Pismo japońskie

Z Wikipedii

Ten artykuł zawiera napisy zapisane w językach azjatyckich.
Do ich poprawnego wyświetlenia, niezbędna jest obsługa języków azjatyckich przez system operacyjny. Dowiedz się jak przystosować swój system operacyjny.

Pismo japońskie wywodzące się z pisma chińskiego jest jednym z najbardziej skomplikowanych rodzajów pism. Chińskie znaki (słowo kanji - znaczy 'znaki cesarstwa Han') oparte są bowiem na piśmie obrazkowym, gdzie jeden znak symbolizuje jedną ideę.

[edytuj] Historia

Znaki chińskie zostały importowane do Japonii w V-VII w n.e. (wg tradycji podawana jest data 402 r. - wtedy to pierwsze chińskie teksty przywiezione zostały na archipelag japoński) razem z buddyzmem. Ponieważ jednak języki chiński i japoński nie mają ze sobą nic wspólnego pod względem fonetycznym, morfologicznym i składniowym, Japończycy zmuszeni byli do wynalezienia uproszczonego "alfabetu" (ściślej: sylabariusza) kana 仮名, służącego obecnie do zapisu m.in. końcówek fleksyjnych. Zanim jednak tego dokonano, próbowano pisać teksty w całości ideogramami chińskimi i odczytywać je po japońsku (kanbun 漢文). Z czasem powstał system man'yōgana 万葉仮名, w którym znaki chińskie używane były wyłącznie dla ich wartości fonetycznej, z pominięciem znaczenia znaku. To właśnie man'yōgana w wyniku stopniowych uproszczeń przekształciła się w dwa sylabariusze kana: hiragana 平仮名 i katakana 片仮名.

Japońscy mędrcy czytając chińskie sutry buddyjskie stopniowo wprowadzali do języka japońskiego chińskie słowa i terminy. Początkowo były to wyłącznie terminy religijne, ale wkrótce moda posługiwania się słowami chińskimi rozszerzyła się na wszystkie obszary życia Japończyków. Znajomość chińskich słów świadczyła o solidnym wykształceniu japońskiej arystokracji. Równocześnie posługiwano się również słowami rdzennie japońskimi, mimo że do ich zapisu używano chińskich znaków. W wyniku tego większość chińskich znaków można odczytać po japońsku (tzw. kun'yomi 訓読み) i po sinojapońsku (czyli z czytaniem pochodzącym z chińskiego; tzw. on'yomi 音読み). Np. znak 車 kuruma, czyli 'powóz', ma również czytanie sinojapońskie: sha; znamy je ze słów basha 馬車, czyli 'powóz konny', jitensha 自転車, czyli 'rower', czy jidōsha 自動車 - 'samochód'. Niektóre znaki mają po kilka, a nawet kilkanaście czytań, co wynika z faktu, że z jednej strony znakom chińskim przypisano kilka wyrazów japońskich, z drugiej zaś - wyrazy chińskie zapożyczano w różnych okresach i z różnych obszarów Chin (np. znak 外 ma czytania sinojapońskie: gai, ge, ui oraz czytania japońskie: soto, hoka, hazusu, hazureru).

[edytuj] Kierunek pisma

Tradycyjnie język japoński zapisywany był, podobnie jak inne języki wschodnioazjatyckie, w pionowym formacie tategaki. Znaki zapisywane były w kolumnach, od góry do dołu, a kolumny następowały w kolejności od prawej do lewej. Historycznie zapis poziomy stosowany był jedynie w razie konieczności zmieszczenia napisu na poziomym i niskim miejscu, wówczas znaki zapisywane były również od prawej do lewej (reprezentując kolumny składające się z jednego znaku). Obecnie zapis pionowy w kolumnach w dalszym ciągu jest używany, np. w gazetach, komiksach, na grzbietach książek, czy kartek z życzeniami, natomiast zapis poziomy od prawej do lewej używany jest sporadycznie.

Najpowszechniejszym sposobem zapisu języka japońskiego jest obecnie zapis poziomy yokogaki, od lewej do prawej, podobnie, jak języków europejskich. Pojawił się on pod koniec XIX wieku, w epoce Meiji początkowo na potrzeby japońskich słowników języków europejskich. Zapis ten następnie stopniowo się rozpowszechniał, zwłaszcza po II wojnie światowej; duży wpływ miał na to język angielski oraz technika komputerowa, preferująca zapis tekstu poziomy od lewej do prawej. Zapis taki jest też wygodniejszy w tekstach naukowych i zawierających słowa z języków obcych.

