Jane Marple

Z Wikipedii

Jane Marple, znana bardziej jako Panna Marple – detektyw-amator, fikcyjna postać stworzona przez pisarkę Agatę Christie

Panna Marple mieszka w małej wiosce St. Mary Mead. Na pozór jest typową, trochę wścibską starą panną. Ale gdy musi zmierzyć się z zagadkami kryminalnymi, wykazuje niesłychaną bystrość umysłu. Zgodnie z tradycyjnymi wzorcami powieści kryminalnej wprowadza w zakłopotanie stróżów porządku, którzy zajmują się sprawami kryminalnymi. Zawsze odnajduje jakieś analogie między zachowaniem przestępców a zdarzeniami, które zaszły kiedyś w jej rodzinnej wiosce. Rozpoznanie psychologicznych słabostek przestępców często pomaga jej w odkryciu mordercy. Pozornie rozkojarzona i nieporadna, panna Marple myśli przenikliwie i trafnie, stosuje dedukcję, ujawnia praktyczną znajomość psychologii, ma wyobraźnię – toteż zewsze potrafi zdemaskować zbrodniarza.

Motto panny Marple brzmiało: "Młodzi myślą, że starsi są głupi, ale starzy wiedzą, że to młodzi są głupi."

[edytuj] Historia

Panna Marple pojawiła się po raz pierwszy jako bohaterka sześciu opowiadań w brytyjskim czasopiśmie The Sketch. Panna Marple jest jednym z członków tzw. Klubu Wtorkowego (The Tuesday Club) – klubu dyskusyjnego, w którym detektywi-amatorzy roztrząsają nierozwiązane dotychczas zagadki kryminalne. Inni członkowie to m.in. miejscowy wikary, Raymond West – bratanek panny Marple, pisarz, Joyce – jego narzeczona, artystka. Spośród nich to pannie Marple zawsze udaje się rozwiązać zagadkę. Te opowiadania wraz z siedmoma kolejnymi ukazały się w 1932 w zbiorze zatytułowanym The Thirteen Problems (tytuł amerykański – The Tuesday Club Murders) – w dwa lata po wydaniu pierwszej powieści z panną Marple, Morderstwo na plebanii (Murder at the Vicarage, 1930).

Panna Marple nie była pierwszą starą panną, która przy okazji zajmowała się rozwiązywaniem zagadek detektywistycznych (taką postać stworzyła wcześniej Anna Katherine Green – Amelia Butterworth), ale to ona przychodzi od razu na myśl, gdy myśli się o takiej postaci. Jej rysy charakteru wzorowane są na babce Agaty Christie, sympatycznej starszej pani, która, według słów pisarki, "zawsze spodziewała się po wszystkim i wszystkich najgorszego" i zwykle miała rację. Pierwszą próbą stworzenia tego typu bohaterki była postać Caroline Shepherd, która pojawiła się u boku Herkulesa Poirot w powieści Zabójstwo Rogera Ackroyda (The Murder of Roger Ackroyd, 1926). Ją również cechowało szczególne zainteresowanie plotkami, brakowało jej tylko geniuszu detektywistycznego jej następczyni.

Pierwsze spotkanie z Jane Marple przynosi nam sterotypowy obraz starej panny z końca XIX wieku, wątłej staruszki w koronkowym czepku i rękawiczkach, której największym hobby jest robienie na drutach. Jest nieustannie żądna nowych plotek i nie sprawia dobrego wrażenia. Z czasem staje się jednak milsza. Na łamach powieści pojawia się dopiero po 12 latach w Zbrodni w bibliotece (The Body in the Library, 1942), choć w ciągu tego okresu pojawia się jeszcze w kilku opowiadaniach.

W rozwiązywaniu trudnych zagadek kryminalnych pomocne są nie tylko spryt i inteligencja panny Marple. Ważna jest także umiejętność kojarzenia odległych faktów, a zwłaszcza wynajdowania analogii między rozwiązywanymi zbrodniami a podobnymi wydarzeniami z historii życia wioski. Według panny Marple, w czasie jej życia wioska St. Mary Meade bardzo się zmieniła, stając się miejscem zepsucia, które mogłoby równie dobrze rywalizować z Sodomą i Gomorą.

Podobnie jak w przypadku serii z Poirotem, Christie napisała też powieść, która miała stanowić zakończenie serii o przygodach staruszki. Uśpione morderstwo (Sleeping Murder) – ostatnia zagadka panny Marple – powstała około 1940, kiedy pisarka obawiała się śmierci w czasie II wojny światowej. Christie przeżyła jeszcze kilkadziesiąt lat, stąd też książka ukazała się dopiero w 1976 – rok po jej śmierci.

[edytuj] Powieści z panną Marple

Morderstwo na plebanii (The Murder at the Vicarage, 1930)
Trzynaście zagadek (opowiadania) (The Thirteen Problems lub The Tuesday Club Murders, 1932)
Noc w bibliotece (The Body in the Library, 1942)
Zatrute pióro (The Moving Finger, 1942)
Morderstwo odbędzie się... (A Murder is Announced, 1950)
Strzały w Stonygates (Murder With Mirrors lub "They do it With Mirrors", 1952
Kieszeń pełna żyta (A Pocketful of Rye, 1953)
4.50 z Paddington (4.50 from Paddington, 1957)
Zwierciadło pęka w odłamków stos (The Mirror Crack'd from Side to Side, 1962)
Karaibska tajemnica (A Caribbean Mystery, 1964)
Hotel Bertram (At Bertram's Hotel, 1965)
Nemesis, (1971)
Uśpione morderstwo (Sleeping Murder, napisana około 1940, wydana w 1976)

