Kościół Bożego Ciała w Krakowie

Z Wikipedii

Widok od strony ul. św. Wawrzyńca

Kościół Bożego Ciała w Krakowie - gotycki kościół Kanoników Regularnych Laterańskich, znajdujący się przy ul. Bożego Ciała 26.

Kościół stanowi urbanistyczny akcent rozległego kompleksu budynków, na który składa się orientowany kościół oraz ufundowany w 1405 roku klasztor kanoników regularnych połączony z nim przejściem wspartym na arkadach. Pochowany jest w nim bł. Stanisław Kazimierczyk. Podobnie jak kościół św. Katarzyny, jest to kościół trójnawowy, bazylikowy, bez transeptu - posiada natomiast luźno stojącą wieżę oraz malowniczą sygnaturkę. We wnętrzu na uwagę zasługuje ambona w kształcie łodzi i reprezentacyjny ołtarz główny z obrazami Tomasza Dolabelli.

[edytuj] Historia

Legenda mówi, że do podjęcia budowy kościoła skłoniło króla Kazimierza Wielkiego odnalezienie w sposób cudowny hostii wraz z monstrancją, którą złodzieje ukradli z kolegiaty Wszystkich Świętych podczas oktawy Bożego Ciała, przypuszczając, że jest ze złota. Wkrótce przekonali się o swojej pomyłce i monstrancję wraz z hostią porzucili na błotnistych szuwarach wsi Bawół. Opatrzność w sposób cudowny wskazała miejsce, w którym ukryty był Najświętszy Sakrament. Na pamiątkę tego wydarzenia w 1340 roku król Kazimierz III Wielki wybudował kościół ku czci Bożego Ciała. Pierwszy kościół był drewniany. Budowę nowej, murowanej świątyni, rozpoczęto w 1385. Prace powierzono rodzinie Czipserów działającej na terenie Kazimierza. Mikołaj i Jan ukończyli prace w 1405, w którym to roku Władysław Jagiełło sprowadził z Kłodzka kanoników regularnych. Dla nich w latach późniejszych zbudowano przy kościele klasztor. Szczyt fasady dobudowano dopiero ok. 1500 a dzwonnicę w latach 1566-1582.

Wśród kościołów krakowskich, Kościół Bożego Ciała na Kazimierzu wyróżnia się wielkością, znaczeniem i architekturą. To piękno, majestat i wartość kościoła dla Krakowa i Kazimierza potwierdził Ojciec Święty Jan Paweł II dekretem Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów z dnia 24 stycznia 2005 roku podniósł kościół do godności Bazyliki Mniejszej.

Wnętrze kościoła:

Widok ogólny

Nawa główna

Prezbiterium

[edytuj] Organy

Kościelne organy

Organy w Bazylice Bożego Ciała są największym instrumentem w Krakowie. Zaprojektowano je na 82 głosy. Składają się z dwóch części:

Organów głównych (62 głosy) umieszczonych na chórze muzycznym,
Organów bocznych (20 głosów) mieszczących się w prezbiterium.

Organy boczne zostały elektrycznie połączone z organami głównymi. Do grania wykonano dwa identyczne, wolnostojące kontuary czteromanuałowe z pedałem: jeden przy ołtarzu, drugi na chórze w tyle bazyliki.

Budowa organów rozpoczęła się w 1957 r. Składają się z dwóch części: jedna w barokowej szafie zawieszona w prezbiterium, druga to nowy instrument zamontowany na tregarach na chórze. Projekt w takiej formie powstał przy współpracy prof. Machla, prof. Chwedczuka i prof. Jargonia. W kompozycji Tadeusza Machla występowała polichóralność i stąd pewnie źródło pomysłu stworzenia organów dwuczęściowych. Wykonawcą była firma Dominika Biernackiego (wówczas z Warszawy).

