Muzeum Armii Krajowej w Krakowie
Z Wikipedii
Współrzędne: 50.07198° N 19.949071° E
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: uciąć odpowiednio teksty w śródtytułach, by nie mówiły za wiele np. o II RP – do tego są osobne artykuły. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
Muzem Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa "Nila" – jedyna tego rodzaju instytucja w Polsce upowszechniająca wiedzę o Polskim Państwie Podziemnym i jego siłach zbrojnych. Muzeum powstało na mocy uchwał Rady Miasta Krakowa oraz Sejmiku Województwa Małopolskiego i zostało wpisane do Rejestru Instytucji Kultury 29 czerwca 2000.
Formalne powołanie Muzeum poprzedził dziesięcioletni trud gromadzenia pamiątek historycznych przez kombatantów ze Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej pod auspicjami Fundacji Muzeum Historii Armii Krajowej. Pierwotnie zbiory te eksponowano na wystawie "Nasza droga do Niepodległości" w byłym Muzeum Lenina przy ul. Topolowej w Krakowie. W 1992 r. ekspozycję przeniesiono do aktualnie używanego budynku. Wzniesiono go w 1911 r. dla stanowiska dowodzenia austriackiej twierdzy Kraków.
Ideą Muzeum Armii Krajowej jest przedstawienie całościowego obrazu polskiego podziemia wraz z jego duchową genezą, obejmującą Polskę międzywojenną oraz kształtem jego dziedzictwa patriotycznego we współczesnej Polsce.
Spis treści |
[edytuj] Ekspozycja stała
Ekspozycja jest z małymi zmianami dziełem zrealizowanym wg scenariusza krakowskich historyków: T. Gąsiorowskiego i A. Kulera. Kształt wizualny został jej nadany przez krakowskich twórców: Annę i Leszka Wajdów.
Na ekspozycję złożyły się materiały m.in. ze zbiorów Fundacji Muzeum Historii Armii Krajowej, Klubu Powstańców Warszawskich, Obszaru Lwowskiego Armii Krajowej, Fundacji im. Tadeusza Kościuszki i Muzeum Wojska Polskiego.
[edytuj] II Rzeczpospolita
Wprowadzenie w atmosferę odrodzonego państwa – II Rzeczypospolitej, poprzedzają pamiątki historyczne mówiące o tradycji walki Narodu i Państwa Polskiego, którego byt polityczny został przerwany w XVIII w.
Ukazana jest ogromna rola dziejowa, dwa razy bowiem w dwudziestoleciu międzywojennym zdecydowało o losach Europy. Po raz pierwszy broniąc suwerenności w 1920 r. i uniemożliwiając postęp rewolucji bolszewickiej ona zachód. Po raz drugi, kiedy Polska pierwsza stawiła zbrojny opór hitleryzmowi, zmuszając do tego również swoich sojuszników. Stąd duży szacunek i autorytet dla Żołnierzy Wojska Polskiego, a zwłaszcza korpusu oficerskiego w II Rzeczypospolitej, jako dla tych, którzy w pierwszym szeregu strzegli uzyskanej po 123 latach niewoli niepodległości. Mundury zawodowych, przedwojennych polskich żołnierzy, zdjęcia ilustrujące ich życie w koszarach i uroczystości wojskowe, uzbrojenie i oporządzenie, jak również rzeczy osobiste i powszechnego użycia – pobudzają wspomnienia, przybliżają warunki codziennej służby i przypominają o znaczeniu tradycji.
We wrogim otoczeniu młode państwo polskie przygotowywało się do nieuchronnej wojny. Szans na sukces we wrześniu 1939 roku nie było. Armia została wówczas pobita, terytorium państwa okupowane przez dwóch zaborców. Naród jednak tworząc konspiracyjne struktury polityczne i siły zbrojne walki nie zaprzestał.
[edytuj] II wojna światowa
Ukazując tragedię polskiego września 1939 wykorzystano na ekspozycji materiały dokumentalne, pamiątki historyczne, elementy wyposażenia wojskowego (mundury i broń) oraz materiały pomocnicze. Poszczególne fazy kampanii wrześniowej przedstawiono z pomocą schematów i fotogramów, dając obraz walk toczonych przez Wojsko Polskie z wojskami niemieckimi i sowieckimi. W sposób szczególnie ekspresyjny nastrój klęski II Rzeczypospolitej oddaje collage Tadeusza Kantora "Wrzesień 1939". Życie pod rządami okupantów regulowały drakońskie rozporządzenia oraz terror jaki zapanował na zajętych obszarach ziem polskich. Warunki panujące na okupowanych ziemiach przybliżają różnego typu eksponaty, w tym archiwalia łącznie ze złowrogimi obwieszczeniami tzw. afiszami śmierci.
