Gorgany

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dodania linków wewnętrznych. Jeśli możesz, dodaj je teraz. Linki do innych haseł: hasło, hasłowy, hasłami zapisujemy jako [[hasło]], ''[[hasło]]wy'', '''[[hasło|hasłami]]'''.

Gorgany
Megaregion	Region Karpacki
Prowincja	Karpaty Wschodnie
Podprowincja	Zewnętrzne Karpaty Wschodnie
Makroregion	Beskidy Wschodnie
Mezoregion	Beskidy Lesiste
Mikroregion(y)	Gorgany
Zajmowane jednostki administracyjne	Ukraina: - obwód zakarpacki - obwód iwanofrankowski

Gorgany (522.15; ukr. Ґорґани) - pasmo górskie w zachodniej części Ukrainy, wchodzące w skład Beskidów Wschodnich, a dokładniej Beskidów Lesistych będąc ich najdzikszą częścią.

Gorgany są zbudowane z fliszu, głównie z piaskowców. Charakterystyczne dla Gorganów są duże różnice wysokości względnych; poszczególne grupy górskie oddzielone są od siebie głębokimi dolinami rzek. Stoki gór gęstymi lasami bukowo-jodłowymi i świerkowymi, powyżej górnej granicy lasu - szczególnie silnie rozwinięte piętro kosodrzewiny, w partiach szczytowych pola złomisk, rumowisk skalnych (lokalnie zwanych gorganem, grechotem, maliniakiem), rzadko połoniny.

Obszar ten od zawsze odznacza się niewielką gęstością zaludnienia, brak jest większych osad. Gorgany uważane za jedne z najdzikszych gór Europy, odznaczają się brakiem infrastruktury turystycznej. Sporym utrudnieniem podczas wypraw są wysokie łany kosodrzewiny, które występują na większości szczytów. Roczne opady atmosferyczne są wysokie, przekraczają 1200 mm.

Spis treści 1 Najwyższe szczyty 2 Topografia 3 Źródła 4 Linki zewnętrzne

[edytuj] Najwyższe szczyty

• Sywula 1836 m n.p.m.,
• Ihrowiec 1807 m n.p.m.,
• Wysoka 1805 m n.p.m.,
• Doboszanka 1754 m n.p.m.,
• Grofa 1752 m n.p.m.,
• Popadia 1740 m n.p.m.,
• Parenkie 1737 m n.p.m.,
• Pietros 1708 m n.p.m.,

[edytuj] Topografia

Główny grzbiet przebiega od Przełęczy Wyszkowskiej do Przełęczy Jabłonickiej (Tatarskiej) na południowym wschodzie. Na północny wschód od niego rozciągają się mniejsze pasma, w tym Arszyca i grupa Doboszanki. Między głównym grzbietem a Połoniną Czerwoną leży grupa Popadii i Busztuła (do 1742 m n.p.m.),

Poszczególne grupy górskie Gorganów oddzielają głębokie i szerokie poprzeczne doliny dopływów Dniestru: Świcy, Łomnicy (Лімниця), Bystrzycy Sołotwińskiej (Бистриця Солотвинська) i Bystrzycy Nadwórniańskiej (Бистрися Надвірнянська) oraz ich mniejsze dopływy. W części zakarpackiej największą rzeką wpadającą do Cisy jest Terebla (Теребля), a z połączenia Mokranki(Мокрянка) i Brusturianki (Брустурянка) powstaje Tereswa (Тересвa), będąca także dopływem Cisy.

Najbardziej na północny zachód wysunięty fragment Gorganów stanowi położona pomiędzy dolinami Mizunki i Świcy grupa wierchów o charakterze wyspowym. Rozdzielone głębokimi dolinami pomniejszych potoków niewielkie grzbiety i szczyty przeważnie są w całości zalesione, dzikie i niezbyt popularne wśród turystów. Wśród nich wyróżniają się najwyższe: Chom (Хом, 1344 m n.p.m.), Horodyszcze Wielkie (1377 m n.p.m.), Wielki Gurgulat (Великий Гургулят, 1437 m n.p.m.), Plesza (Плеша, 1322 m n.p.m.) oraz Menczył (Менчул, 1450 m n.p.m.). Do tej grupy można też zaliczyć odcinek grzbietu wododziałowego z kulminacją Gorganu Wyszkowskiego.

Nieco dalej na wschód, na Kruhłej Młace (1235 m n.p.m.), ku północnemu wschodowi odchodzi od wododziału grzbiecik, który na przełęczy Sołotwinka (1355 m n.p.m.) rozdziela się na dwie grupy: Jajka Ilemskiego (Яйко Ілемське) na północy i Mołodej (Молода) na wschodzie. Grupę potężnej, szeroko rozsiadłej Mołodej (1723 m n.p.m.) i odciętego od niej głęboką przełęczą Jajka Perehińskiego (Яйко, 1600 m n.p.m.) zamykają doliny czterech potoków: Rosochanu (Росохан), Mszany (Мшана), Mołodej i Grechotliwego (Грехотливый).