[edytuj] Organy boczne

Konsekwencją takiego projektu była zmiana traktury mechanicznej poprzedniego instrumentu 28-głosowego na trakturę elektropneumatyczną (bardzo popularną w czasach powojennych). Do jej budowy użyto elementów elektrycznych (przekaźników, diod) i pneumatycznych (rurek, mieszków). Impulsy elektryczne przy napięciu stałym 24 V przebiegają od stołów gry do wiatrownic. Elementy dyspozycyjne zamontowane w stole gry są urządzeniami elektrycznymi (włączniki od klawiszy, włączniki wolnych kombinacji). Dopiero w samej wiatrownicy znajduje się przekaźnik odbierający impuls elektryczny i przetwarzający go na impuls pneumatyczny – uruchamia się mieszek. Stół gry i wiatrownice połączone są kablami umieszczonymi pod posadzką bazyliki. Dodatkowo tego typu traktura pozwoliła na zastosowanie ruchomych stołów gry.

Z poprzednich organów bocznych pozostawiono szafę barokową oraz piszczałki w prospekcie: Oktawbas 8’ oraz inne, dziś nie podłączone. Poza tym wszystkie głosy organów bocznych są nowe: piszczałki labialne były wykonane w Kobyłce koło Warszawy, w firmie Chaciński Jan. Zdemontowana część głosów starych, które miały jeszcze wartość użytkową, założono w organach w Kościele Kamieniu, w gminie Czernichów (placówka Kanoników Regularnych Laterańskich). Piszczałki głosu Oktawbas 8’, umieszczonego w prospekcie, mają poszarpane końcówki. Dawniej nie stosowano bowiem dostroików, a długość korpusu piszczałki zmieniano poprzez rozrywanie, spłaszczanie lub deformowanie górnego końca korpusu. Reszta najmniejszych piszczałek w prospekcie to nowe piszczałki zrobione dokładnie na wzór starych, wykonane w 2005 roku przez firmę Chaciński Jan. Organmistrz Roman Raźniak zadecydował, że poprzednie piszczałki były bardzo zniszczone i z uwagi na bardzo cienkie średnice, nie nadawały się do wyprostowania.

Miech organów bocznych mieści się nad zakrystią i wyposażony jest w urządzenie do kalikowania. Dzięki tak schowanemu miechowi nie słychać zupełnie jego pracy wewnątrz bazyliki. Kiedy kontuar od XIV wieku stał na chórku nad stallami, był dobry kontakt z kalikantem i wtedy używano organów bez prądu. Dziś to nie ma sensu, gdyż najbliższy z kontuarów jest daleko od miechu - przy ołtarzu głównym. Miech ten został wyremontowany w roku 2001 przez organmistrza Jana Bryla z Krakowa. Przy okazji została wymieniona większość uszkodzonych mieszków w organach głównych. W roku 2005 dzięki staraniu obecnego ks. Proboszcza Tadeusza Masłowskiego CRL, została przeprowadzona gruntowna renowacja całych organów bocznych, włącznie z oczyszczeniem z lakieru zabytkowych piszczałek z prospektu, które teraz błyszczą pierwotną świetnością.

[edytuj] Organy główne

Organy główne budowano w latach 1958-1963. Oparte są na tregarach znajdujących się na bombastycznym barokowym chórze muzycznym z lat 1770-1772, wspartym na sześciu kolumnach. W momencie budowy organy główne zaprojektowano na 62 głosy. Nie założono piszczałek 9 głosów językowych. Wiatrownice i pozostałe mechanizmy traktury do brakujących głosów zostały zrobione. W roku 2005, podczas całkowitej renowacji bocznych organów przeniesiono Dzwony (25 dzwonów) do organów głównych i przypisano je do pedału. Zdecydowano się na to z uwagi na bardzo utrudniony dostęp do nich, kiedy znajdowały się na ścianie w szafie organów w prezbiterium.
Echo manuału III obejmuje wszystkie głosy z tego manuału. Bardzo duży miech umieszczono w wieży obok bazyliki, przez co jego praca nie jest słyszalna wewnątrz kościoła.
Organy są od roku 1963 największymi organami w Krakowie pod względem ilości głosów. Poza tym, posiadają możliwość grania utworów napisanych na zasadzie echa. Brzmienie oddalonych od siebie o 70 m instrumentów daje słuchaczowi unikalne wrażenia słuchowe.

