Trąbka

Z Wikipedii

Trąbka – Instrument dęty blaszany. Najpopularniejszy z tej grupy instrumentów, do których należą także: róg (waltornia), puzon, tuba i wiele innych. Trąbka jest instrumentem transponującym - jej najpopularniejszym strojem jest B, lecz występują także trąbki C, Es, D, F lub A. Jest to związane z tradycja pochodzącą jeszcze z czasów, w których mechanizm instrumentów dętych blaszanych nie był na tyle doskonały, by pozwalał na dowolne przestrajanie w czasie gry - instrument wydawał tylko szereg dźwięków naturalnych - dlatego też występowały różne odmiany instrumentu przeznaczone do grania w różnych tonacjach (kilku początkowych, z niewielką ilością znaków przykluczowych). Trąbka w stroju B przyjęła się z powodu swego optymalnego brzmienia i wymagań technicznych stawianych instrumentaliście w kwestii zadęcia. Skala instrumentu: (zakres dźwięków) – od fis małego do c³ (oktawy trzykreślnej. Oprócz najbardziej popularnych odmian trąbki znane są i używane takie jak:

• trąbka basowa – grająca o oktawę niżej;
• trąbka piccolo – grająca o oktawę wyżej;
• trąbka kieszonkowa – (pocket trumpet) miniaturowy instrument o wysokim stroju;
• kornet (instrument) – alternatywna odmiana trąbki.

Słowo trąbka, zdrobnienie od trąba, pochodzi z włoskiego tromba mającego to samo znaczenie co polski odpowiednik.

Współczesna trąbka składa się z metalowej rury, najczęściej wykonanej z mosiądzu, rzadziej z metali szlachetnych. Rura skręcona jest w pętlę. Z jednej strony zakończona kielichowym lub stożkowym ustnikiem, a z drugiej rozszerzeniem w kształcie dzwonu (czarą). Zespół trzech zaworów (najczęściej tłoków) otwiera lub zamyka alternatywne drogi przepływu powietrza, umożliwiając zmianę wysokości dźwięku. Trąbka wyposażona jest także w jeden lub więcej zaworów pozwalających usuwanie gromadzącej się wilgoci (śliny grającego i skroplonej pary wodnej). Strojenie trąbki polega na drobnej regulacji długości głównej pętli (między innymi dźwięku g), ale także za pomocą pozostałych krąglików. Brzmienie trąbki w dużej mierze zależne jest od techniki gry i może być łagodne i melodyjne bądź ostre i wibrujące. Charakterystyczna dla tego instrumentu jest duża siła dźwięku i donośność. Zastosowanie tłumików pozwala na zmianę barwy dźwięku.

Dziś istnieje również trąbka cyfrowa umożliwiająca wydawanie z niej innych dźwięków niż dźwięk trąbki.

Współczesna trąbka znana jest w swej formie od 1813 roku, kiedy to wyposażono ją w zawory. Jednocześnie dopiero wtedy trąbka stała się praktycznym i stosunkowo łatwym w grze instrumentem. Wczesna trąbka, wywodząca się z archaicznych instrumentów blaszanych bardziej przypominała współczesny róg (waltornię) niż dzisiejszą trąbkę. Pozbawiona zaworów i o bardzo ograniczonych możliwościach technicznych wydobywania czystych dźwięków muzycznych używana była do grania fanfar. Dopiero w XVII i XVIII wieku wypracowano technikę praktycznej gry na trąbce tzw. Clarino. Polegała ona na grze pozwalającej osiągnąć wysoki rejestr instrumentu, gdzie dźwięki szeregu harmonicznego, rozłożone są tak gęsto, że pokrywają cała skalę. Trąbkę clarino wykorzystywali w swych kompozycjach tacy kompozytorzy epoki baroku jak Jan Sebastian Bach, Leopold Mozart czy George Frideric Handel. Gra na trąbce clarino, niezwykle trudna i wymagająca umiejętności technicznych, stała się bardzo intratnym zawodem. "Trąbkarze" byli najlepiej opłacanymi instrumentalistami swych czasów. Nic zatem dziwnego, że gildie zrzeszające tych instrumentalistów stały się zamkniętymi klubami, do których z zasady dopuszczano potomków i krewnych muzyków w nich się wywodzących.

W połowie XVIII wieku znaczenie trąbki w muzyce zaczęło się zmniejszać. Mimo prób ulepszenia instrumentu, nie osiągnięto liczących się rezultatów. Udoskonalenie instrumentu, które przetrwało, polegało na zmianie kształtu ustnika na płytszy, co w pewnym stopniu ułatwiło grę w wyższych rejestrach. Inną próbą było zmiana konstrukcji trąbki i wynalezienie tzw. Trąbki suwakowej, mającej tę samą zasadę działania co puzon. Rozwiązało to problem wydobywania dźwięku, lecz uczyniło trąbkę stosunkowo powolnym instrumentem, uniemożliwiając grę w szybkich tempach. Trąbka suwakowa sporadycznie używana jest do dziś. Inną próbą byłą poczyniona przez Antona Wieldigera w 1801 wyprodukowania trąbki z klapami na wzór klarnetu. Próba okazała się nieudana, jednak zaowocowała powstaniem jednego z najpopularniejszych koncertów trąbkowych - Koncertu na trąbkę Es-dur Józefa Haydna, który jest koncertem przeznaczonym właśnie na trąbkę klapkową. Niestety po wprowadzeniu klapek instrument okazał się niezdolny do wykonywania dźwięków w dostatecznie szerokim zakresie. Dopiero wprowadzenie zaworów w 1813 uczyniło trąbkę praktycznym instrumentem. Aczkolwiek partię trąbki umieszczali w swych kompozycjach tacy kompozytorzy jak Hector Berlioz, Gioacchino Rossini czy Igor Strawiński, trąbka nie wróciła do swej świetności z czasów clarino. Dopiero w latach czterdziestych XX wieku nastąpił renesans instrumentu za sprawą muzyków jazzowych. Odkryli oni wyjątkowe cechy tego instrumentu i powiększyli jego możliwości. Techniki gry wypracowane przez muzyków jazzowych były często adaptowane przez muzyków grających repertuar klasyczny.

Wybitni trębacze:

• Maurice André
• Håkan Hardenberger
• Wynton Marsalis
• Siergiej Nakariakow
• Gábor Tarkövi

Do najwybitniejszych trębaczy jazzowych należą:

• Chet Baker
• Arturo Sandoval
• Maurice André
• Louis Armstrong
• Bix Beiderbecke
• Miles Davis
• Dizzy Gillespie
• Maynard Ferguson
• Paolo Fresu
• Tom Harrell
• Harry James
• Tommy Ladnier
• Wynton Marsalis
• Raphael Mendez
• Joe King Oliver
• Charlie Shavers

W Polsce:

• Tomasz Stańko
• Piotr Wojtasik
• Sebastian Sołdrzyński

Na trąbce grają także dzieci od 7 lat w szkołach muzycznych (optymalnym wiekiem, kiedy płuca są odpowiednio wykształcone jest ok. 8-9 rok życia, lecz w przy odpowiednim postępowaniu dydaktycznym naukę gry na tym instrumencie można rozpocząć w bardzo młodym wieku). Są tam uczone przez zawodowych muzyków.