Ramię Jajka Ilemskiego ciągnie się na północ od przełęczy Sołotwinka, między dolinami Świcy oraz Mszany, przez kilka wysokich wierzchołków, m.in. Sywanię Lolińską (1643 m n.p.m.), Ukiernię (Укерня, 1622 m n.p.m.), Pohaniec (1668 m n.p.m.) i w końcu osiąga szczyt samego Jajka Ilemskiego (1679 m n.p.m.). Z jego wierzchołka schodzą dwa wyróżniające się grzbiety, z których pierwszy jest właściwie przedłużeniem omawianego pasma w kierunku północno-zachodnim. Opada on stopniowo przez Wielki Lisak (Великий Лисак, 1428 m n.p.m.) wzdłuż doliny Prawicza (Правич) aż do miejsca, gdzie potok ten wpada do Świcy. Drugie z większych ramion, zakończone kulminacją Sywanii (1430 m n.p.m.), wysyła Jajko Ilemskie na południowy wschód. Północne stoki Jajka spadają stromo ku przełęczy z połoniną Mszana (1185 m n.p.m.), oddzielającej je od Gorganu Ilemskiego (Горган Ілемський) w paśmie Arszycy (Аршиця).

Grzbiet Arszycy ciągnie się na przestrzeni 25 km niemal po linii prostej z północnego zachodu na południowy wschód, od Ludwikówki (obecnie Myśliwka, Мислiвка) nad Świcą, wzdłuż dolin Prawicza i Mszany aż do Osmołody (Осмолода) u zbiegu rzek Mołodej i Łomnicy. Pierwszym od zachodu szczytem jest Pustoszak (Великий Пустошак, 1427 m n.p.m.), oddzielony od dalszej części grzbietu głęboko wciętą przełęczą Połoninka. Następnie grzbiet wznosi się, kulminując w najwyższym punkcie całego pasma – Gorganie Ilemskim (1586 m n.p.m.). Dalej biegnie jeszcze 11 km przez kilkanaście wierzchołków, spośród których wybijają się: Wierch Menczełyn (1569 m n.p.m.), Wierch Słobusznica (Верх Слубушница, 1542 m n.p.m.), Wierch Niwka (1541 m n.p.m.) i Wierch Menczełyk (Верх Менчилик, 1571 m n.p.m.) oraz dwa ostatnie szczyty – Nerjedów (Нередів, 1557 m n.p.m.) i Mały (Малі, 1516 m n.p.m.). Stąd grzbiet opada już ku Osmołodzie i Podlutemu (Підлюте) w dolinie Łomnicy. Po północnej stronie Arszycy plątanina znacznie niższych grzbietów otacza doliny potoków Czewczy (Чечва) i Ilemki (Ілемка). Wśród nich wyróżniają się najwyższe: Syhłos (1357 m n.p.m.), połonina Mikuczyn (1138 m n.p.m.) i Sehłys (Сехлис,1316 m n.p.m.).

Na południowym zachodzie po stronie zakarpackiej, pomiędzy dolinami Riki i Terebli, znajduje się wiele pokrytych gęstymi lasami wierzchołków przekraczających 1000 m n.p.m. Spośród nich warto zwrócić uwagę na szczyty górujące nad Synewirską Polaną (Синевирська Поляна): Ozerną (Озерна, 1495 m n.p.m.) na północy i Kamionkę (Кам’янка, 1578 m n.p.m.) na południowym zachodzie. Na wschód od Synewirskiej Polany, w widłach dolin Terebli i Ozeranki (Озерянка), wybija się z kolei masyw Kancza (Канч, 1578 m n.p.m.) z nieco niższymi wierzchołkami Poharu (Погар, 1526 m n.p.m.) i Popadii (1456 m n.p.m., nie mylić ze znacznie wyższą Popadią na głównym grzbiecie karpackim). Najbardziej oryginalną, a zarazem najwyższą grupę południowo-zachodniej, zakarpackiej części Gorganów stanowi długi grzbiet Piszkonii (Пішконя) oraz olbrzymi masyw Strimby (Стримба). Ich wyniosłe i rozległe połoniny w niczym nie przypominają innych gorgańskich wierchów, których szczyty pokrywają rumowiska skalne i wielkie połacie kosodrzewiny. Grzbiet Piszkonii wyrasta znad doliny Terebli (na północ od Synewiru, Синевир) i wznosi się stopniowo, początkowo w kierunku południowo-wschodnim, osiągając najwyższy punkt na szczycie Negrowca (Негровець, 1707 m n.p.m.). Strome północne stoki Piszkonii opadają ku dolinie Ozeranki, południowe natomiast schodzą do doliny Terebli na odcinku między Synewirem a Kołoczawą (Колочава). Dalej grzbiet obniża się łagodnie ku wschodowi, aż do miejsca, gdzie nagle skręca na południe i wspina się na wierzchołek Jasnowca (Ясновець, 1600 m n.p.m.), a następnie ciągnie się łagodnym łukiem na południowy zachód. Ostatnim szczytem pasma jest wznosząca się nad Kołoczawą Darwajka (Дарвайка, 1501 m n.p.m.). Grzbiet Piszkonii wysyła na północ od Jasnowca ramię, które wkrótce rozdwaja się: na wschód odchodzi grzbiet z kulminacją Zanogi (1502 m n.p.m.), dochodzący ostatecznie do Perednej (Передня), na północ natomiast ciągnie się odnoga z Dodiną (Додiна, 1529 m n.p.m.) i Jawornikiem (Яворник, 1411 m n.p.m.).