[edytuj] Dyspozycja organów

Poszczególne głosy oznaczono kolorami: głosy językowe, mixtury. Stopaż: np. 8' ≈ 2,5 m

Manuał I	Manuał II (główny)	Manuał III	Manuał IV^B	Pedał
Amabilis 8', Rurflet 8’, Bourdon 8’, Flet pryncypał 8', Flet miedziany 4’, Flet minor 4’, Flautino 2’, Sifflet 1’, Kwinta 1 1/3’, Nona 8/9’, Sesquialtera 2 chóry, Harmonia Aetheria 8’, Krumhorn 8’^X, Obój 8’	Pryncypał 16’, Pryncypał 8’, Koncertflet 8’, Salicet 8’, Dublet 8’, Gedekt 8’, Oktawa 4’, Flet leśny 4’, Flet rurkowy 4’, Superoktawa 2’, Róg nocny 2’, Oktawa 1’, Kwinta 2 2/3’, Mixtura 4 chóry, Szarf 5 chórów, Trompet 8’^X, Clairon 8’^X	Pryncypał fletowy 8’, Flet jasny 8’, Szpic flet 8’, Viola di Gamba 8’, Aeolina 8’, Vox coelestis 8’, Oktawa fletowa 4’, Trawersflet 4’, Gemshorn 2’, Kwintflet 2 2/3’, Tercja 1 3/5', Septima 1 1/7’, Mixtura 5 chórów, Akuta 3 chóry, Klarnet 8’^X, Clarino 8’^X	Kwintaton 16', Pryncypał włoski 8', Holflet 8', Dolce 8', Gemshorn 8', Flet major 8', Praestant 4', Szpicflet 4', Bachflet 4', Picolo 1', Flageolet 1', Nasard 2 2/3', Tercflet 1 3/5', Kwintflet 1 1/3', Cymbel 3-5 chórów, Tuba mirabilis 8', Vox humana 8'	Majorbas 32’, Kontrabas 16’, Violonbas 16’, Subbas 16’, Zartbas 16’, Echobas 16’^B, Pryncypałbas 8’, Fletbas 8’, Fletbas 8’^B, Oktawbas 8’^B^Z, Chorałbas 4’, Flet 4’, Pifaro 2’, Mixturbas 5 chórów, Basson 32’^X, Puzon 16’^X, Trompet 8’^X, Kornetino 4’^X, Dzwony^D

Tremolo manuału III organów głównych i organów bocznych (manuał IV), echo dla III i IV manuału, pedał i wskaźnik crescendo, woltomierz.
Dodatkowe registry: połączenia manuałów I, III i IV z manuałem głównym, superoktawa manuału II i połączeń. 4 wolne kombinacje, 2 stałe kombinacje (tutti nastawne), automat pedałowy, wyłącznik głosów językowych.

^B głosy organów bocznych
^D dawniej w organach bocznych
^X głosy zaprojektowane, ale nie założone
^Z zabytkowy głos z XVII wieku

[edytuj] Historia organów

Pierwsze udokumentowane wzmianki o organach w Bazylice Bożego Ciała pochodzą z roku 1373. Z informacji zebranych przez ks. Kazimierza Łataka CRL dowiadujemy się:
Z analizy zapisów w zachowanych księgach miejskich Kazimierza wynika, że obecny kościół oddano do użytku sakralnego w latach osiemdziesiątych XIV wieku, a ściślej mówiąc po konsekracji trzech ołtarzy w 1387 roku. Kościół miał także chór przy ścianie północnej, na który prowadziły kręte, kamienne schody. Na chórze znajdowały się organy, które zbudował w latach 1373-1378 mistrz Marcin, a w 1385 roku przerobił mistrz Jan
Mistrz Jan o którym tu mowa, to być może Jan Wanc, organmistrz z Żywca, bardzo wtedy znany. Był to jeden z pierwszych w Polsce świecki budowniczy organów. Przed nim byli to zakonnicy: benedyktyni, franciszkanie i cystersi. Wejście do tych organów znajdowało się w wieżyczce, w zakrystii, po krętych, wąskich, kamiennych schodkach.

Dnia 9 grudnia 1594 roku kościół Bożego Ciała dotknął pożar, który zniszczył dach i organy. Są informacje o projekcie nowych organów z 1606 roku. Były to organy 28-głosowe z 2 manuałami.

Nowe 25-głosowe zbudowane zostały przez organmistrza Bartłomieja Jakowicza w 1664 roku - tak podaje kronika klasztoru. Następny instrument (czyli nasze dzisiejsze organy boczne) o 20 głosach budowane były w latach 1765-1768 przez Michała Sadkowskiego. Snycerkę wykonał Sebastian Fressinger oraz dwaj snycerze bracia dominikańscy Jan i Łukasz. Instrument umieszczono nad chórkiem muzycznym znajdującym się powyżej na baldachimowym zwieńczeniu stall. Były to organy z jednym manuałem. Jest też informacja mówiąca, że w 1770 r. wypożyczono pozytyw od Szymona Sadkowskiego. W roku 1808 podobny instrument oddano organmistrzowi Kramkowskiemu. Z dokumentacji historycznej zostały wypalone inskrypcje na zewnątrz szafy organowej. Są to szczątkowe informacje w postaci inicjałów, ale można je zidentyfikować. Pozostawione informacje to wypalone inicjały: A.O. - wypalił je pewnie Andrzej Ostaszewski (1713-1771) - organmistrz. Kolejne inicjały to R.D. 1847. Kolejne: M.M. – na pewno wypalił je Mateusz Mielczarski (1812-1868).

W roku 1870 przeniesiono organy z prezbiterium na wybudowany wcześniej, bo w 1772 roku chór (usunięto wtedy kilka głosów). Gdy organy stały na chórze remont przeprowadził Aleksander Żebrowski, który pozostawił tu swoje inicjały Z.A. Wiadomo o nim, że naprawiał organy w Krakowie w latach 1885-1914 m.in. w Kościele Mariackim, w kościele św. Anny i innych. Z wypalonych inicjałów można się też doczytać Fall, czyli jakiś remont przeprowadzał Tomasz Fall ze Szczyrzyca (1860-1922). Da się też odczytać nazwisko KWAŚNIEWSKI 1934. Są jeszcze inne inicjały, lecz mało czytelne i w obecnie nie można ich jednoznacznie zidentyfikować (T.M., Mikołay i inne).

Na chórze w tyle bazyliki stały te organy do roku 1957, miały 27 głosów i 1 manuał z pedałem. Był to instrument mechaniczny. Kontuar był tak ustawiony, że organista siedział tyłem do ołtarza na środku chóru i korzystał z lusterka, aby patrzeć na kościół.

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Bibliografia

Pamiątka beatyfikacji Bł. Stanisława Sołtysa zwanego Kazimierczykiem Kanonika Regularnego Laterańskiego, ks. Stefan Ryłko CRL, Kraków 1994
Informacja słowna poprzedniego organisty Edwarda Stankowicza.
Przewodnik: Bazylika i Klasztor Bożego Ciała Kanoników Regularnych Laterańskich na Kazimierzu w Krakowie, Kazimierz Łatak CRL
Polskie organy i muzyka organowa, Jerzy Gołos, Instytut Wydawniczy PAX 1972