczanówka istnieje do chwili obecnej i nosi dalej to samo imię.

[edytuj] Zabytki

W wiosce znajdują się ruiny zabytkowego pałacu barokowego, wzniesionego w latach 1661-1665 (wg daty na portalu ok. 1760 r.) na zupełnie nowym, nie zabudowanym miejscu. Fundatorem tej rezydencji był Christopf von Üchtritz, właściciel wsi.

Architektura tej rezydencji, podjęta z włoskich inspiracji i wykonana przez włoskich budowniczych, stanowi jedno z najwcześniejszych dzieł nowego pałacowego stylu na terenie Śląska, przejawiającego się w umiejscowieniu budynku górującego nad ogrodem i folwarkiem, jego zewnętrzną formą i pierwszym na terenie Śląska zastosowaniu włoskich sklepień lustrzanych bezlunetowych oraz wprowadzeniu reprezentacyjnej galerii parteru i piętra. Był on restaurowany w XIX i na początku XX w. Jest to trzykondygnacyjne założenie prostokątne z silnie występującym ryzalitem środkowym, o osiach akcentowanych podziałem pilastrowym. Wnętrze parteru z sienią na osi zakrywają sklepienia kolebkowe. Stylowy taras flankowany jest dwiema basztami. Obok pałacu znajduje się budynek folwarczny z 1810 roku z zachowanym do dziś portalem, podziałem pasowym elewacji, świetlikami, stolarką drzwi i okien. Obecie Pałac jest ruiną, nie ma możliwości zwiedzania go.

[edytuj] Przemysł

W przedwojennym Giebułtowie istniały mechaniczne zakłady tkackie Firma Merfeld i Syn i Gustaw Winkler. W czasie wojny w zakładzie tym pracowały więźniarki z kobiecego podobozu – filia Gross Rosen (Rogoźnica). Więźniarki, przeważnie Żydówki, robiły części do samolotów, a w fabryce mebli rączki do granatów i skrzynki na miny. W okresie powojennym była tu również fabryka zabawek z drewna, które cieszyły się powodzeniem w całej Polsce. Obecnie jest to budynek mieszkalny.

Po 1945 roku zakłady upaństwowiono i utworzono Giebułtowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego. W 1995 r. zakłady zostały sprywatyzowane, co spowodowało wzrost bezrobocia.

[edytuj] Oświata

Pierwsza szkoła w Giebułtowie (Alt Gebhardsdorf) powstała w 1632 roku. Była to czteroklasowa szkoła ewangelicka. W roku 1844 powstała jednoklasowa szkoła w Neu Gebhardsdorf, a w 1898 jednoklasowa szkoła w Augustowie (Augustthal). W 1934 roku powstał nowy budynek szkolny, który pełni swoją rolę do czasów obecnych. Po 1945 roku istniała szkoła podstawowa w Giebułtowie i Szkoła Rolnicza w Augustowie. Istniała także Szkoła Zawodowa przy zakładach tkackich. Funkcjonowały również przedszkole i żłobek, a także restauracja. W wiosce znajduje się obecnie 6 klasowa szkoła podstawowa (po reformie szkolnictwa w 1999 roku).

Przypisy

↑ W 1939 roku liczył ten dekanat 18 parafii polskich: Grzymałów miał 6.607 wiernych, Haluszczyńce 2.569, Kaczanówka 4.421, Koszlaki 1.387, Ostapic 2.404, Skałat 5.562, Tamoruda 835, Toki 993, Touata 2.571, Chmieliska 1.249, Kołodziejówka 1.805, Krasne 2.284, Medyd 1.998, Nowe Sioło 497, Podwoloczyska 3.135, Połupanówka 2.496, Rasztowce 560, Turówka 655.

[edytuj] Materiały źródłowe

Księga Adresowa Polski wraz z W.M. Gdańskiem z 1929 roku podaje takie informacje o Kaczanówce i Orzechowcu:

"KACZANÓWKA: Wieś i gmina, powiat Skałat, sąd pow. Podwołoczyska, sąd okr. Tarnopol, 3513 mieszk. Kolej (8 km) poczta telegraf telefon Podwołoczyska, 1 kościół rz.kat., 1 gr.kat. Gorzelnia

Właściciele ziemscy: Jaruzelski Ksaw. (1056).

Akuszerki: Cieliczka P. – Wirzman R.

Cieśle: Kolaszka S.

Gorzelnie: Jaruzelski S.

Kołodzieje: Kamiński J.

Kooperatywy: Kółko Rolnicze – Spółdzielnia Mleczarska.

Kowale: Budnik M.

Krawcy: Szawaryn I.

Młyny: "Spółka Gospodarcza", Sp. z o.o.

Nasiona: Jaruzelski St.

Różne towary: Szenkiel S.

Rzeźnicy: Bobra M.

Stolarze: Dupla M.

Szewcy: Geleta P.

Tytoniowe wyr.: Korman J. – Kozibroda I. – Szenkiel H. – Warzybok M.

Wyszynk trunków: Jeczes E. – Osowski M. – Perlmutter Sch. – Rosół M."

"ORZECHOWIEC: Wieś i gmina, powiat Skałat, sąd pow. Podwołoczyska, sąd okr. Tarnopol, 1397 mieszk. Kolej (9 km) poczta telegraf telefon Podwołoczyska.

Właściciele ziemscy: Baworowski hr. Michał (518).

Kasy pożyczk.-oszczędn.: Kasa Stefczyka.

Kooperatywy: Kółko Rolnicze – Ruska Kooperatywa.

Młyny: Perec I. (wod).

Wyszynk trunków: Lorber B."