Masyw Strimby, górujący nad Kołoczawą od wschodu, oddziela od Jasnowca i Darwajki na północnym zachodzie dolina potoku Suchar (Сухар). Z drugiej strony ramię Strimby ogranicza dolina Mokranki. Grzbiet masywu wyrasta z przełęczy oddzielającej Gorgany od Połoniny Krasnej (między Kołoczawą a Niemiecką Mokrą zwaną obecnie Komsomolskiem, Комсомольськ), wspina się przez dwa niższe wierzchołki (Streminosa, Стреминос, 1680 m n.p.m.), aż wreszcie kulminuje w wysokim, pokrytym rozległą połoniną, szczycie Strimby (1719 m n.p.m.). Następnie ramię ciągnie się daleko ku północy wzdłuż doliny Mokranki. Początkowo opada ono wyraźnie, przechodząc przez dwa niewielkie wzniesienia (1384 i 1283 m n.p.m.), by znowu wznieść się na wyższe odkryte wierzchołki Peredniej (1547 m n.p.m.), Perednej (1603 m n.p.m.), Serednej (Середня, 1509 m n.p.m.) i Zadnej (Задня, 1554 m n.p.m.). Dalej grzbiet ponownie się obniża i pod nazwą Dubilanka dociera do niewysokiego Wierchu Czarnej Riki w głównym grzbiecie wododziałowym.

Kilka kilometrów na wschód od Wierchu Czarnej Riki główny wododział dołącza na szczycie Popadii (1741 m n.p.m.) do ogromnej grupy górskiej, której najwyższym wierchem jest potężna Grofa (1748 m n.p.m.). Masyw ten można pod względem kształtu porównać do przechylonej w prawo litery U, której podstawa (południowy fragment) opiera się o główny grzbiet Karpat, a ramiona wyciągają się ku północnemu wschodowi. Zachodnie ramię tej grupy jest bardziej potężne i rozbudowane. Wznosi się ono na południe od rzeki Mołoda kilkoma grzbiecikami (wśród nich największy Menczył, Менчил, 1331 m n.p.m.), które łączą się w kulminacji Konia Grofeckiego (Кінь-Грофецький, 1553 m n.p.m.). Z jego wierzchołka grzbiet ku południowemu zachodowi opada na wąskie siodło, by stamtąd wspiąć się na wyniosłą i masywną Grofę, z której odchodzi szereg niewielkich grzbiecików i główny grzbiet, biegnący dalej przez wszystkie najwyższe szczyty grupy grofeckiej. Z Grofy schodzi on na połoninę i przełęcz Płyśce (Плісце), z której wiedzie ku wschodowi boczne ramię Wielkiego i Małego Kanusiaka (Великий i Малий Канусяк, 1642 i 1620 m n.p.m.), oddzielone od głównego grzbietu doliną potoku Kotelec (Котелець). Z Płyśców główna grań wyrasta w długi i szeroki wielowierzchołkowy wał Parenek (Паренки, 1736 i 1667 m n.p.m.), a potem biegnie dalej na oddzielone kolejnymi siodłami Małą Popadię (Мала Попадя, 1598 m n.p.m.) i Popadię, gdzie spotyka się z głównym wododziałem. Na Małej Popadii grzbiet zmienia kierunek z południowo-zachodniego na południowo-wschodni, natomiast za Popadią łagodnie wykręca ku wschodowi i wraz z wododziałem wznosi się w kierunku wydłużonego grzbietu Wierchu Koretwina (1671 m n.p.m.). Jednakże na pierwszej niższej kopie Koretwiny główny grzbiet karpacki ucieka na południe niewielkim bocznym ramieniem Prełuki, a wyraźny, szeroki i dość wyrównany grzbiet wiedzie na wschód na szczyt i dalej na Pietros (Петрос, 1702 m n.p.m.). Stąd biegnie on już ku północnemu wschodowi na Studenec (Студенець 1600 m n.p.m.), potem znowu opada, a następnie wznosi się kulminacją Jałowej Klewy (Ялова Клива,1562 m n.p.m.) między dolinami potoku Pietros i Łomnicy, do której to ostatecznie schodzi w okolicy Ryzarni (Різарня).

