Hadżi Seraja Szapszał
Z Wikipedii
Hadżi Seraja Chan Szapszał, ros. Сергей Маркович (Мордехаевич) Шапшал, kar. Hadżi Seraja chan Szapszał, lit. Chadži Seraja Chan Šapšalas (ur. 8 maja 1873 lub 1878 roku w Bakczysaraju, zm. 18 listopada 1961 w Wilnie) - polski duchowny karaimski, hachan Eupatorii (1915-19) i Trok (1928-39), turkolog, znawca kultur Wschodu.
[edytuj] Biografia
Wywodził się z krymskiego odłamu społeczności karaimskiej w Rosji. W dzieciństwie i wczesnej młodości mówił wyłącznie po karaimsku. Urodzony w rodzinie sadownika, od 1884 r. przebywał w Petersburgu, gdzie uczył się początkowo w szkole rzemieślniczej, później w gimnazjum. Od 1894 r. studiował orientalistykę na Uniwersytecie w Petersburgu, który ukończył w 1899 roku. Pozostał na uniwersytecie jako pracownik naukowy. W latach 1901-1908 przebywał w Tebryzie (Persja), gdzie poznawał języki azerbejdżański i perski, wykładał język rosyjski i przedmioty ogólne oraz zajmował się nauczaniem i wychowaniem następcy tamtejszego tronu, księcia Muhammada Alego - późniejszego szacha. Prawdopodobnie był też współpracownikiem wywiadu carskiego. Po powrocie do Rosji pracował w Petersburgu jako lektor języka tureckiego.
W 1910 roku zatrudniono go w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, które wspomagał swoją wiedzą na temat spraw tureckich i doskonałą znajomością języka. W tym samym roku roku troccy Karaimi wybrali go hachanem, godności tej jednak nie przyjął. Od 1915 do 1919 roku ponownie przebywał na Krymie (w Eupatorii), pracował tam jako hachan lokalnej społeczności. Półwysep opuścił w wyniku rewolucji bolszewickiej wraz z wycofującymi się wojskami Denikina. W 1919 roku zamieszkał w Konstantynopolu, gdzie podjął dalsze studia nad językiem tureckim i pogłębiał swoją wiedzę na temat Wschodu.
W 1928 roku wybrano go hachanem trockim, nominację tę przyjął. W 1930 roku rozpoczął wykładanie języka tureckiego w Szkole Nauk Politycznych w Wilnie, należał do Towarzystwa Orientalistycznego Polskiego. Podczas okupacji sowieckiej w latach 1940-1941 pozostał na Wileńszczyźnie, gdzie objął 1 lutego 1941 roku kierownictwo Muzeum Karaimskiego w Trokach. Zrezygnował wówczas z godności hachana, ale po wkroczeniu Niemców zaczął de facto ponownie pełnić obowiązki zwierzchnika duchowego Karaimów.
Postawa hachana Szapszała w czasie okupacji niemieckiej budzi pewne kontrowersje. W 1939 r. zwrócił się listownie do Biura ds. Czystości Rasy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych III Rzeszy z prośbą o zapoznanie się z kwestią historii i pochodzenia etnicznego Karaimów. W czasie okupacji niemieckiej pismo to zostało przez niemiecką administrację uznane za ważki dowód na nieżydowskie pochodzenie Karaimów, na skutek czego uniknęli oni zagłady. Jednocześnie w korespondencji z ideologami III Rzeszy wyjaśniał im zasady biblijnej nauki Karaimów. Miał też przekazać niemieckim okupantom kompletną listę członków obu gmin karaimskich (wileńskiej i trockiej). Miało to najprawdopodobniej uchronić wileńskich Karaimów od prześladowań, jednak również ułatwiło Niemcom wykrycie i aresztowanie Żydów posiadających sfałszowane zaświadczenia, że są Karaimami.
Po 1945 r. pozostał w Wilnie. Od 1947 roku zatrudniony jako profesor w Instytucie Historycznym Akademii Nauk Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Wraz z rosyjskim turkologiem Nikołajem Baskakowem oraz polskimi orientalistami: Ananiaszem Zajączkowskim i Aleksandrem Dubińskim przygotował monumentalny "Słownik polsko-rosyjsko-karaimski" wydany w wersji skróconej w Moskwie w 1974 r.
Był twórcą doktryny dejudaizacji karaimskiej religii i historii. W latach 20. XX w. rozpoczął formułowanie teorii o ałtajsko-tureckim pochodzeniu Karaimów i pogańskich korzeniach ich religii, która stała się tematem ostrych dyskusji naukowych.
Zmarł w Wilnie, pochowany został na tamtejszym cmentarzu karaimskim.
Zgromadził bogatą kolekcję zabytków piśmiennictwa karaimskiego oraz przedmiotów codziennego użytku, dzieł sztuki użytkowej, broni, dokumentów. Był inicjatorem założenia w Trokach muzeum karaimskiego. Budowę siedziby muzeum rozpoczęto w 1938 r. sumptem państwa polskiego. Obecnie część kolekcji hachana Szapszała wchodzi w skład karaimskiej ekspozycji etnograficznej muzeum historii miasta Troki, część znajduje się w wileńskim muzeum narodowym.
[edytuj] Źródła
- "Kto był kim w II Rzeczyspospolitej", red. Jacek Majchrowski, Warszawa 1994
