Bieszczady Zachodnie

Z Wikipedii

Bieszczady Zachodnie
Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion	Region Karpacki
Prowincja	Karpaty Wschodnie z Podkarpaciem Wschodnim
Podprowincja	Zewnętrzne Karpaty Wschodnie
Makroregion	Beskidy Wschodnie
Mezoregion	Beskidy Lesiste
Mikroregion(y)	Bieszczady Zachodnie
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska: – woj. podkarpackie Słowacja: – kraj preszowski Ukraina: – obwód zakarpacki

Bieszczady Zachodnie (522.12) – rozciągają się od Przełęczy Użockiej (853 m n.p.m.) na wschodzie po Przełęcz Łupkowską (640 m n.p.m.) na zachodzie. Obszar ten w większości leży na terenie Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie". Charakterystyczny krajobraz Bieszczadów to równoległe, długie, ciągnące się z północnego zachodu na południowy wschód pasma górskie, których wysokość wzrasta z zachodu na wschód. Najwyższym szczytem Bieszczadów Zachodnich jest Tarnica (1346 m n.p.m.), najwybitniejszym - Wielka Rawka (523 m nad przeł. Beskid).

Termin Bieszczady używany jest zwykle w Polsce jako synonim polskich Bieszczadów (które są jedynie częścią Bieszczadów Zachodnich). Słowacka część Bieszczadów Zachodnich nazywana jest przez Słowaków Górami Bukowskimi (Bukovské vrchy), a przez Węgrów - Keleti Beszkidek.

Spis treści 1 Położenie 2 Pasma górskie 3 Geologia 4 Hydrografia 5 Klimat 6 Roślinność 7 Piętrowy układ roślinności 8 Fauna 9 Historia 10 Źródła

[edytuj] Położenie

Na zachodzie Bieszczady Zachodnie graniczą z Beskidem Niskim, na północy z Górami Sanocko-Turczańskimi, na wschodzie z Bieszczadami Wschodnimi, na południu zaś z Wyhorlatem.

Zachodnią granicę granicę wyznaczają doliny Osławy i Osławicy, Przełęcz Łupkowska i dolina Laborca, wschodnią – San, Przełęcz Użocka i dolina rzeki Uż. Natomiast granica północna bywa na terenie Polski przeprowadzana rozmaicie. Geofizyczna poprowadzona jest północnymi stokami Otrytu, Korbani i Chryszczatej, chociaż czasami Otryt wliczany jest do Gór Sanocko Turczańskich. Geomorfologicznie wyróżnia się Bieszczady Południowe (lub Wysokie) na południe od Sanu i Bieszczady Środkowe (lub Niskie) między Sanem a linią kolejową Zagórz-Ustrzyki Dolne (oraz Wyżynę Wańkowej, czyli północną część Gór Sanocko-Turczańskich). Natomiast w rozumieniu turystycznym Bieszczadami zwie się góry na południe od linii kolejowej, przy czym północną część tak rozumianych Bieszczadów nazywa się Przedgórzem Bieszczadzkim.

[edytuj] Pasma górskie

• Pasmo graniczne – ciągnie się od Przełęczy Łupkowskiej długim i krętym grzbietem po Przełęcz Użocką. Granią tego pasma biegnie granica ze Słowacją, a od szczytu Krzemieniec na wschód z Ukrainą. Jednocześnie przez to pasmo przebiega dział wód oddzielający zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego.
• Pasmo Połonin – najwyższe i najbardziej popularne wśród turystów pasmo obejmujące od zachodu kolejno: Połoninę Wetlińską, Połoninę Caryńską, Bukowe Berdo, gniazdo Tarnicy i Połoninę Bukowską. Wysokość szczytów w tym rejonie rośnie w miarę przesuwania się na wschód – zwieńczone najwyższym szczytem polskich Bieszczad – Tarnicą.
• Wysoki Dział – rozciągający się pomiędzy Komańczą a Cisną, a dokładniej między dolinami rzek: Osławica, Solinka i potoku Hoczewka. W południowo–wschodniej części pojedyncze szczyty pasma przekraczają 1000 m n.p.m., a w rejonie Chryszczatej znajduje się rezerwat przyrody Zwiezło gdzie w wyniku osuwiska powstały Jeziorka Duszatyńskie.
• Pasmo Łopiennika i Durnej – ciągnące się od przełęczy, po której biegnie droga Cisna – Jabłonki, po Dołżycę, do którego także zaliczany jest masyw Falowej.