Utworzenie i działalność, legalnego w świetle polskiej konstytucji z kwietnia 1935 r., rządu RP gen. Władysława Sikorskiego we Francji, a po jej klęsce w Wielka BrytaniaWielkiej Brytanii, pozwoliło zachować ciągłość prawną państwa i przeciwstawić się polityce Hitlera i Stalina, którzy postanowili wymazać z mapy świata państwo Polskie. Od nowa formowane własne wojsko – na zachodzie Polskie Siły Zbrojne i konspiracyjne w okupowanym kraju – kontynuowało walkę w obronie interesów narodowych rozpoczętą 1 września 1939.
[edytuj] Polskie Państwo Podziemne i Armia Krajowa
Za datę powstania polskiego podziemia uważa się 27 września 1939, gdy na dzień przed kapitulacją Warszawy a w 11 dni po sowieckiej agresji – drugim po niemieckim zdradzieckim uderzeniu wroga ze wschodu, Polacy utworzyli zalążki Polskiego Państwa Podziemnego pomimo zdawałoby się beznadziejności sytuacji. W Warszawie gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski z upoważnienia Naczelnego Wodza rozpoczął tworzenie Służby Zwycięstwu Polsce (SZP). Jednocześnie miało miejsce spontaniczne powstawanie wielu organizacji konspiracyjnych na terenie całego kraju. Utworzony w Paryżu nowy Rząd Rzeczypospolitej Polskiej powołuje do życia na terenie Kraju, w grudniu 1939 r., w miejsce SZP Związek Walki Zbrojnej, który 14 lutego 1942 został przemianowany na Armię Krajową. Kolejne lata okupacji przynosiły rozwój liczebny polskiego podziemia wojskowego, którego stan w 1944 r. przekroczył – jak się szacuje – 380 tysięcy zaprzysiężonych i uzbrojonych żołnierzy. W ciągu tego czasu, w wyniku działalności scaleniowej znalazło się w AK gros organizacji konspiracyjnych występujących na terenie kraju. Zabrakło wśród nich komunistów, podobnie jak 23 lata wcześniej w czasie odzyskiwania niepodległości.
Ostatecznie ukształtowała się sieć organizacyjna Armii Krajowej obejmująca następujące szczeble: Komenda Główna (centralny aparat dowodzenia AK) – Komenda Obszaru (kilka okręgów) – Komenda Okręgu (przedwojenne województwo) – Komenda Podokręgu (w szczególnych przypadkach) – Inspektorat Rejonowy – Komenda Obwodu (przedwojenny powiat) – Komenda Placówki (przedwojenna gmina). W 1944 Komendzie Głównej bezpośrednio podlegały okręgi: Kielce (Radom), Łódź, Kraków, Śląsk, Lublin, Białystok, Polesie, Wołyń. Poza tym obszary: warszawski (okręg Warszawa-miasto i trzy podokręgi zachód, wschód, północ), zachodni (okręgi Poznań i Pomorze), lwowski (okręgi Lwów, Tarnopol, Stanisławów). Okręg Nowogródek został podporządkowany Komendzie okręgu Wilno bez przemianowania tego zespołu na obszar. Na poziomie podstawowym jednostką organizacyjną AK był pluton liczący w wersji "pełnej" ok. 50 ludzi, a w wersji "szkieletowej" (uzupełnionej do pełnego stanu przed wybuchem powstania powszechnego) ok. 20-29 ludzi. W końcowym okresie wojny AK (1944) liczyła 8920 plutonów co daje ok. 350-370 tysięcy żołnierzy Armii Krajowej. Oddziałom ujawniającym się w ramach "Burzy" nadawano nazwy dywizji i pułków WP sprzed 1939.
