Powstanie Pawluka
Z Wikipedii
Powstanie Pawluka – antypolskie i antyszlacheckie powstanie chłopsko- kozackie na terytorium Kozaczyzny w 1637 roku.
Sygnał do powstania dali Kozacy nierejestrowi, którzy w Korsuniu przechwycili artylerię Kozaków rejestrowych i wywieźli ją na Sicz Zaporoską. Powstańczy zagon kozacki bez kłopotów zapuścił się na Kijowszczyznę. Rozochocony tym Paweł Pawluk wydał 12 (22 n. st.) sierpnia 1637 roku uniwersał do Kozaków i czerni - chłopstwa ukraińskiego - w którym samozwańczo ogłosił się „hetmanem wojska zaporoskiego” i wzywał go powstania.
Hetman Mikołaj Potocki szybko zebrał armię koronną do stłumienia buntu. Pawluk prowadził swe wojska od Czerkas na Moszny, gdzie czekał na niego emisariusz Karpo Skidan z posiłkami. Wbrew nadziejom polskim, Kozakom udało się połączyć i siły kozackie wzrosły niepomiernie. Armia składała się jednak w znacznej mierze z chłopstwa, niewyćwiczonego, słabo uzbrojonego i skłonnego do paniki. Dlatego zaraz w pierwszym większym starciu - pod Kumejkami (16 grudnia 1637) wojska polskie zwyciężyły Kozaków dowodzonych przez Pawluka i Skidana. Pawluk uszedł do Czehrynia, gdzie naprędce przeorganizował niedobitki swoje armii i przybyłe tam nowe posiłki, a tabor pozostawił pod komendą Dymitra Huni, który jednak nie potrafił zachować armii i również poniósł porażkę, uchodząc w kierunku Borowicy.
Pod Borowicą doszło do połączenia sił Huni i Pawluka, które utworzyły nowy tabor. Kozacy otoczeni przez Polaków nie widzieli jednak szans na pomyślne zakończenie walk i dlatego zdecydowali się na kapitulację.
24 grudnia pisarz wojska zaporoskiego, Bohdan Chmielnicki, podpisał w Borownicy w imieniu Kozaków akt kapitulacji:
| „ | ..poprzysięgamy i na to wszystko i dla wiecznej i nieśmiertelnej pamiątki, tka pokarania nas za wszystkie występki nasze, aby na potomne czasy nie bywało takowych buntów, jako i miłosierdzia nad nami pokazanego, to pismo i obowiązek nasz krwawy pod pieczęcią wojskową i z podpisem pisarza wojskowego daliśmy, który to obowiązek nasz zawsze przy regestrach wojskowych ma być abyśmy byli pamiętni tego pokarania naszego jako miłosierdzia Jego Królewskiej Mości wszystkiej Rzeczypospolitej.... | ” |
Kozacy zgodzili się na zaprzestanie walki i amnestię w zamian za wydanie przywódców. Na wieść o tym Hunia i Skidan zbiegli, lecz Pawluka ujęto i przekazano w ręce polskie. W Warszawie wykonano na nim dawny wyrok śmierci.
Po kapitulacji taboru pod Borowicą walki tliły się całą zimę, by na wiosnę wybuchnąć ponownie, pod wodzą Ostrzanina (Ostranicy) (powstanie Ostranicy).
Inne powstania kozackie