Niewysoki grzbiet Prełuki (1271 m n.p.m.), którym przebiega linia głównego wododziału, łączy grupę Grofy i Popadii z inną dużą grupą: Busztuła i Bertu (Берть). Od zachodu ogranicza ją dolina Mokranki, od wschodu dolina Bertianki (Бертянка), natomiast na północ i południe masyw Busztuła wysyła długie odnogi. Ramię Prełuki ciągnie się na południe na przestrzeni 6 – 7 km przez wiele wzniesień, schodząc w końcu na płytką przełęcz zwaną Niemiecką Polaną. Tuż ponad nią od grzbietu wododziałowego odchodzi ku północnemu wschodowi długa odnoga Wierchu Darów (Верхній Дарів, 1254 m n.p.m.), zakończona kulminacją samotnego Owołu (Овул, 1610 m n.p.m.), otoczonego dolinami Łomnicy i jej dopływu – potoku Darów.

Na południe od Niemieckiej Polany wznoszą się na głównym wododziale kolejne szczyty grupy Busztuła: Prełuka (1520 m n.p.m.), Reskal (1612 m n.p.m.) i sam Busztuł (1691 m n.p.m.), który dalej w kierunku południowo-zachodnim wysyła długie, potężne ramię z wierchami: Mołoczno (1648 m n.p.m.), Bagno (1608 m n.p.m.), Stranżył (Странжул, 1631 m n.p.m.), Andriuske (1603 m n.p.m.), znacznie niższy Prysłop (Прислуп, 1336 m n.p.m.), a na końcu Pribuj (Прибуй, 1546 m n.p.m.). Główny grzbiet Karpat ze szczytu Busztuła biegnie dalej na wschód na Wielką Kieputę (1607 m n.p.m.), a następnie wykręca ku północy. Na wygięciu odłączają się od niego dwa boczne grzbiety – Małej Kieputy (wg mapy WIG, 1635 m n.p.m.; na mapie Gorgany Centralne Mała Kieputa to szczyt położony nieco na północnym zachodzie na głównym wododziale, 1560 m n.p.m.) ku północnemu wschodowi oraz Bertu (1666 m n.p.m.) ku południowi. Później dział schodzący z Bertu rozgałęzia się: na południowy zachód ciągnie się długie ramię Cupceryna (Цупцерин, 1503 m n.p.m.) i Wielkiej (Велика, 1479 m n.p.m.), zakończone Diłem (zwanym też Mokrą, Moкрa, 1226 m n.p.m.) nad Ruską Mokrą, na południowy wschód zaś – krótsza odnoga Pobitej (Побита, 1498 m n.p.m.) i Arszycznej (1196 m n.p.m.).