Ponadto niektórzy zaliczają do Bieszczad Pasmo Otrytu z najwyższym szczytem Trohańcem, znajdujące się między dolinami Sanu i potoku Głuchy.

[edytuj] Geologia

Głównym warunkiem decydującym o morfologii Bieszczadów jest różna odporność materiału skalnego na wietrzenie. Grzbiety pasm górskich w Bieszczadach zbudowane są najczęściej z twardszych piaskowców, natomiast w dolinach przeważają szybciej wietrzejące, bardziej miękkie łupki.

Bieszczady zbudowane są ze skał osadowych, łupków ilastych i marglistych oraz piaskowców, które określane są ogólnie fliszem karpackim. Osady te utworzone zostały w okresie kredy do starszego trzeciorzędu (paleogenu), a następnie wypiętrzone i sfałdowane w okresie młodszego trzeciorzędu (neogenu). Najstarszymi utworami geologicznymi obszaru Bieszczadów są tzw. wkładki skał dolnokredowych znajdujących się w okolicach Baligrodu, Wetliny i Ustrzyk Górnych jak również łupki i piaskowce górnej kredy zwane piaskowcami inoceramowymi. Najwyższe szczyty Bieszczadów zbudowane są głównie z piaskowców i łupków krośnieńskich, które zawierają blisko 40% węglanu wapnia. Obniżenia terenu i dna dolin rzecznych zajmują utwory aluwialne i deluwialne. Badania szlifów skalnych wykazały, że większość skał w tym m.in. piaskowce krośnieńskie zawierają znaczne ilości minerałów stanowiących naturalne źródło wielu składników pokarmowych dla roślin w tym: biotyt, ortoklaz i muskowit – szczególnie bogate w potas. Natomiast w skałach tych nie stwierdzono minerałów zawierających związki fosforowe.

W ścisłym związku pomiędzy podłożem skalnym i czynnikami klimatycznymi rozwijają się gleby w Bieszczadach, które na swojej powierzchni zostały silnie odwapnione i posiadają odczyn kwaśny. Nieznacznie ilości wapnia znajdują się w glebach aluwialnych i deluwialnych, zalegających doliny rzeczne i zagłębienia terenu. Przeważającymi glebami w Bieszczadach są gleby brunatne i brunatne kwaśne, a niezmiernie rzadko występują gleby bielicowe, jedynie w okolicach Baligrodu.

[edytuj] Hydrografia

W wyniku tego w Bieszczadach wykształcił się specyficzny układ sieci rzek i sieci grzbietów zwany często kratownicowym lub też rusztowym, ponieważ przypominają kratownicę albo ruszt, gdy patrzeć na nie z lotu ptaka. W górnych swych biegach, rzeki płyną równolegle do grzbietów górskich, aby następnie w swych środkowych odcinkach zmienić nagle kierunek na prawie północny, przecinając w ten sposób, prawie poprzecznie pasma i masywy górskie, tworząc przełomy rzeczne.

Przełomy tworzą rzeki: Solinka koło Buka, Wetlina koło Kalnicy, Górna Solinka koło Moczarnego, San w okolicach Otrytu, a na szczególną uwagę zasługuje przełom Prowczy – Nasiczniańskiego Potoku, który oddziela Połoniny Wetlińską od Caryńskiej.