Drugim elementem Polskiego Państwa Podziemnego była działająca w konspiracji administracja cywilna. Pod koniec roku 1940 prezydent Rzeczypospolitej Polskiej mianował Głównym Delegatem Rządu na Kraj Cyryla Ratajskiego, członka Stronnictwa Pracy. Po nim funkcje Głównego Delegata pełnili inni politycy. W latach 1941-1943 zorganizowana została cała struktura konspiracji cywilnej: funkcjonowały departamenty o charakterze rządowych resortów, a w terenie Okręgowe (obejmujące teren przedwojennego województwa) i Powiatowe Delegatury Rządu. Z nimi wiązało się funkcjonowanie w podziemiu partii politycznych, które stanowiły oparcie dla aparatu Delegatury i dla AK. Partie te stanowiły trzeci poważny element Państwa Podziemnego. Przedstawiciele najważniejszych ugrupowań znaleźli się w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym (1940-1943), przekształconym następnie w Krajową Reprezentację Polityczną (1943-1944), a następnie w Radę Jedności Narodowej (1943-1945). Ta ostatnia stanowiła już swego rodzaju quasi parlament podziemny. Tajne państwo obejmowało wiele dziedzin życia, oprócz sił zbrojnych prowadzono tajne nauczanie, działały specjalne sądy cywilne i wojskowe, prowadzono prace planistyczne na okres odbudowy państwa, jego struktur i gospodarki, po wojnie i szereg innych. W lecie 1944 nastąpiło apogeum rozwoju Polski Podziemnej, jego najbardziej spektakularnym wyrazem była akcja "Burza" i będące jej fragmentem powstanie warszawskie. Klęska powstania warszawskiego i zajęcie przez Armię Czerwoną Polski sprawiły, że w II poł. 1944 i początku 1945 nastąpiła zagłada II Rzeczypospolitej, której kontynuacją było Polskie Państwo Podziemne. Dramatycznym epilogiem Polski Podziemnej był odbywający się w VI 1945 w Moskwie, równolegle z rozmowami na temat utworzenia tzw. Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, proces, aresztowanych podstępnie w III 1945, najważniejszych przywódców Podziemnego Państwa zwany Procesem Szesnastu. Ostatnim akcentem działalności tajnego państwa, już po formalnym rozwiązaniu AK w styczniu 1945, była wydana na zakończenie działalności Delegatury Rządu i Rady Jedności Narodowej 1 VII 1945 odezwa RJN do Narodu Polskiego i do Narodów Zjednoczonych zawierająca Testament Polski Walczącej. Ponieważ Polska, mimo przynależności do zwycięskiej koalicji, przegrała II wojnę światową na realizację zawartych w tej odezwie postulatów musieliśmy czekać aż 44 lata.
Masowe aresztowania żołnierzy AK i pracowników Podziemnego Państwa oraz niekorzystna koniunktura międzynarodowa nie pozwoliły walczącym o niepodległą Polskę osiągnąć zakładanych celów. Niemniej jednak wnieśli oni istotny wkład w zwycięstwo koalicji nad Niemcami, przekazując bezcenne informacje wywiadowcze, a przede wszystkim dokonując olbrzymiej ilości akcji sabotażowo-dywersyjnych co sprawiało, że działalność Podziemnego Państwa wiązała przez cały okres wojny setki tysięcy żołnierzy i członków formacji policyjnych wroga. Polskie Państwo Podziemne przeszło do historii wpisując się do najbardziej chlubnych kart walki Polaków o wolność.
[edytuj] Panteon Polski Walczącej
44 trawione w mosiądzu tablice przedstawiające wizerunki i życiorysy wybitnych dowódców i żołnierzy AK dzieło prof. W. Śniadeckiego.
przewodniczący Rady Jedności Narodowej: Kazimierz Pużak ps. "Bazyli" (I 1944-III 1945), Jerzy Braun ps. "Rogowski" (III-VI 1945)
Delegaci Rządu RP na Kraj: Cyryl Ratajski ps. "Górski", "Wartski" (XII 1940-IX 1942), Jan Piekałkiewicz ps. "Wernic" (IX 1942-II 1943), Jan Stanisław Jankowski ps. "Soból", "Klonowski" (II 1943-III 1945), Stefan Korboński ps. "Zieliński" (III-VI 1945), Jerzy Braun ps. "Rogowski" (VI 1945)
Komendanci Wojska Polskiegow w konspiracji: Gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski ps. "Torwid" – 1939 (SZP), Gen. Kazimierz Sosnkowski ps. "Józef Godziemba" – 1939-40 (ZWZ), Gen. Stefan Rowecki ps. "Grot" – 1940-43 (ZWZ-AK), Gen. Tadeusz Komorowski ps. "Bór" – 1943-44 (AK), Gen. Leopold Okulicki ps. "Niedźwiadek" – 1944-45 (AK)
[edytuj] Martyrologia
Dział ukazujący sowieckie zbrodnie wojenne na przykładzie masakry tysięcy oficerów Wojska Polskiego w Katyniu w 1940 r. i kontynuację tej ludobójczej polityki po tzw. "wyzwoleniu" w stosunku do żołnierzy Armii Krajowej przy współdziałaniu zainstalowanego w Polsce prosowieckiego reżimu komunistycznego, zakończony ekspozycją trumny ze szczątkami poekshumacyjnymi z Kąkolewnicy na Podlasiu – miejsca masowych egzekucji żołnierzy AK i niepodległościowego podziemia (1944-45).
[edytuj] Powstanie warszawskie 1944
Wieloplanszowa ekspozycja dotycząca powstania, przy pomocy planów, map, zestawień liczbowych i faktograficznych oraz fotogramów, obrazowo ukazuje przebieg powstania, bohaterstwo i tragizm walczącej Warszawy, a także losy powstańców i ich miasta.
Muzeum AK zgromadziło i eksponuje także liczne dzieła plastyczne, tak wybitnych twórców jak m.in.: Bronisław Chromy, Jan Chrząszcz, Halina Cieślińska-Brzeska, Tamara Jaworska, Tadeusz Kantor i Wiesław Śniadecki.
[edytuj] Bibliografia
- katalog Muzeum Armii Krajowej