Masyw Busztuła i Bertu połączony jest głównym grzbietem Karpat – wiodącym przez kilka niższych wierzchołków, od których ku południowi odchodzą niewielkie działy Perechrestaneca (Перехрестянець, 1270 m n.p.m.) i Gorganu (Горган, 1441 m n.p.m.) – z najwyższą grupą Gorganów. W jej skład wchodzą niższe grzbiety Taupiszyrki, Gorganu, Matachowa (Матагів), Zapłaty (хребет Заплати) i Negrowej (Негрова), Bojaryna (Короткан), a także olbrzymy – masywy Sywuli (Сивуля) oraz Wysokiej (Висока) i Ihrowca (Ігровець). W północnej części tej rozległej grupy górskiej z doliny Łomnicy wyrastają ku południowemu wschodowi cztery niewielkie grzbieciki. W widłach Łomnicy i jej dopływu, Kuźmieńca (Кузьминець), dwa z nich – Sofera i Faszory (Фашори) – łączą się w większy grzbiet Matachów, który wznosi się stopniowo aż po kulminację Wysokiej (1804 m n.p.m.). Na wschód od doliny Kuźmieńca ciągną się dwa, początkowo niepozorne, działy: Wierchu Równego (930 m n.p.m.) i Pasiecznej (1084 m n.p.m.) oraz Pryczóła (972 m n.p.m.), które wkrótce spotykają się i biegną na południe coraz wyższym grzbietem Zapłaty. Na szczycie Wierchu Pasiecznego (Пасічний, 1481 m n.p.m.) dołącza od wschodu jeszcze jeden większy dział (na mapach ukraińskich zwany Grzbietem Wierch Pasiecznym) z połoniną Zapłata, która poprzez niskie przełęcze łączy się z długim grzbietem Hryńków Wierchu i ciągnącymi się dalej ku północnemu wschodowi coraz niższymi działami. Dalej grzbiet opada na przełęcz, by wspiąć się po chwili na dwa wierzchołki Dalnej (Horisznej Zapłaty, Дальня, Горішня Заплата, 1504 m n.p.m.), potem znowu schodzi na głęboko wcięte siodło, a następnie stromo pnie się na szczyt Serednej (Середня, 1639 m n.p.m.). Na Serednej linia grzbietu wykręca na wschód i przechodząc przez wzniesienia Tarniczkowej Klewy (Тарничка, 1070 m n.p.m.) i Poleckiej (Полецька, 1167 m n.p.m.), opada do Starej Huty (Стара Гута). Seredna łączy się z masywem Wysokiej i Ihrowca głęboką przełęczą z połoniną Seredna. Z wierzchołka Wysokiej (1804 m n.p.m.) grzbiet ciągnie się na południe ku płaskiemu szczytowi Ihrowca (1804 m n.p.m.), z którego na wschód ku Bystrzycy Sołotwińskiej schodzi kilka odnóg (największe z nich są ramiona Płajeka i Płajekowej Klewy,1076 m n.p.m., oraz Żurawiowej Klewy, Журавлева Клива, 1062 m n.p.m.), natomiast na południe niewielkie ramię opada na przełęcz Borewka z połoniną Pohar (Погар), oddzielającą masyw Wysokiej i Ihrowca od pasma Sywuli. Wyrasta ono w widłach potoku Bystryk (Бистрик) i jego dopływu, Borewczyka (na mapie Gorgany Centralne – Łopuszna, Лопушна), wznosząc się stopniowo w kierunku południowo-wschodnim poprzez szczyty Borewki (Боревка, 1596 m n.p.m.) i Łopusznej (szczyt północny 1695 m n.p.m., szczyt południowy 1772 m n.p.m.) aż po kulminacje najwyższych w całych Gorganach Wielkiej Sywuli (Велика Сивуля 1836 m n.p.m.) i Małej Sywuli (Мала Сивуля 1819 m n.p.m.). Niższy wierzchołek Sywuli wysyła pod kątem prostym na północny wschód ramię grzbietu Menczył (Менчул), które wkrótce rozgałęzia się: na północ ciągnie się grzbiet Sładenka (Сладенка, 1440 m n.p.m.), na wschód – odnoga ze Studenym Wierchem (Верх-Студений, 1406 m n.p.m.). Południowe stoki Małej Sywuli opadają stromo na przełęcz z połoniną Ruszczyna, z której wypływa Bystrzyca Sołotwińska. Z drugiej strony znad połoniny Ruszczyna wyrastają dwa grzbiety. W kierunku zachodnim przez wzniesienie Kruhłej (1451 m n.p.m.) odchodzi dział zwany Jamą, łączący Ruszczynę z Końcem Gorganu (1580 m n.p.m.). Stamtąd długi i wyrównany grzbiet Gorganu ciągnie się przez kilka wierzchołków (m.in. Gorga, Горга, 1551 i 1506 m n.p.m.) na północny zachód, gdzie opada ku ujściu Bystryka do Łomicy. W kierunku południowo-wschodnim wyrasta z Ruszczyny dział, który wkrótce rozgałęzia się. Na południe wyciąga się ramię dwuwierzchołkowego Taupisza (1441, 1451 m n.p.m.), wykręcające potem na południowy wschód i opadające wzdłuż doliny Sałatruka (Салатрук) ku Rafajłowej (Bystrzyca, Бистриця) grzbietem Taupiszyrki (1456, 1464, 1500 m n.p.m.). Tędy też prowadzi linia głównego wododziału karpackiego i dawna granica polsko-czechosłowacka. Na wschód od Ruszczyny z kolei biegnie grzbiet o wysokich szczytach Negrowej (Негрова, 1602 m n.p.m.) i Bojaryna (Korotkan, Короткан, 1675 m n.p.m.). Spod tegoż szczytu dział ten wysyła na południe odnogę ze wzniesieniem o nazwie Okopy (Окопи, 1244 m n.p.m.), obniżającą się wzdłuż doliny Sałatruczyla (Салатручиль) ku Sałatrukowi. Główny grzbiet Negrowej i Bojaryna ciągnie się dalej na południowy wschód bardzo nieregularną linią przez niższe już wierzchołki: Gawor (Гавор, 1551 m n.p.m.), Heczurę (Гечура, 1423 m n.p.m., wznosząca się właściwie bocznym ramieniem ku północnemu wschodowi), Łysą (Лиса, 1424 m n.p.m.) i Maksymiec (Максимесь, 1489 m n.p.m.), po czym schodzi w dolinę Bystrzycy Nadwórniańskiej. Ze szczytu Gawora odchodzi na północny wschód niewielki łącznik Serednego Gronia (Середній Грунь), dochodzący do dużego grzbietu Stanimir (Станимир).