[edytuj] Klimat

Klimat Bieszczadów jest zróżnicowany, ponieważ leżą one na granicy dwóch krain klimatycznych, gdzie stosunki termiczne, wilgotnościowe i ilość opadów atmosferycznych różnią się znacznie. I tak np. w Sanoku, położonym na północ od pasm bieszczadzkich, średnia roczna opadów atmosferycznych przekracza 800 mm, a średnia roczna temperatura wynosi 7,5 stopnia Celsjusza. Natomiast już na południe od Przełęczy Użockiej suma rocznych opadów wynosi ok. 600 mm, a średnia roczna temperatura powietrza waha się w granicach 9,5 stopnia Celsjusza. Decydującym czynnikiem klimatycznym wpływającym na południową część Bieszczadów jest klimat Niżu Węgierskiego, charakteryzujący się zmniejszoną ilością opadów atmosferycznych, przekraczających tylko nieznacznie 1000 mm, wysoką temperaturą i małą wilgotnością powietrza. Głównymi oznakami wpływu klimatu Niżu Węgierskiego w południowej części Bieszczadów jest uprawa na znacznych obszarach winorośli właściwej, a także brak w składzie drzewostanów jodły i świerka, które do prawidłowej wegetacji i rozwoju wymagają znacznej wilgotności gleby i powietrza.

Roczna suma opadów w Bieszczadach waha się w granicach od ok. 800 do ok. 1200 mm. Na wysokości ponad 550 m n.p.m. opady te przekraczają 1000 mm rocznie, a na najwyższych szczytach przekraczają nawet 1200 mm rocznie. Najobfitsze opady występują w okresie letnim, w miesiącach czerwcu i lipcu, najmniejsze w okresie zimowym. W przeciwieństwie do pozostałego regionu Karpat, Bieszczady odznaczają się większymi jesiennymi niż wiosennymi opadami atmosferycznymi. Wiatry najczęściej notuje się w Bieszczadach o kierunku południkowym, znacznie częściej południowe niż północne. Największe prędkości osiągają one w półroczy zimowym (w Ustrzykach Górnych rzędu 4,5 m/s, znacznie więcej w partiach szczytowych). Wiatry halne wieją średnio przez 14 dni w roku w Ustrzykach Górnych, a przez 4 dni w Komańczy. Towarzyszy im gwałtowny wzrost temperatury przy jednoczesnym zmniejszeniu wilgotności powietrza, co powoduje odwilż i szybkie topnienie śniegu.

Lokalny mikroklimat odnotowuje się w kotlinie Cisnej, charakteryzuje się on większą ilością opadów, niższą przeciętną temperaturą oraz dłuższym zaleganiem pokrywy śnieżnej. Natomiast okolice Chmielu i Dwernika wyróżniają się wyższą średnią temperaturą, nieco mniejszymi opadami i wyjątkowo ciepłym mikroklimatem.

W styczniu i w lutym występuje zjawisko inwersji temperatury, wskutek czego powietrze w wyższych partiach staje się bardzo przejrzyste, dzięki czemu z bieszczadzkich szczytów można podziwiać m.in. Tatry odległe o ponad 130 km.

[edytuj] Roślinność

Dzięki metodzie analizy pyłkowej przeprowadzono badania zmian szaty roślinnej profilu torfowiska wysokiego m.in. w okolicach Tarnawy Wyżnej i datowaniem bezwzględnym metodą radiowęglową C14, co pomogło odtworzyć przemiany jakim podlegała roślinność Bieszczadów przez okres ostatnich 10000 lat. Badania te pozwoliły na stwierdzenie, iż u schyłku ostatniego zlodowacenia, gdy na niżu dominowały drzewostany sosnowe z domieszką modrzewia i limby, to wyższe partie Bieszczad były prawie zupełnie bezleśne. W miarę ocieplania się klimatu, na teren Bieszczadów zaczęły wkraczać z południa Europy gatunki ciepłolubne, jak: sosna, świerk, wiąz czy też dęby. Około 6000-4000 lat p.n.e. bieszczadzkie szczyty porośnięte były niezmierzonymi lasami świerkowymi. Lepiej zbadanym okresem w rozwoju roślinności Bieszczadów jest okres ok. 1000 lat p.n.e. tj. od czasów kiedy zmiany klimatyczne nie następowały tak gwałtownie, a lasy nie były jeszcze obiektem intensywnej gospodarki człowieka. W okresie subborealnym udział świerka w składzie bieszczadzkich lasów był większy niż obecnie. Rosły one zarówno w niższych jak i najwyższych partiach górskich szczytów. Pośród roślin zielnych obficie występował widłak jałowcowaty. W okresie subatlantyckim, w miarę zwiększania się wilgotności powietrza, następowała gwałtowna ekspansja, od południa Europy, typowych gatunków ciepłolubnych jak: buk, grab i jodła. Zwłaszcza udział jodły w ówczesnych lasach bieszczadzkich był o wiele większy niż obecnie. U schyłku tego okresu, na podstawie obecności pyłków w badanych torfowiskach, stwierdzić można, że zwiększył się udział roślin związanych z człowiekiem, a przede wszystkim traw i turzyc.

