Opis miasta Łodzi Oskara Flatta z 1853 roku

Z Wikipedii

Opis miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym - pierwsza monografia Łodzi, autorstwa Oskara Flatta ukazała się w 1853 roku

Pierwszy publicznie znany plan miasta Łodzi z 1853 r. zadziwia swoją precyzją i dokładnością szczegółów, np. kwadracikami oznaczono poszczególne budynki, w tym kwadraciki białe i zaczernione oznaczały odpowiednio budynki drewniane i murowane (na co bodaj pierwszy zwrócił uwagę Mirosław Jaskulski). W Łodzi było wówczas zaledwie 31 ulic, oznaczonych na planie literami alfabetu łacińskiego (pojedynczymi i podwójnymi np. aa, bb) i z boku planu do liter przypisane były pełne nazwy ulic, a do dużych liter nazwy placów, których było 5. Oskar Flatt zamieszcza obszerne fragmenty tzw. „Umowy zgierskiej” dzięki której możliwy był rozwój przemysłu w Łodzi i okręgu.

Oskar Flatt na 56 stronach opisuje dokładnie zakłady przemysłowe wówczas działające, podając nazwiska właścicieli, profil i wielkość produkcji, dochody. Ich nazwiska zna każdy, dziś interesujący się dziejami Łodzi przemysłowej: z lat początkowych - Jakub Peters, Karol Saenger, Abraham Prussak, z lat późniejszych - Dawid Lande (kupiec), Christian Fryderyk Wendisch, Ludwik Geyer, Samuel Lande, Traugott Grohmann, Fryderyk Moess i inni. Także podaje statystykę 419 rzemieślników w Łodzi działających, podając poszczególne specjalności. Podaje też: Istnieją w mieście 2 apteki, jest 3 lekarzy, cukiernia, kawiarnia i 7 domów zajezdnych. Łódź ma księgarnie jedną, kantorów loteryj dwa, handlów towarów łokciowych 48, przędzy bawełnianej 18, handlów sukna 5, towarów norymberskich 3, żelaza 4, ryb i śledzi 18, mąki i wiktuałów 66, soli 40, korzeni 33, szkła 2, kramarszczyzny 3, dystrybucyj tabak 10, wreszcie furmanów 18 i faktorów 6. (...) Szpital miejski na pomieszczenie 56 chorych w roku 1843 wzniesiony.

[edytuj] W przedmowie pisał

Oddając niniejszą monografię sądowi ogółu jedno mam tylko na widoku życzenie, aby stała się zachętą do innych prac w tym rodzaju, któreby razem w łączności swojej przygotowały materyał do historyi przemysłu krajowego (...) Przemysł krajowy zespalać się musi coraz bardziej z żywym zainteresowaniem ogółu, a każda ważniejsza karta z dziejów tego przemysłu - beleby swojska, staje się miłym upominkiem. Oto pobudki, jakie skłoniły mnie do skreślenia niniejszego opisu, a Łódź właśnie dla szczególnie ważnych obrałem przyczyn. Nie mamy w całym kraju miasta, któreby tyle co Łódź zawdzięczało przemysłowi; miasta któreby przez przemysł z zupełnego zapomnienia, z zupełnej nicości podniosło się na ten stopień zamożności i rozwoju; miasta, w któremby wydatniej przejawiało się życie fabryczne - słowem miasta więcej typowo - fabrycznego. Łódź przoduje u nas całemu przemysłowi bawełnianemu i przez to na szczególną zasługuje uwagę, że na tle jej wydatnie określa się i cały rozwój i wszystkie zmienne koleje, jakie odznaczyły przemysłowe życie nasze, od zaczątków jego, przez całe ubiegłe trzydziestolecie.

I wreszcie ostatni fragment przedmowy, niosący już zapowiedź walki o pozytywistyczne etos pracy: gdy młodzież nasza otrząsła się z wiekowego przesądu i zaczyna wierzyć, że upotężniając żyły narodowego przemysłu, niemniej korzystnie służy interesom kraju, jak pracując na widowni służby publicznej, lub pługiem podnosząc bogactwo swojej ziemi.

[edytuj] Pierwsza monografia Łodzi

„Opis miasta Łodzi...” pierwszy obszerny (149 stron) po niej przewodnik, choć tego określenia nie miał w tytule. Wartość publikacji powiększają pierwsze widoki Łodzi - litografie „z natury” W. Walkiewicza (18-letniego ucznia Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych). Litografii tych, w formacie 13,5 x 8 cm, było 8 i przedstawiały: ratusz i kościół ewangelicki przy Rynku Nowego Miasta (obecny Plac Wolności), kościół katolicki (drewniany, z lat 1765-68, p. w. św. Józefa wówczas przy pl. Kościelnym, obecnie przy ul. Ogrodowej), zakład fabryczny Geyera - Piotrkowska i Górny Rynek (obecnie pl. W. Reymonta), zakład fabryczny Grohmana - przy ul. Tylnej (budynek niestety, rozebrany w latach 80. XX wieku), zakład fabryczny Petersa (obecnie używana powszechnie nazwa „Bielnik Kopischa” przy ul. W. Tymienieckiego), zakład fabryczny Moessa i Feslera - już nie istniejące. Ostatnia litografia przedstawia park miejski czyli „spacerowy ogród angielski” obecny Park Źródliska.

Opis miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym

[edytuj] Okolice Łodzi

Flat opisuje też okolice Łodzi, w tym znane wówczas miejsce pielgrzymkowe Łagiewniki. Ostatnia znana jego korespondencja dotycząca Łodzi zamieszczona w warszawskim Tygodniku Ilustrowanym w 1866 r. zawierała takie oto ciekawe informacje:

Dziś Łódź pewniejszym już krokiem idzie po drodze fabrycznego postępu. Z niestała ludnością liczy przeszło 40 000 mieszkańców. Rozsiadła na długiej, wąskiej, pięciowiorstowej niemal przestrzeni zaczyna z wolna rozrastać się w pasma ulic, równoległych do głównej arterii. W miejsce i obok jednostajnych, niepozornych i oko nużących dworków coraz gęściej dźwigać się zaczynają wspaniałe kamienne budowle a w potężnych fabrycznych gmachach drga tętno przemysłowego życia (...) Przez cały dzień pustki i cisza zalegają długie, okiem niedościgłe ulice; nie znać ruchu 40 000 mieszkańców, bo zamknął się on w głębi kolosalnych gmachów fabrycznych.