Wyrasta on trzema ramionami w kierunku północno-zachodnim z doliny Bystrzycy Nadwórniańskiej między jej dopływami: Maksymcem i Chrepełowem (Хрепелів). Ramiona te łączą się w wierzchołku Menczyła (1271 m n.p.m.), skąd biegnie już jeden grzbiet, który wkrótce rozszerza się i kulminuje w dwóch szczytach Stanimira (1560, 1546 m n.p.m.). Rozchodzą się stąd gwiaździście liczne mniejsze działy, jednak linia głównego grzbietu wije się dalej na północny zachód przez Olenicę (Олениця, 1378 m n.p.m.) i Buc (Буц, 1292 m n.p.m.), by w końcu zejść do Huty u zbiegu Bystrzycy Sołotwińskiej i jej dopływu, Rypnej (Ріпна). Grzbiet Stanimir łączy się ramieniem Roztok (Розтоки, 1205 m n.p.m.) i Rypnej (1213 m n.p.m.) z równoległym, choć znacznie już niższym działem Czortki (Чортки). Pasmo to ciągnie się od Bystrzycy Nadwórniańskiej (stąd wyrasta dwoma działami: Gorganu, Горган, 1239 m n.p.m., oraz Luskawca, Лускавець, 1032 m n.p.m., i Czorczyna, Чортчин, 1176 m n.p.m.) do Bystrzycy Sołotwińskiej, wzdłuż dolin Chrepetowa i Rypnej, oddzielających Czortki od Stanimira. Najwyższe wzniesienia tegoż grzbietu to: Czortka (Чортки, 1257 m n.p.m.), Skałki Przednie (1322 m n.p.m.) i Skałki Zadnie (1282 m n.p.m.). Grzbiet ten wysyła na wschód ku Maniawie (Манява) kilka niższych odnóg, a sam schodzi przez Szyworys (Шиворис, 1077 m n.p.m.) do Porohów. Od Skałek Przednich wychodzi na północ rozbudowane ramię, skręcające zaraz potem na wschód, i wiodąc przez Poharczynę (1066 m n.p.m.), Bzynykowaczkę (Бзинковачка, 1011 m n.p.m.), Monasterecką (966 m n.p.m.), poprzez Dił (Діл, 995 m n.p.m.), opada na południowy wschód nad Pasieczną (Пасічна). Monasterecka wysyła na północ grzbiet Buben (Бубен, 931 m n.p.m.), od którego długi i niski dział ciągnie się ku wschodowi nad Nadwórną (Надвірна).

W południowej części Gorganów znajdują się dwa nietypowe dla tych gór pasma połonin: Bratkowskiej oraz Płoskiej i Douhej.

Połonina Bratkowska, zwana niekiedy Czarną, połączona jest z grupą Sywuli fragmentem głównego grzbietu wododziałowego. Na środkowym wierzchołku Taupiszyrki wododział skręca nagle na południowy zachód i spada stromo w dół, a następnie przez dwie mniejsze kopki wiedzie na południe w kierunku Przełęczy Legionów (Rogodze Wielkie). Z przełęczy główny grzbiet ciągnie się długo (utrzymując kierunek południowy) przez kilka niższych wzniesień, z których najwyższy Pantyr ma zaledwie 1213 m n.p.m. Ten niewielki szczyt wysyła na zachód niepozorne początkowo ramię, zakończone jednak kulminacją dość wysokiej samotnej Urii (Урья, 1448 m n.p.m.). Z Pantyru główny wododział biegnie dalej na południe, wznosząc się ku potężnym wierzchołkom pasma Bratkowskiej: Durniej (1705 m n.p.m.), Gropie (1759 m n.p.m.), Bratkowskiej Dużej (1788 m n.p.m.), Bratkowskiej Małej (1703 i 1678 m n.p.m., wg map ukraińskich jest to Ruska), Ruskiej (1651 m n.p.m., bez nazwy na mapach ukraińskich) i Czarnej Klewie (zwanej inaczej Steryszorą, 1720). Na pierwszym ze szczytów grzbiet zmienia kierunek na południowo-wschodni, z Bratkowskiej Dużej biegnie już właściwie na wschód. Na południu pasmo Bratkowskiej od Świdowca oddzielają doliny Turbatu (Турбат) i Czarnej Cisy oraz przełęcz Okole (Окулa, 1203 m n.p.m.), ku którym opadają strome południowe stoki i boczne działy Bratkowskiej. Północne zbocza i grzbiety, rozcięte dolinami potoków: Durnińca (Дурнинець), Gropieńca (Гропенець), Bratkowca (Братковець) i Bystrzycy Nadwórniańskiej, schodzą łagodniej ku Rafajłowej. Z Czarnej Klewy grzbiet obniża się stopniowo ku wschodowi do miejsca, gdzie potok Doużina uchodzi do Czarnej Cisy. Natomiast linia głównego grzbietu wododziałowego opada w kierunku północnym z lekkim odchyleniem na wschód, wiodąc przez kilka niewysokich wzniesień, łączących pasmo Bratkowskiej ze szczytem Płoskiej (1353 m n.p.m.).