Człowiek osiedlając się w dolinach trzebił lasy, głównie w sąsiedztwie torfowisk, gdzie zakładał pastwiska, łąki i pola. Gwałtownie zmniejszył się udział jodły, graba i buka w składzie bieszczadzkich lasów. Badania archeologiczne potwierdzają fakt, że rozległe obszary górnego Sanu pozostawały bardzo rzadko zaludniane i jeszcze do początków XV wieku tereny te były na ogół bezludne lub też bardzo rzadko zaludnione. Dopiero w drugiej połowie XV wieku rozpoczął się "boom kolonizacyjny", który wzmógł się znacznie na początku XVI wieku. Znacznemu napływowi ludności towarzyszyło nadmierne wycinanie lasów najpierw w dolinach, a potem wokół szczytów. Z niezmierzonych bieszczadzkich lasów ludzie pozyskiwali drewno głównie pod budownictwo. Lasy wycinano również w celu uzyskania nowych terenów pod uprawy rolne i łąki. Jednocześnie wołoscy pasterze wycinali lasy w wyższych partiach gór dla pozyskania nowych terenów pod pastwiska dla owiec, kóz i bydła. Ocenia się, że Wołosi osiedlali się na tych terenach już z końcem XIII wieku, a przybywali z Półwyspu Bałkańskiego i okolic Siedmiogrodu.

Początkowo, do około połowy XVI wieku, działalność osadników nie wpływała w negatywny sposób na ilość i jakość bieszczadzkiej roślinności, więc w tym czasie lasy zajmowały ok. 80% powierzchni Bieszczadów. Drastyczne zmniejszenie się lesistości Bieszczadów i znaczne zmiany w składzie flory dokonały się od drugiej połowy XVI wieku do końca XIX wieku, kiedy to z uwagi na istniejące kopalnie rud żelaza i funkcjonujące, prymitywne hutnictwo, (głównie w okolicach Baligrodu) wzrosło gwałtownie zapotrzebowanie na drewno.

Na początku wieku XX lesistość Bieszczadów w dolinach rzecznych kształtowała się w granicach ok. 25%, w niższych partiach górskich ok. 40%, natomiast w wyższych partiach ok. 60%. Pod koniec XIX i na początku XX wieku procent lesistości Bieszczadów nie uległ zmniejszeniu, jednakże zmienił się charakter lasów. W wyniku głębokich przemian jakie zaszły głównie na pogórzu i w dolinach rzecznych, czyli w warunkach korzystniejszych dla gospodarki człowieka, lasy prawie całkowicie wytrzebiono, a tylko zbocza wyższych szczytów górskich jak: Tarnicy, Chryszczatej, Wielkiej Rawki i Krzemieńca na wschodzie, zachowały swój pierwotny, puszczański charakter.

