Ludwik Birkenmajer

Z Wikipedii

Ludwik Antoni Birkenmajer (ur. 18 maja 1855 w Lipsku, powiat lubaczowski, zm. 20 listopada 1929 w Krakowie), polski historyk nauki, fizyk, astronom, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Pochodził z rodziny niemieckiej, osiadłej w Polsce w czasie wojen napoleońskich; był synem Józefa Hermana i Petroneli ze Stefanowskich. Kształcił się w Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie (1865-1873), następnie studiował na UJ fizykę, chemię i matematykę (do 1878). Uzupełniał studia na uniwersytecie w Wiedniu (1879-1880). W 1879 obronił doktorat na UJ na podstawie pracy O ogólnych metodach całkowania funkcyj algebraicznych i przestępnych. Od 1878 przez kilkadziesiąt lat był nauczycielem matematyki i fizyki w gimnazjum rolniczym w Czernichowie koło Krakowa; w 1897 podjął pracę na UJ, z którym pozostał związany do końca życia.

Był na uniwersytecie początkowo profesorem nadzwyczajnym, od 1919 profesorem zwyczajnym; kierował Katedrą Historii Nauk Ścisłych, wykładał historię matematyki, fizyki, astronomii i geografii fizycznej. W 1893 został powołany na członka-korespondenta AU, w 1927 - członka czynnego PAU. W 1901 był w gronie założycieli Komisji Bibliograficznej AU, w latach 1910-1913 pełnił funkcję sekretarza Komisji Historii Nauk Matematyczno-Przyrodniczych AU i PAU (krótko przed śmiercią został przewodniczącym tej komisji). Był również członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu oraz Międzynarodowej Unii Astronomicznej w Oksfordzie. W 1923 brał aktywny udział w obchodach rocznicowych 450-lecia urodzin Kopernika, wygłosił wówczas serię odczytów, m.in. w Krakowie, Toruniu, Poznaniu i Warszawie.

Przeprowadził analizę dzieła Kopernika O obrotach sfer niebieskich; doszedł do wniosku, że teoria heliocentryczna powstała przed poznaniem przez Kopernika dzieła Ptolemeusza Almagest. Opracował materiały biograficzne z życia Kopernika do 1500, a także odkrył nieznany wcześniej list astronoma do króla Zygmunta Starego w sprawie zakonu krzyżackiego. Zajmował się również dorobkiem naukowym Marcina z Olkusza. Opracował historię geodezji i grawimetrii. Przygotował do druku m.in. Misura universale Tito Livio Burattiniego (1897), Geometrię praktyczną Marcina Króla (1895), Commentariolum super theoreticas planetarum Wojciecha z Brudzewa (1900). Ponadto w pracy naukowej zajmował się fizyką teoretyczną, astronomią, funkcjami algebraicznymi i geofizyką.

Niektóre publikacje naukowe:

• O rozszerzalności ciał (1876)
• O całkowaniu algebraicznem funkcyj algebraicznych (1879)
• O przezroczystości powietrza (1879)
• O kształcie i grawitacyi sferoidu ziemskiego (1885)
• Marcin Bylica z Olkusza oraz instrumenta astronomiczne, legowane przez niego Uniwersytetowi Jagiellońskiemu w roku 1493 (1892-1893)
• Mikołaj Kopernik. Studya nad pracami Kopernika oraz materyały biograficzne (1900)
• Marco Beneventano, Kopernik, Wapowski a najstarsza karta geograficzna Polski (1901)
• Mikołaj Kopernik jako uczony, twórca i obywatel (1923)
• Stromata Copernicana (1924)
• Mikołaj Wodka z Kwidzyna, zwany Abstemius (1926)

W 1883 zdobył nagrodę konkursową AU w dziedzinie geometrii. Był m.in. odznaczony szwedzkim Orderem Gwiazdy Polarnej oraz Krzyżem Komadorskim Orderu Polonia Restituta (1924).

Był protoplastą znanej rodziny uczonych. Ożenił się z Zofią, córką Franciszka Karlińskiego, profesora astronomii UJ (odziedziczył po teściu zbiór książek matematycznych i fizycznych); synami Ludwika i Zofii byli Aleksander Ludwik (historyk kultury i nauk ścisłych, bibliotekoznawca), Józef (poeta, tłumacz, historyk literatury) i Wincenty (nauczyciel polonista, wybitny taternik), wnukiem - Krzysztof Birkenmajer (profesor geologii).

Źródła:

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983