Pasmo połonin Płoskiej i Douhej ciągnie się wraz z głównym wododziałem przez kilka wierzchołków ku południowemu wschodowi. Na środkowym wierzchołku Douhej (zwanym połoniną Ryteza, 1371 m n.p.m.) grzbiet wododziałowy opuszcza połoninny dział i opada na południe. Grzbiet Douhej tworzy dalej jeszcze jedną kulminację (1371 m n.p.m.), po czym schodzi przez wzniesienie Czarnej Klewy (1249 m n.p.m.) w dolinę Prutczyka (Захiдний Прутець, Прутчик) i do Polanicy Popowiczowskiej (Паляниця). Pasmo to jest słabo rozbudowane; Płoska wysyła tylko jedno większe ramię – na północny zachód przez kilka wzniesień (m.in. Stary, 1080 m n.p.m.) przekraczających 1000 m n.p.m. do Rafajłowej. Z Douhej z kolei największa odnoga opada na południe przez Tousty Groń (Товстий Грунь, 1291 m n.p.m., na mapach ukraińskich tę nazwę ma niższy dział 1170 m n.p.m., położony nieco dalej na zachód) do doliny Beskidu (Бескид) i Doużiny.

Pasmo połonin Płoskiej i Douhej sąsiaduje od północy z potężnym masywem Doboszanki (Довбушанка). Te dwie grupy górskie oddzielają doliny Doużyńca (Довжинець) i Hnilicy (Гнилиця) oraz przełęcz Krzyżówka (Stoły, Столи, 1154 m n.p.m.). Grupa Doboszanki jest najbardziej wysuniętą na wschód częścią Gorganów i rozciąga się w kierunku południowo-wschodnim od Bystrzycy Nadwórniańskiej aż po Prut. Z doliny pierwszej z rzek pomiędzy większymi dopływami, Zielenicą (Зелениця) i Doużyńcem, wyrasta kilka grzbietów, z których wyróżniają się dwa. W północnej części, z Zielonej (Зелена), dwoma ramionami Zariczanki (1049 m n.p.m.) i Kamienówki Wielkiej (Wielka, Велика, 1077 m n.p.m.) wznosi się duży dział Leordy (1268 m n.p.m.) i Brzozowaczki (Березовачка, 1484 m n.p.m.). W okolicy Poleńskiego (Поленський, 1693 m n.p.m.) od zachodu dołącza do niego grzbiet wyrastający z Rafajłowej ze wzniesieniami Skałek Niżnych (Скалки-Нижні, 1300 m n.p.m.), Paru (1381 m n.p.m.) i Skałek Wyżnych (Скалки-Верхні, 1597 m n.p.m.), natomiast od północnego wschodu – dział Koziej (Козя, 1420 m n.p.m.) i Koziego Gorganu (Кози Гора, 1616 m n.p.m.) oraz Sadków (1508 m n.p.m.). Z Poleńskiego grzbiet biegnie na południe na niższą Steryszorkę (1569 m n.p.m.), a następnie wznosi się na wschód i południowy wschód przez Pikun (Пікун, 1651 m n.p.m.) i Medweżyk (Ведмежик, 1736 m n.p.m.) na wyniosły wierch Doboszanki (1755 m n.p.m.). Tu z północnego wschodu z doliny Zielenicy dociera jeszcze jeden boczny grzbiet, Zakedrów (За Кедри, 1256 m n.p.m.) i Toustego (Товста, 1398 m n.p.m.). Południowe boczne działy wyrastające z doliny Doużyńca są z reguły niższe i krótsze. Z Doboszanki grzbiet opada w przełomową dolinę Zubrynki (Зубринка), rozcinającą najwyższe pasmo tej grupy na dwie części, połączone niskim działem Połomów (Поломи), wychodzącym na południe z Medweżyka. Grzbiet ten otacza od zachodu i południa źródliska Zubrynki, następnie skręca ku wschodowi. Tu jeszcze niższym działem przez przełęcz Krzyżówka łączy się z grupą Połoniny Douhej. Dalej grzbiet Połomów wznosi się ku szczytowi Babinego Poharu (Бабин Погар, 1478 m n.p.m.) i dociera od południa do Małego Gorganu (1593 m n.p.m.). Szczyt ten jest północno-zachodnim krańcem pasma Syniaka (Синяк), kulminującego w punkcie 1665 m n.p.m.; dalej znajduje się oddzielony głęboką Przełęczą Chomiaków Chomiak (Хом’як, 1542 m n.p.m.). Stąd grzbiet schodzi przez Hreblę (Гребня, 1252 m n.p.m.) do Tatarowa (Татарів) nad Prutem. Większe boczne działy wysyła grzbiet Syniaka w kierunku południowym – m.in. grzbiet Stubira (1150 m n.p.m.), Bolszyniocha (Бульченеха, 1185 m n.p.m.) i Tomnatyka (Томнатик, 1455 m n.p.m.) oraz Ostrego Gronia (Гострий Грунь, 1176 m n.p.m.). Ku północy wyciąga Syniak niewielkie ramię, łączące go z równoległym grzbietem Jawornika Gorganu (Горган-Явірницький, 1467 m n.p.m.). Wał ten, oddzielony od Chomiaka i Syniaka doliną Żeńca (Женець) i górnej Zielenicy, ciągnie się ku północnemu zachodowi nad Jaremczami (Яремча) od Mikuliczyna (Микуличин) nad Prutem przez Świniankę (1120), Kruhły Jawornik (Круглоявірник, 1222 m n.p.m.), najwyższy Jawornik Gorgan i Żeniec (1414 m n.p.m.).

