Ludy tubylcze
Z Wikipedii
Ludy tubylcze - pojęcie nie posiadające uniwersalnej, powszechnie przyjętej definicji, mogące odnosić się do każdej grupy etnicznej zamieszkującej region geograficzny, z którym grupa ta posiada najwcześniejszy historycznie związek.
Spis treści |
[edytuj] Definicja
Różne organizacje międzynarodowe, w tym Organizacja Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowa Organizacja Pracy i Bank Światowy, wypracowały własne, bardziej szczegółowe i szeroko akceptowane, sposoby rozumienia tego pojęcia.
Opierając się na powyższych ustaleniach, można stwierdzić, iż pojęcie ludy tubylcze obejmuje grupy kulturowe (i ich potomków), które cechuje kontynuacja kulturowa oraz związek z określonym regionem (lub częściami regionu) i które w przeszłości zamieszkiwały - lub do chwili obecnej zamieszkują - dany region:
- przed jego późniejszą kolonizacją lub aneksją; lub
- razem z innymi grupami kulturowymi w okresie tworzenia na jego terenie państwowości; lub
- niezależnie lub w sposób w znaczym stopniu izolowany od wpływów organizmów i władz państwowych.
Ponadto, grupę taką winna charakteryzować przynajmniej częściowa odrębność językowa, kulturowa i społeczna (organizacyjna), odróżniająca ją od grup sąsiadujących i dominującej kultury państwowej. Uwzględnianym zwykle kryterium dodatkowym jest także samoidentyfikacja grupy jako grupy tubylczej oraz uznawanie jej za taką przez inne grupy.
Terminami pokrewnymi, stosowanymi w określonych regionach lub kontekstach, są: ludy rdzenne, autochtoni (z greckiego z tej ziemi), Aborygeni, Pierwsze Narody, Czwarty Świat i inne. Ze względu na ich organiczony zasięg - lub pejoratywne czasem konotacje - preferowane jest zwykle, m.in. w ramach systemu ONZ, pojęcie ludy tubylcze (ang. Indigenous peoples).
[edytuj] Liczebność i charakterystyka
Statystyki dotyczące ilości i liczebności ludów tubylczych różnią się w zależności od przyjętych kryteriów szczegółowych, dokładności badań i rodzaju źródeł danych (np. rządowych lub pozarządowych). W systemie ONZ przyjmuje się, iż pojęcie to mogło na początku XXI w. obejmować ponad 350 milionów ludzi[1] z ponad 70 krajów świata i min. 5000 odrębnych grup etnicznych (czyli blisko 6% ludności świata).
Wśród ludów tubylczych są takie, które w znacznym stopniu podlegały procesom kolonizacji lub ekspansji innych społeczeństw (np. Majowie z Ameryki Środkowej czy Jorubowie z Afryki Zachodniej), ale i takie, które nadal żyją w stosunkowo dużej izolacji od wpływów zewnętrznych (np. Jarawa z Andamanów czy Janomami z Amazonii).
Poszczególne grupy tubylcze mogą różnić się znacznie liczebnością (i liczyć od kilkudziesięciu osób do kilkuset tysięcy i więcej), a w ostatnich dziesięcioleciach liczebność wielu z nich spadała (nierzadko dramatycznie) i ich istnienie w różnych częściach świata bywa nadal zagrożone (a niektóre giną lub ostatnio wyginęły). Sytuacja wielu innych grup jest jednak obecnie ustabilizowana (i - przynajmniej do pewnego stopnia unormowana prawnie), a niektóre ludy tubylcze dynamicznie się rozwijają (choć - na skutek trwających migracji, przymusowych przesiedleń, nacisku innych grup i zmian społeczno-ekonomicznych - nie zawsze na swoich "tradycyjnych" terytoriach).
Charakterystyczną cechą większości ludów tubylczych - choć występującą dziś w zróżnicowanym stopniu - jest ich historyczną zależność od gospodarki opartej na samowystarczalności (subsystencji) - bywa to hodowla, ekstensywne rolnictwo, myślistwo, rybołówstwo lub zbieractwo. Typowe jest też życie w społecznościach niezurbanizowanych (lub zurbanizowanych tylko częściowo), przywiązanie do tradycyjnych terytoriów (chociaż część ludów tubylczych to nomadzi) i form organizacji społecznej (plemię, klan).