Największe zmiany w roślinności Bieszczad zaszły w XX wieku, po wybudowaniu kolejek leśnych, które sięgały do Cisnej, Smereka i Zatwarnicy. Kolejki te handlarze drewnem wykorzystywali do transportu, a wokół nich zakładali wielkie obszary zrębów zupełnych, które potem zalesiano monokulturami świerkowymi. Rabunkowy wyrąb drzew w Bieszczadach doprowadził do znacznych, negatywnych zmian w składzie drzewostanów, gdyż pozostawiono sztuki tylko najgorszej jakości technicznej, które następnie przekazały swoje cechy dziedziczne młodszym pokoleniom, pozbawiając w ten sposób następne pokolenia ludzi cennego surowca drzewnego.

Do roku 1947 region ten był przeludniony, gdyż na każde 100 hektarów użytków rolnych przypadało średnio ok. 90 osób, a ludność ta zajmowała się przede wszystkim uprawą roli i hodowlą bydła oraz owiec, wypasając wielkie ich stada od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Bydło i owce wypasano również w lasach, doprowadzając je stopniowo do degeneracji oraz degradacji. Ponadto pasterze wycinali znaczne powierzchnie lasów pod nowe pola uprawne i pastwiska, których granice sięgały wysokości 900 metrów - aż do granicy połonin.

Po II wojnie światowej Bieszczady niemal zupełnie się wyludniły i od tego czasu daje się obserwować, szczególnie w dolinach, zjawisko związane z ogromnym dynamizmem przyrody. Na miejscu dawnych łąk, pastwisk i pól rozrosły się bujne łany pokrzyw oraz innych roślin ruderalnych jak wiązówka błotna czy bodziszek błotny. Na dawnych polach uprawnych rozrosła się w dużych ilościach olsza szara i wierzba iwa, których obszary, w wyniku sukcesji, zaczęły się przeistaczać w laski olszowe, potem bukowe i jodłowe. Wprowadzone przez ludzi monokultury świerkowe uległy degradacji, a ich miejsce zajęły buki, dęby, jodły i wiązy. W miarę dziczenia tych terenów, w miejsce gatunków roślin związanych z człowiekiem, zaczęły się pojawiać i opanowywać swoje naturalne siedliska, rośliny kiedyś tam występujące naturalnie. Szczególny charakter Bieszczadów uwidacznia się nie tylko w charakterystycznej rzeźbie terenu i specyficznym krajobrazie, ale także w charakterystycznym składzie flory.

Flora roślin naczyniowych (kwiatowych) reprezentowana jest w Bieszczadach przez ponad 900 gatunków, porosty przez ponad 300 gatunków, blisko 250 gatunków mszaków, około 20 gatunków śluzowców i wiele grzybów. Na szczególną uwagę w Bieszczadach zasługuje blisko 30 gatunków roślin tzw. "endemicznych" tj. takich, które występują tylko na terenie Bieszczadów. Do gatunków endemicznych w Bieszczadach zaliczamy:

• wilczomlecz karpacki
• olsza zielona (kosa olcha)
• goździk skupiony
• fiołek dacki
• chaber Kotschy'ego
• węźymord górski
• ciemiężyca biała
• ciemiężyca zielona
• arnika górska
• lulecznica kraińska
• ciemiernik czerwonawy
• smotrawa okazała
• tojad
• śnieżyca wiosenna
• cebulica dwulistna
• boczniak wetliński
• Neobulgaria pura
• Crepidotus wakefieldiae
• czernidlak
• trzęsak
• Pistillaria tyhuloides

Szczególnie interesującą jest w Bieszczadach grupa ok. 80 gatunków roślin wysokogórskich do których zaliczamy:

• prosienicznik jednogłówkowy
• leniec alpejski
• turzyca skalna
• pierwiosnka długokwiatowa
• złocień okrągłolistny
• czosnek siatkowaty
• ostrożeń wschodniokarpacki
• mech wysokogórski - Hygrohypnum alpinum
• bażyna czarna
• widłak alpejski
• zanokcica
• rojnik

Do gatunków ciepłolubnych (kserotermicznych) zaliczamy w Bieszczadach następujące gatunki:

• pierwiosnka lekarska
• lucerna sierpowata
• krwiściąg mniejszy
• płucnica - Certaria laureri
• brodaczka - Usnea longissma
• tarczownica - Parmelia crinita

[edytuj] Piętrowy układ roślinności

W Bieszczadach podobnie jak i w innych górach, roślinność zmienia się piętrowo od podnóży do szczytów. Układ taki pozostaje w ścisłej zależności od zmiennych warunków klimatycznych zachodzących w poszczególnych piętrach. W wyższych partiach szczytów temperatura powietrza jest niższa, zwiększa się ilość opadów atmosferycznych, przez dłuższy czas występują spóźnione przymrozki wiosenne i wczesne przymrozki jesienne, jest grubsza i dłużej zalegająca pokrywa śnieżna, a tym samym okres wegetacyjny jest znacznie krótszy. Klimat w szczytowej partii gór ma również przemożny i decydujący wpływ na intensywność procesu wietrzenia skał i formowania się gleb. W ostrym, zimnym klimacie wysokich gór, wszelkie procesy ulegają spowolnieniu. Gleby są tam płytkie i kamieniste, a miejscami jak np. na Tarnicy widoczne są gołoborza. Zmiana szaty roślinnej w kierunku pionowym sprawia, że co kilkaset metrów w górę zmienia się także jej skład florystyczny. W zależności od wysokości nad poziomem morza, warunków glebowych, klimatycznych, nasłonecznienia stoków i warunków glebowych, widoczne są piętra roślinności.

Bieszczady z racji swojego położenia geograficznego i specyficznych stosunków florystycznych posiadają swoisty układ pięter roślinnych, inny niż Karpat Wschodnich, Tatr czy też Alp. W wysokich pasmach karpackich jak np. Babiej Górze czy też w Tatrach wyróżnia się 5-6 pięter roślinnych, a mianowicie:

• piętro pogórza – do ok. 500 m,
• piętro regla dolnego – pomiędzy 500, a 1200 m,
• piętro regla górnego – pomiędzy 1200, a 1600 m,
• piętro subalpejskie – pomiędzy 1600, a 1800 m,
• piętro alpejskie – pomiędzy 1800, a ok. 2300 m,
• piętro subniwalne – powyżej 2300 m.

Natomiast w Bieszczadach rozróżnia się 3 piętra roślinne:

• piętro pogórza – do 500 m,
• piętro regla dolnego- pomiędzy 500, a 1150 m,
• piętro połonin – powyżej 1150 m.

[edytuj] Fauna

Fauna polskiej części Bieszczadów to przede wszystkim fauna typowej puszczy wschodniokarpackiej, która nie jest dobrze poznana i ogranicza się właściwie do niektórych grup systematycznych. Stosunkowo dobrze poznane są wszystkie gromady kręgowców, a w tym:

• • ryby – 25 gatunków,
  • płazy – 10 gatunków,
  • gady – 7 gatunków,
  • ptaki – ok. 150 gatunków,
  • ssaki – 51 gatunków.

O wiele lepiej rozpoznano i opracowano królestwo zwierząt bezkręgowych, w tym szczególnie gromadę owadów z czego stosunkowo najlepiej owady siedlisk łąkowych, dżdżownice, pająki, owady ziemnowodne, chrząszcze, motyle. Przez dziesięciolecia góry te nie wzbudzały większego zainteresowania ze strony zoologów i dopiero ostatnia dekada XX i pierwsze lata XXI wieku przyniosły większe zainteresowanie naukowców tym regionem Polski. W Bieszczadach spotyka się zarówno zwierzęta lasów górskich i wysokogórskich (alpejskich) związanych głównie ze strefą połonin jak: ryjówka aksamitna, darniówka zwyczajna, pierwiosnek, kruk, żmija zygzakowata, żaba trawna, a z motyli – rusałka admirał, bielinek bytomkowiec, górówka meduza i wiele innych oraz zwierzęta lasów niżowych jak: bocian czarny, pustułka czy kruk. Bieszczady pozostają jeszcze ostoją zwierzyny grubej – niedźwiedzia brunatnego, wilka, rysia, żbika, ponownie introdukowanego żubra, a także puchacza, orła przedniego, orlika i innych. Do gatunków wysokogórskich należy występujący w Bieszczadach płochacz halny i siwerniak oraz chruściki z rodzaju Apatania. Brak w Bieszczadach regla górnego z naturalnym pasem świerczyn powoduje, że zwierzęta typowe dla tego piętra występują w reglu dolnym. Przykładem tego są niektóre gatunki ptaków jak: orzechówka, krzyżodziób świerkowy, jarząbek, drozd obrożny, dzięcioł trójpalczasty, sikora sosnówka i sikora czubatka. Wśród kręgowców w jednym przypadku na terenie Bieszczadów występuje subendemit czyli prawie endemit i jest to traszka karpacka, a z bezkręgowców chrząszcz z rodziny biegaczowatych Pterostichus fossulatus.

