Piszczałka organowa
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: budowa piszczałek labialnych i językowych, schemat wraz z opisem (warga, korpus, kern, dostroik, język, rezonator itd.. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
1. piszczałka labialna metalowa otwarta
2. piszczałka labialna drewniana kryta
3. piszczałka i roztrąb głosu językowego
Piszczałka organowa - element organów piszczałkowych wydający jeden dźwięk , występujący w tym instrumencie w liczbie od kilkudziesięciu do nawet kilkudziesięsiu tysięcy sztuk. Ze względu na budowę i źródło dźwięku, piszczałki dzieli się na:
Spis treści |
[edytuj] Budowa
Piszczałka ma kształt długiego, wąskiego słupa o przekroju prostokątnym lub okrągłym. Zawsze posiada możliwość nieznacznej zmiany wysokości tonu w celu strojenia.
Wykonana jest z metalu (cyny, ołowiu, cynku, stopu miedzi i mosiądzu), drewna lub, bardzo rzadko z innego materiału, np. żelazobetonu, szkła, kartonu, plastiku.
Może być otwarta lub przykryta od góry szpuntem (np. Flet kryty). Dla dwóch piszczałek o tej samej długości piszczałka kryta wydaje dźwięk o oktawę niższy, niż piszczałka otwarta. Zależy to od charakterystyki danego głosu. Czasami, z braku miejsca w szafie organowej piszczałki najniższych dźwięków wykonuje się dwa razy krótsze, a zarazem przykrywa się je, co daje ten sam efekt. Spotykane są również tzw. głosy przedęte, których piszczałki wydają dźwięk o oktawę wyższy, niż wynikałoby to z faktycznej długości piszczałki (popularne w dyspozycjach romantycznych wszelkie Flety harmoniczne). Dla głosów krytych podaje się nie ich długość faktyczną, ale tę, którą słychać, np. głos kryty Bourdon, którego najdłuższa piszczałka ma długość faktyczną 8', opisuje się: Bourdon 16' . Analogicznie dla głosów przedętych.
[edytuj] Rozmiary
Wielkość piszczałek może wynosić od kilku milimetrów (bez nogi zwanej też stopą) - tony bliskie ultradźwiękom, aż po 10, a nawet wyjątkowo do 20 metrów wysokości - tony bliskie infradźwiękom (w zaledwie kilku instrumentach na świecie). Największe piszczałki organów należą do głosów sekcji pedału. Najpopularniejszym z nich jest 16-stopowy Subbas, w organach wielkich spotyka się również głosy 32-stopowe oraz niezwykle rzadko, zbudowane z potężnych rezonatorów, basy 64-stopowe.
[edytuj] Stopaż
Stopaż każdego głosu to długość piszczałki przypadającej w danym głosie na C wielkie nietransponowane, wyrażona w stopach (jedna stopa to ok 30,5 cm). Głos 8' (ośmiostopowy), to taki, którego najdłuższa piszczałka wydaje dźwięk C (ok 64 Hz). 16' - to głos o oktawę niższy od niego (czyli C1 (C kontra)), 4' - wyższy o oktawę od 8', a o dwie oktawy od 16' itd. Długość piszczałek zmniejsza się wraz ze wzrostem wysokości wydawanych dźwięku. Określenie stopażu znajduje się na manubriach obok nazwy głosu.
[edytuj] Głos
Grupa piszczałek wydających dźwięk o jednakowej barwie tworzy głos organowy.
Głosy w organach dzieli się na:
- labialne (wargowe)
- stroikowe (językowe)
[edytuj] Głosy wargowe
Dźwięk powstaje w wyniku zaburzeń przepływu powietrza w szczelinie jaką tworzą wargi piszczałki. O wysokości dzwięku wydobywanego z piszczałki decyduje jej długość. O barwie dźwięku decydują: szerokość piszczałki, kształt korpusu i wysokość wycięcia wargi oraz rodzaj materiału. Głosy wargowe dzieli się na następujące rodziny:
- Pryncypały - podstawowy głos w organach. W jego brzmieniu zachowana jest równowaga miedzy prymą a tonami harmonicznymi. Wydają dźwięk stanowczy i pełny, niepodobny do dźwięku żandego innego instrumentu - głosy typowo kojarzące się z organami. Są to na przykład: Pryncypał we wszystkich wielkościach (32', 16', 8', 4', 2'), Oktawa 4' , Superoktawa 2' , Prestant, Montre
- Flety - charakteryzują się ubogim w przydźwięki harmoniczne brzmieniem z bardzo mocna podstawą. Są to głosy o barwie miłej, głębokiej, czasami rzewnej, np. Bachflet, Flet major, Koncertflet, Flet kryty.
- Kryte - głos zbudowany zawsze z piszczałek krytych lub półkrytych. Zazwyczaj mają brzmienie przypominające brzmienie fletu, ale nie należą do tej rodziny. Sa to np.: Subbass, Bourdon, Gedackt.
- Smyczkowe to bardzo wąsko menzurowane i ciche głosy, nierzadko przedęte, gdzie przydźwięki dominują nad prymą dając brzmienie zbliżone do instrumentów smyczkowych. Są to na przykład: Aeolina, Gamba, Viola, Cremona
[edytuj] Głosy językowe
Dźwięk w nich powstaje na skutek zaburzeń w przepływie powietrza wywołanych przez drgania, najczęściej mosiężnej, blaszki (języczka), tak jak w fisharmonii czy w harmonijce ustnej. O barwie głosu językowego decyduje kształt języczka, jego wygięcie, kształt i wielkość rynienki, na której języczek jest umieszczony, oraz wielkość, kształt i materiał rezonatora. Głosy językowe dzieli się na dwie rodziny:
- Przelotowe - zwane inaczej wolnowibrującymi
- Odbijające
Głosy językowe wydają najbardziej charakterystyczny dźwięk, o barwie naśladującej popularne aerofony, np. donośną trąbkę, puzon i aerofony stroikowe np. obój, klarnet - same jednak należą do rodziny idiofonów, bowiem wysokość ich brzmienia nie jest uzależniona od wysokości słupa powietrza w rezonatorze, ale od częstotliwości drgań języczka.
[edytuj] Głosy mieszane, wielochórowe
Innym rodzajem głosów organowych są głosy mieszane, budowane z piszczałek głosów przedstawionych powyżej (głosy mieszane językowe zdarzają się niezwykle rzadko). Normalnie do każdego klawisza w danym głosie (registrze) przyporządkowana jest jedna piszczałka. Wyjątkiem są głosy wielorzędowe, głosy mieszane, w których każdemu klawiszowi przypisanych zostało więcej piszczałek niż jedna, np. Mikstura, Cymbel, Scharf itp. - składają się z dźwięków harmonicznych, dodają blasku głosom zasadniczym, a także w przypadku dobrze nastrojonych mikstur wzmacniają i pogłębiają brzmienie całego instrumentu.
Sesquialtera, Kornet - nadają solową barwę i moc głosom zasadniczym.
Vox coelestis, Unda maris - to głosy dwuchórowe, przy czym jeden chór jest nastrojony prawidłowo, natomiast drugi jest delikatnie odstrojony, co powoduje ich specyficzną barwę.
Głosy rezultowane - wykorzystujące dudnienia harmoniczne. Współbrzmienie chóru 16' z chórem 10 2/3' powoduje złudne brzmienie głosu 32'.
[edytuj] Linki zewnętrzne
Encyklopedia głosów organowych wraz z próbkami brzmień niektórych głosów.