[edytuj] Prawa ludów tubylczych
Ludy tubylcze zamieszkują wszystkie strefy klimatyczne i kontynenty. Niezależnie od tego napotykają na podobne problemy, związane ze swoim statusem, kontaktami z państwami i innymi grupami etnicznymi oraz zmianami w środowisku. Problemy te dotyczą, między innymi, zachowania ich kultur, języków i religii, praw własności do ziemi, wody i bogactw naturalnych na ich tradycyjnych terytoriach, formalnego uznania lub praktycznej realizacji ich praw do autonomii i samorządu, niszczenia środowiska i starych struktur społecznych, ubóstwa, niedostatecznej oświaty i opieki zdrowotnej, dyskryminacji oraz innych naruszeń ich praw podstawowych, ekonomicznych i kulturalnych.
Relacje między społecznościami tubylczymi i nietubylczymi na przestrzeni dziejów były złożone i zmienne - od wzajemnego poznawania, współpracy oraz wymiany handlowej i kulturowej po rywalizację, wrogość i otwarte konflikty. Relacje ludów tubylczych z innymi grupami - począwszy od fazy pierwszych kontaktów i odkryć geograficznych, przez całą gamę procesów historyczno-kulturowych w różnych regionach świata, aż po sytuację i problemy ludów tubylczych w świecie współczesnym - badają antropologia, socjologia i inne nauki społeczne.
Obecnie poszczególne państwa rozmaicie regulują status ludów tubylczych zamieszkujących na ich terytorium. Czasem są to konstytucyjne gwarancje autonomii o różnym zakresie, kiedy indziej - szczególne uregulowania prawne niższego rzędu. Niektóre rządy z różnych przyczyn zaprzeczają istnieniu ludów tubylczych na terytorium danego państwa i odmawiają formalnego potwierdzenia ich praw (co bywa powodem niepokojów wewnętrznych w tych krajach i przedmiotem troski społeczności międzynarodowej).
W ostatniej ćwiartce XX w. rosnące zainteresowanie środowisk prawniczych, politycznych i humanitarnych (w tym samych tubylczych grup i ich przedstawicieli oraz organizacji pozarządowych) zaczęły wzbudzać kwestie dotyczące praw indywidualnych tubylców i całych ludów tubylczych oraz ich statusu międzynarodowego. Od 1977 r. są one m.in. przedmiotem międzynarodowych konferencji oraz obrad i negocjacji w ramach systemu ONZ. Problematyka ludów tubylczych omawiana jest podczas dorocznych sesji powołanej w 1992 r. Grupy Roboczej ds. Ludów Tubylczych (WGIP, działającej w ramach Podkomisji ds. Promocji i Ochrony Praw Człowieka w Radzie Praw Człowieka) oraz stanowi przedmiot działalności powstałego w 2000 r. Stałego Forum ds. Ludów Tubylczych (PFII, ciała doradczego Rady Gospodarczej i Społecznej).
W latach 1995-2004 państwa członkowskie ONZ obchodziły pierwszą, a w latach 2005-2014 obchodzą drugą Dekadę Ludów Tubylczych. Podstawowe prawa i wolności ludów tubylczych ma gwarantować opracowywana w systemie ONZ przez specjalną podkomisję (i przyjęta w czerwcu 2006 r. w formie projektu przez Radę Praw Człowieka) Deklaracja praw ludów tubylczych [2].
Zobacz też: Naród, Mniejszość narodowa, Grupa etniczna, Protonaród, Diaspora, Społeczność, Wspólnota, Zbiorowość terytorialna.
[edytuj] Linki zewnętrzne
[edytuj] Instytucje
- Survival International
- Cultural Survival
- Rural poverty and indigenous peoples on Rural Poverty Portal, powered by IFAD)
- IFAD and indigenous peoples (International Fund for Agricultural Development, IFAD)
- UN Permanent Forum on Indigenous Issues (UN PFII)
- Working Group on Indigenous Populations (WGIP)
- Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (OHCHR)- Indigenous peoples
- UNESCO Actions in favour of Indigenous Peoples
- International Work Group for Indigenous Affairs (IWGIA)
- Development Gateway Indigenous Issues Topic Page
- Human Rights Internet- Indigenous issues
- Unrepresented Nations and Peoples Organisation
- European Network for Indigenous Australian Rights (ENIAR)
- Indigenous Peoples' Center for Documentation, Research and Information (docip)
- Diplomacy Monitor - Indigenous Peoples
- IPS Inter Press Service
[edytuj] Studia tubylcze
- University of Burgundy (France) Indigenous Studies (Formation Peuples Autochtones)
- WWW Virtual Library- Indigenous studies resources
- Center for World Indigenous Studies (CWIS)
- African Pygmies studies
- A History of Aboriginal Treaties and Relations in Canada
- Articles on Theory of Property Rights and the Environment