[edytuj] Pismo japońskie

Żeby czytać i pisać po japońsku, należy znać:

około 2000 znaków kanji
dwa alfabety sylabiczne kana, czyli hiragana i katakana
dodatkowo rōmaji - w tłumaczeniu: 'znaki łacińskie' (większość polskich), czyli zapis alfabetem łacińskim - używany głównie w materiałach dla obcokrajowców. Pewna grupa słów, głównie obcojęzycznych skrótów (np. NATO, FTP), jest zwykle pisana w rōmaji.

O ile nauka kana wymaga najwyżej kilku wieczorów przy korzystaniu z materiałów ogólnie dostępnych w Internecie (choćby na polskich Wikibooks), nauka kanji bezwzględnie wymaga więcej wysiłku intelektualnego.

Na szczęście nie trzeba znać całego kanji żeby zacząć czytać po japońsku. Jest tu kilka wyjść:

Materiały w całości pisane w rōmaji.
Materiały w całości pisane w hiragana.
Znaki kanji z dodaną furigana (znane też jako "ruby")

Dwie pierwsze metody są często używane w podręcznikach. W materiałach dla japońskich dzieci używa się zazwyczaj hiragana, w materiałach dla obcokrajowców natomiast rōmaji.

Trzecia z nich polega na zapisywaniu wymowy w hiragana nad lub obok kanji. Jest o tyle wygodna, że czytając teksty zapisane z furigana można stopniowo uczyć się kanji.

Hiragana cieszyła się początkowo dużą popularnością zwłaszcza wśród dam dworu cesarskiego i dlatego uważana była za pismo kobiece (onnade 女手). Składa się z 48 znaków i jest alfabetem sylabicznym. W piśmie japońskim nie wyróżnia się bowiem poszczególnych głosek, lecz jedynie całe sylaby. Hiragana powstała z potrzeby przystosowania chińskich znaków do gramatyki języka japońskiego. Oddaje ona jedynie dźwiękową stronę języka i jest używana m.in. do zapisu końcówek fleksyjnych (temat wyrazu zapisuje się z reguły znakiem chińskim). Japońskie dzieci jako pierwszy system pisania poznają właśnie hiragana i właśnie w niej zapisana jest większość książek dla dzieci.

Katakana również składa się z 48 znaków. Każdy ze znaków hiragana ma swój odpowiednik katakana. Kata oznacza 'częściowy', 'uproszczony'. Obecnie najczęściej używa się jej do przedstawiania obcych nazw i imion własnych, wyrazów zapożyczonych z innych języków (np. 'komputer' コンピューター kompyūtā). Zdarza się również, że zapisuje się katakaną japońskie słowa, by dodać im emfazy lub podkreślić ich znaczenie. Katakana chętnie używana jest przez twórców komiksów manga, gdzie korzysta się z niej do zapisu wyrazów onomatopeicznych. Zdarzają się również słowa hybrydowe powstałe w wyniku połączenia słów japońskich ze słowami obcymi. Przykładem może być karaoke カラオケ, gdzie kara (poza tym zapisywane 空) oznacza 'pusty', natomiast oke jest skrótem wymowy angielskiego słowa orchestra. To słowo w całości najczęściej zapisuje się właśnie katakaną. Japończycy uwielbiają podobne skrótowce.

Obecnie w internecie częściej można spotkać pismo katakana, czy hiragana, niż kanji. Wynika to z faktu, że zapisywanie słów w katakanie jest cool - stosowanie katakany dodaje specyficznej emfazy do treści, podkreśla znaczenie słów. Jest tym, czym dla Europejczyków stosowanie emotikonów. Japońska młodzież (w tym młodzi twórcy stron WWW) nadużywa również słów pochodzenia obcego. Dla przykładu, japońskie słowo shujin 主人 ('mąż') zastępowane jest pochodzącym z angielskiego hazubando ハズバンド ('husband'). Słowo gyūnyū 牛乳 ('mleko') wypierane jest przez miruku ミルク ('milk'). Bez katakany nie mogą obyć się również teksty piosenek zespołów rockowych. W innych rodzajach pism (gazety, manga, napisy uliczne, itd.) proporcje te kształtują się inaczej. Wyraźna wydaje się tendencja do eliminowania kanji (w okresie Meiji używano ich aż kilkanaście tysięcy).

[edytuj] Kodowanie pisma japońskiego

Istnieje wiele systemów kodowania japońskich znaków. Dzielą się one na:

oparte na JIS:
- ISO-2022-JP
- Shift-JIS
- EUC (Extended Unix Code) - japońskie znaki zajmują 2 bajty, romaji 1 bajt. Jak sama nazwa wskazuje popularny głównie na Uniksach.
oparte na Unikodzie
- UTF-8 - mało popularny, ponieważ japońskie znaki zajmują 3 a nie 2 bajty.
- UTF-16 - japońskie znaki zajmują 2 bajty, niestety znaki romaji również.