Kultura halsztacka
Z Wikipedii
Kultura halsztacka - kultura epoki żelaza, rozwijająca się w latach 800-450 p.n.e..
Spis treści |
[edytuj] Chronologia geneza i zanik
Nazwa pochodzi od eponimicznego stanowiska Hallstatt, leżącego Alpach Salzburskich, w krainie Salzkammergut, w Austrii, w której w II poł. XIX wieku odkryto wielkie cmentarzysko. Kultura halsztacka występowała w dwóch zespołach:
- zachodniohalsztacka (identyfikowana z Celtami),
- wschodniohalsztacka (illiryjska i tracka)
Zabytki kultury halsztackiej datowane są począwszy od 800 p.n.e. do 450 p.n.e. na zachodnim obszaru występowania oraz 350\300 p.n.e. na Wschodzie. Według systemu chronologicznego Paula Reineckego wyróżnia się halsztat C (HaC do 600 p.n.e.) oraz halsztat D (HaD do 450 p.n.e.). Nauka nie jest w stanie ustalić dokładnych przyczyn umożliwiających wyodrębnienia kultury halsztackiej. Prawdopodobnie były one związane z najazdami ludów stepowych (Kimmerowie), które doprowadziły do załamania istniejących struktur kulturowych. Za takim rozwojem sytuacji przemawiało upowszechnienie się konia, czy konstruowanie komór grobowych. Przyczyną przemian kulturowych mogły być też silne wpływy świata śródziemnomorskiego w postaci kontaktów z koloniami greckimi i Italią. Ludność kultury zachodniohalsztackiej ulegała wpływom, aż do czasu wykształcenia celtyckiej wspólnoty etnicznej, zaś ludność kultury wschodniohalsztackiej uległa niszczycielskim najazdom Scytów.
[edytuj] Obszar występowania i kontekst kulturowy
Stanowiska kultury zachodniohalsztackiej obejmowały: wschodnią Francję, Niemcy i Szwajcarję, a zabytki nawiązywały do kultury pól popielnicowych epoki brązu. Natomiast stanowiska kultury wschodniohalsztackiej obejmowały: Bośnię, Hercegowinę, Siedmiogród, Słowację i wschodnie Alpy. Graniczyły one: od północy ze stanowiskami kultur nordyjskich, od wschodu łużyckich, urn domkowych, vekerzug, basarabii, od południa ze stanowiskami kultur gollasecca, melaun, este oraz z koloniami greckimi, od zachodu ze stanowiskami katalońskiej kultury pól popielnicowych.
[edytuj] Charakterystyczne wytwory kulturowe
Ludność tej kultury wytwarzała charakterystyczne naczynia z blachy brązowej często starannie i bogato dekorowane - situle. Ornament wyrażany był w postaci scen wojennych i ceremonialnych, świata kultu, zachowań religijnych oraz scen z życia codziennego. Charakterystyczne było też garncarstwo. Wywarzano ceramikę ręcznie, malowaną z ornamentem geometrycznym malowanym czarną i brunatną farbą na czerwonym tle. Charakterystyczna była też ceramika o grafitowanych powierzchniach. Były to naczynia duże, dwustożkowate z rozchylonym i guzami na brzuścu (nawiązania do ceramiki gawskiej)
[edytuj] Osadnictwo
Występowały silnie ufortyfikowane osiedla, które wyrastały z tradycji wielkich grodów epoki brązu. Osiedla te uważane były za siedziby lokalnych władców. Pełniły również rolę centrów gospodarczo-handlowo-społeczno-religijnych. Gród posiadał potężne kamienno-drewniane mury i wały a w najwyższej części były siedziby władców oraz świątynia. Przykładem osiedli może być Heuneburg oraz gród w Smolenicach Molpír.
[edytuj] Obrządek pogrzebowy
Ludność stosowała obrządek birytualny. Nierzadko zdarzało się iż w jednym grobie mamy do czynienia z (kremacją oraz inhumacją). Zmarłych wyposażano w zależności od pozycji społecznej. Pochówki arystokracji miały postać wielkich kurhanów o około 50m. średnicy zawierały południowoeuropejskie przedmioty luksusowe (najsłynniejszy krater z grobu książęcego w Vix, naczynia libacyjne, komplety oporządzenia wojennego, metalową i glinianą zastawę i elementy umeblowania. Najlepszym przykładem grobu arystokracji jest grób w Hochdorf. Skromnie wyposażano wojowników: broń w postaci długich mieczy ze zdobionymi rękojeściami umieszczanymi w pochwach zakończonymi charakterystycznie rozchylonymi "wąsami", a także włócznie, zapinki, szpile bransolety, klamry od pasa oraz elementy uździenicy. Do grobów składano także narzędzia (płaskie siekierki, noże o sierpikowatym ostrzu i sierpy) oraz ceramikę i naczynia brązowe.
[edytuj] Wierzenia
Wierzenia ilustruję ornamentyka ornitomorficzna, uosabiająca wędrówkę pierwiastka duchowego uwolnionego podczas kremacji oraz ornamentyka antropomorficzna wyrażającą personifikację sił natury. Rozpowszechniony był też kult Wielkiej Matki.
[edytuj] Gospodarka i społeczeństwo
Ludność owej kultury trudniła się hodowlą oraz rolnictwem. Specjalizowała się również w eksploatacji, przeróbce i dystrybucji soli (Hallstatt). Obserwujemy wyraźny rozwój produkcji rzemieślniczej oraz obróbki metali. Poświadczone są dalekosiężne kontakty handlowe, co wiąże się z przebieganiem przez tereny halsztackie licznych szlaków handlowych, w tym bursztynowego. Wydarzenia polityczne i gospodarcze (bogacenie się na handlu solą) doprowadziły do wyodrębnienia się warstwy arystokracji plemiennej, czego dowodzą bardzo bogato wyposażone pochówki.
[edytuj] Bibliografia
- Prahistoria Ziem Polskich, tom IV pod redakcją W. Hensla Wydawnictwo PAN, Ossolineum, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, 1979.
- Pradzieje ziem polskich, tom I cz. 2 Epoka Brązu i początki Epoki Żelaza pod redakcją Kmiecińskiego, wyd. PWN Warszawa-Łodź 1989
- Wielka Historia Polski, tom I Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.),Piotr Kaczanowski, Janusz K. Kozłowski, wyd. Fogra Kraków 1998
- Od neolityzacji do początków epoki brązu przemiany kulturowe w międzyrzeczu Odry i Dniepru VI i II tys. przed Chr. – praca zbiorowa pod redakcja Janusza Czebreszuka, Mikoly Kryvalceviča, Przemysława Makarowicza, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Instytut Prahistorii. Poznań : Wydaw. Poznańskie, 2001
- Encyklopedia historyczna świata tom I: Prehistoria, praca zbiorowe, opracowanie naukowe prof. Dr hab. Janusz K. Kozłowski, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres , Kraków 1999
- Kultura pradziejowa na ziemiach Polski zarys, Jerzy Gąssowski, PWN, Warszawa 1985
- Wielka historia świata t. 2, Stary i nowy świat. Od "rewolucji" neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, (red.) Joachim Śliwa , Kraków 2005.
Zobacz też: historia, prehistoria.