Oraz krótkie opowiadania

Klub Wtorkowych Spotkań
Świątynia Astarte
Sztaby złota
Krew na ulicy
Motyw i okazja
Zbrodnia i ryby
Błękitne geranium
Dama do towarzystwa
Czterech podejrzanych
Tragedia w Boże Narodzenie
Ziele śmierci
Wypadek w bungalowie
Wypadek na moście
Szaleństwo Greeshawa (Greenshaw's Folly, w: The Adventure of the Christmas Pudding, 1960)
Azyl
Ukryty skarb (Dziwny żart) (Strange Jest, w: Three Blind Mice, 1950)
Narzędzie zbrodni (Szpilka) (Tape-Measure Murder, w: Three Blind Mice, 1950)
Śmiertelna klątwa (Klątwa starej stróżki) (The Case of the Caretaker, w: Three Blind Mice, 1950)

Idealna służąca (Doskonała pokojówka) (The Case of the Perfect Maid, w: Three Blind Mice, 1950)
Opowiadanie panny Marple

[edytuj] Adaptacje

Pomimo pewnej popularności bohaterki, Jane Marple pojawiła się dosyć późno na ekranach kinowych. W latach 1960. George Pollock wyreżyserował serię 4 komedii kryminalnych z Margaret Rutherford w roli detektyw i ze wspólną muzyką:

Murder, She Said (1962; Pociąg z Dworca Paddington kiedyś, Śmierć ma okna w nowym wydaniu na DVD) na podstawie powieści 4.50 z Paddington
Murder at the Gallop (1963; Morderstwo w hotelu Gallop), na podstawie opowiadań z Herkulesem Poirot Po pogrzebie (After the Funeral, 1953)
Murder Most Foul (1964; Morderstwo najgorszego sortu), również na podstawie powieści z Poirot – Pani McGinty nie żyje (Mrs. McGinty's Dead, 1952)
Murder Ahoy (1964; Ahoj, zbrodnio), nie oparty na żadnej z powieści Christie.

Rezultaty rozczarowały niektórych fanów pisarki, bo "hałaśliwa" kreacja Margaret Rutherford odbiegała od literackiego pierwowzoru, a reżyser wprowadził także zmiany w fabule. Agatha Christie przekonała się jednak wkrótce do Rutherford, skądinąd do niej podobnej.

W 1980 pannę Marple zagrała Angela Lansbury. W filmie Guya Hamiltona The Mirror Crack'd na podstawie powieści Zwierciadło pęka w odłamków stos większość akcji nie wypełnia jednak osoba panny Marple, która musiała ustąpić miejsca gwiazdorskiej obsadzie filmu w osobach Elizabeth Taylor, Rocka Hudsona, Geraldine Chaplin, Tony'ego Curtisa czy Kim Novak. Angela Lansbury, która zagrała pannę Marple w tym filmie, wcieliła się później w rolę Jessiki Fletcher – pisarki rozwiązującej zagadki kryminalne – w innym serialu Murder, She Wrote. Postać ta była w pewnym stopniu połączeniem panny Marple i innej postaci z książek Agaty Christie – Ariadny Oliver.

W latach 80. BBC wyprodukowała serial telewizyjny pt. Miss Marple, w którym pannę Marple grała Joan Hickson (wcześniej zagrała z Margaret Rutherford w Pociągu z Dworca Paddington). Serial liczył 12 odcinków. Po raz pierwszy komplet powieści z Jane Marple doczekał sie ekranizacji w wykonaniu jednej i tej samej aktorki. Atmosfera filmów wiernie oddawała klimat powieści pisarki. W brytyjskim radiu powstały także słuchowiska radiowe oparte na przygodach panny Marple. Odcinki te w Polsce ukazały się w roku 2006 jako dodatek kolekcji DVD serialu Agatha Christie: Miss Marple.

W tym samym okresie amerykańska telewizja CBS nakręciła dwa filmy telewizyjne, w których w rolę dobrodusznej staruszki wcieliła się aktorka Helen Hayes. Były to dwa obrazy na podstawie powieści Karaibska tajemnica (1983) oraz Murder with Mirrors (1984).

W grudniu 2004 telewizja Granada Television i Granada International przy współpracy z ITV1 rozpoczęły emisję serialu Agata Christie's Marple (Agatha Christie: Miss Marple) obejmującego odcinki oparte na niemal wszystkich kolejnych opowiadaniach z panną Marple. W rolę Marple wcieliła się Geraldine McEwan. Seria filmów z Geraldine McEwan nie oddała jednak tak wiernie klimatu kryminałów pisarki. Fabuła odbiegała często od oryginalnej w powieściach Agathy Christie. Postać panny Marple wprowadzono parokrotnie do filmów, będących adaptacjami powieści w których ta bohaterka nie występowała. W 2005 roku w Polsce ukazała się kolekcja DVD zawierająca wszystkie wyemitowane odcinki pod nazwą Kolekcja Agatha Christie: Miss Marple – równolegle wyszła edycja Kolekcja Agatha Christie: Poirot. Polska kolekcja DVD wzbogacona była o odcinki serialu BBC z lat 80.

W roku 2004 japońska telewizja NHK wyprodukowała 39 odcinkowy serial anime zatytułowany Agatha Christie: Sławni Detektywi Poirot i Marple (アガサ・クリスティーの名探偵ポワロとマープル, Agasa Kurisutii no Meitantei Powaro to Maapuru). Serial cieszył się dużą popularnością – w roku 2005 wyszła kolejna seria pod tym tytułem. Głosów w tej produkcji użyczyli Kōtarō Satomi (里見浩太朗, Satomi Kōtarō) jako Poirot i Kaoru Yachigusa (八千草薫, Yachigusa Kaoru) jako Miss Marple.