Od najwyższych wierzchołków Jawornika odchodzi na północ kilka grzbietów, m.in. Wouczy (Воуча, 1052 m n.p.m.) i Prutinka (Прутинок, 1030 m n.p.m.) oraz Jawora (Явір, 1151 m n.p.m.) i Berezy (Береза, 1129 m n.p.m.). Następnie za Żeńcem główny grzbiet Jawornika opada i skręca ku północy, by przez Bukowiec (Буковець, 1224 m n.p.m.) obniżyć się na przełęcz Bukowica (Przysłop, Переслоп, 994 m n.p.m.). Dalej na północ podnosi się ku połoninie Szczewka (Щівка, 1245 m n.p.m.), najdalej na południe wysuniętego szczytu rozległego gniazda górskiego Synieczki (Синячка). Z połoniną tą łączy się dochodzący ze wschodu dział Czarnohorycy (Чорногориця) z najwyższym Pogurem (Погар, 1211 m n.p.m.). Dalej grzbiet biegnie ku północnemu zachodowi do najwyższej w tej grupie Synieczki (1401 m n.p.m.). Wysyła ona ku wschodowi długi dział ze szczytem Lisaka (Лисак, 1165 m n.p.m.), różnie umiejscawianej Klewy (Клива, 1138 lub 1059 m n.p.m.), następnie opadający przez rozległy masyw Pirs Dory (Пірс-Дора, 962 m n.p.m.). Z niższego wierzchołka Synieczki, zwanego Łazkiem (Лазок, 1294 m n.p.m.), na północ wychodzi ramię Hirki (Горка, 1162 m n.p.m.). Dalej główny grzbiet kulminuje w Arszecznym (Аршечна, 1251 m n.p.m., wysunięty ku południowi nad dolinę Zubrynki wyższy wierzchołek ma 1270 m n.p.m.) i węzłowym Podsmereczeku (Підсмеречек, 1251 m n.p.m.), skąd rozgałęzia się na dwa ramiona: rozbudowany między dolinami Zielenicy, Bystrzycy Nadwórniańskiej i Roztoki grzbiet Szuwarenki (Шуваренка, 1216 m n.p.m.) i Pasieczanki (Пасічанка, 1213 m n.p.m.) oraz Jabłonecznego (wg map ukraińskich Кременоса Нижня, 1108 m n.p.m.), gdzie grzbiet ponownie się rozdwaja. Na północny zachód wychodzi odnoga Studenej Kływy (Студена Клива, 1046 m n.p.m.), Prełuki (986 m n.p.m.) i Kremenosy (Кременоса, 923 m n.p.m.), opadająca ku Pasiecznej w dolinie Bystrzycy Nadwórniańskiej. Studena Kływa rozgałęzia się na północny wschód w długi i rozbudowany grzbiet, ciągnący się aż nad Łojową (Лойoвa). W grzbiecie tym można wyróżnić Bzowacz (Бзовачка, 951 m n.p.m.), Koniucz (Коняч, 944 m n.p.m.), Czerłeny (Чермени, 779 m n.p.m.), Strahorę (885 m n.p.m.) i Tatarkę (876 m n.p.m.). Drugi grzbiet wychodzący z Jabłonecznego sięga na wschód ponad Delatyn (Делятин). Jego najwyższymi kulminacjami są Kremenosa Niżna (na mapach ukraińskich bez nazwy, 1017 m n.p.m.) i Wawtorów (Вавторова, 1059 m n.p.m.).

[edytuj] Źródła

• Wojciech Krukar Materiały do geografii Gorganów, w: Płaj. Almanach karpacki, nr 30 (wiosna 2005), ISSN 1230-5898

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Zdjęcia z Gorganów
• o Gorganie w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich