Kolumban Starszy

Z Wikipedii

Kolumban Starszy (ur. 7 grudnia w 521 w Gartan w hrabstwie Donegal, zmarł 9 czerwca 597 na wyspie Iona) – opat i misjonarz, święty kościoła katolickiego. Obok świętych Patryka i Brygidy jeden z głównych patronów Irlandii.

Prawdziwe jego imię brzmi Columcille, co znaczy gołębica Kościoła. Na chrzcie otrzymał imię Crimthann. Znany jest przede wszystkim pod łacińską wersją swego imienia Columba (co znaczy Gołębica), w wersji polskiej brzmiącego Kolumban. Nazwany został Starszym dla odróżnienia od Kolumbana Młodszego, także świętego. Z tego samego powodu bywa też określany mianem Kolumbana z Iony (analogicznie Młodszy zwany jest wtedy Kolumbanem z Luxeuil/Bobbio). Jest to praktyka stosowana chyba wyłącznie w polskich opracowaniach.

Pochodził z panującego w VI wieku rodu królewskiego Ui Neil i był jednym z potomków Nialla, króla Irlandii panującego w V wieku. Wykształcenie zdobywał w wielu miejscach, m.in. w klasztorze w Moville pod opieką świętego Finiana oraz klasztorze Glas Naoidhen (dzisiejsze Glasnevin, dzielnica Dublina) prowadzonym przez świętego Mobhi Clarainecha, gdzie Kolumban osiągnął święcenia kapłańskie z rąk biskupa Clonfert.

Po zakończeniu nauki, zgodnie z ówczesną praktyką, rozpoczął zakładanie klasztorów, zaczynając od 546 roku w Derry w Ulsterze. Najważniejszymi jego misjami w Irlandii były powstałe około 553 roku Durrow i Kells. Według niektórych źródeł, w tym okresie Kolumban udał się również do Tours gdzie odnalazł grób i relikwie świętego Marcina oraz mszał zwany potem Missale Columbae zabrany do Derry.

Około 560 roku - przebywając w Moville – skopiował w tajemnicy słynny psałterz Cathach przywieziony z Rzymu przez świętego Finiana. Został za to potępiony, a król Diarmait zmusił go do zwrócenia kopii. Wtedy Kolumban doprowadził do wojny z Diarmaitem i św. Finianem, by odzyskać psałterz. Pokonał obu w bitwie pod Coll-Dreverny w 561 roku i odzyskał rękopis, ale kosztowało to śmierć kilku tysięcy ludzi. Został ekskomunikowany i wygnany przez synod w Teltdown (informacji tych nie potwierdzają Beda Czcigodny ani Adamnan).

Prawdopodobnie w 563 roku opuścił Irlandię wraz z 12 towarzyszami i założył opactwo Hy na wyspie Iona, skąd prowadził misje w Nortumbrii oraz wśród Piktów nawracając ich króla Bruda. Zachowało się wiele opowieści o cudach, których dokonał podczas nawracania Piktów. Żywoty Kolumbana są także pierwszym źródłem informacji o potworze z Loch Ness. Według jednego z podań ok. 565 Kolumban napotkał grupę Piktów, którzy grzebali człowieka zabitego przez potwora i wskrzesił zmarłego. Według innej wersji tej historii miał on uratować zaatakowanego człowieka, odstraszając potwora znakiem krzyża. Także znakiem krzyża Kolumban miał otworzyć sobie bramy zamku króla Bruda.

Założył w sumie około 53 klasztorów i kościołów na terenie Szkocji i północnej Anglii związanych federacyjnie z Ioną (dla porównania w Irlandii Kolumban założył 37 klasztorów). Nie będąc biskupem sprawował nad nimi pełną jurysdykcję (ogólnie nazywaną Muinitr Columcille lub paruchia Columbae).

Poza działalnością misyjną, Kolumban namawiał mnichów do studiowania Pisma Świętego oraz literatury klasycznej i patrystycznej oraz do kopiowania ich (w czym sam do śmierci uczestniczył).

Kolumban często zabierał głos w najróżniejszych sprawach nie tylko duchownych. Na polu politycznym wykazał się pośrednictwem w sporze władców irlandzkich i szkockich z 574 co zaowocowało niepodległością Szkocji i koronacją jej władcy Aedhana Mac Gabhrana, której na Ionie dokonał jej opat.

Po śmierci świętego, kiedy Piktowie połączyli się ze Szkotami, król Kenneth umieścił relikwie Kolumbana w powstałym w latach 848-849 kościele w Dunkeld (legenda o pochowaniu go wraz ze świętymi Patrykiem i Brygidą przypada na czasy późniejsze). Kult Kolumbana (święto 9 czerwca) w średniowieczu był jednym z najpopularniejszych w całej Europie. Obecnie pamiętany jest głównie w Irlandii i Szkocji oraz na Antypodach. Patronuje irlandzkim poetom. Wzywany w przypadku zagrożenia ogniem i błyskawicami, a także przeciwko plagom myszy i szczurów.

Podstawowymi źródłami do badań nad Kolumbanem są jego żywoty autorstwa: Cummineusa Albusa oraz Adamnana. Pomocne są też Roczniki Staroirlandzkie (wyd. M.O. Anderson, Kings and Kingship of Early Scotland, Edynburg 1973) i wiersz staroirlandzki pod tytułem Amra Coluim Cille wydany w 1899.