[edytuj] Historia

W czasie oraz po II wojnie światowej polskie Bieszczady były areną walk między wojskami niemieckimi, oddziałami słowackimi, Armią Czerwoną oraz UPA a polskim podziemiem niepodległościowym (AK – NSZ) a następnie Wojskami Ochrony Pogranicza, funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa i innymi organami władzy państwowej polskimi i radzieckimi. Działały tu m.in. oddziały partyzanckie Adama Winogrodzkiego, Józefa Pawłusiewicza, Mikołaja Kunickiego i Antoniego Żubryda. Od wiosny 1943 roku (w konsekwencji tzw. rzezi wołyńskiej) nasiliły się pierwsze walki polskiego podziemia (głównie AK) ze zbrojnym ramieniem Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów – UPA. Dopuszczono się wówczas mordów na ludności cywilnej, grabienia wsi, porywania mieszkańców. Początkowo UPA odnosiła sukcesy, działając z pomocą ludności ukraińskiej. W roku 1945 rozpoczęto wysiedlanie ludności ukraińskiej do ZSRR. Akcja ta trwała do 1946. Po akcji w Jabłonkach, w czasie której zginął gen. Karol Świerczewski, były dowódca Ludowego Wojska Polskiego. To wydarzenie posłużyło władzom polskim jako pretekst do podjęcia zdecydowanych kroków, mające na celu zakończenie walk w południowo-wschodnich rejonach Polski, m.in. Akcję "Wisła", którą przeprowadził gen. Stefan Mossor. W jej konsekwencji na Ziemie Odzyskane przesiedlono ok. 150 tys. ludzi. Bieszczady opustoszały niemal całkowicie. Akcję osiedleńczą podjęto dopiero w latach 60. XX wieku.

W latach 1974-1989 prowadzono zagospodarowanie Bieszczadów, w ramach akcji Związku Harcerstwa Polskiego pod kryptonimem "Operacja Bieszczady-40" (w zamierzeniu akcja miała uświetnić 40-lecie Polski Ludowej w 1984 roku). Kontynuacją Operacji od 1990 roku była "Harcerska Służba Bieszczadom", a następnie "Bieszczadzka Akcja Letnia".

[edytuj] Źródła

• Artur Bata, Szlakiem Bieszczadzkiej Kolejki, Krajowa Agencja Wydawnicza Rzeszów 1983r
• Artur Bata, Bieszczady - Szlakiem walk z bandami UPA, KAW 1984
• Artur Bata, Bieszczady w ogniu, Rzeszów 1987
• Artur Bata, Jabłonki. Miejsce śmierci generała Karola Świerczewskiego, Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów 1987
• Wojciech Krukar Gniazdo Tarnicy - Halicza i dolina Wołosatego. Materiały do monografii, w: Płaj. Almanach karpacki, nr 20 (wiosna 2000), ISSN 1230-5898
• Wojciech Krukar Wysoki Dział i dolina górnej Osławy. Materiały do monografii, w: Płaj. Almanach karpacki, nr 17 (jesień 1998), ISSN 1230-5898