Powstanie ilindeńskie

Z Wikipedii

Powstanie ilindeńskie – powstanie przeciw Imperium Osmańskiemu, przygotowane przez Wewnętrzną Macedońsko-Adrianopolską Rewolucyjną Organizację, jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Macedonii i Tracji. Jego celem było utworzenie autonomicznego państwa macedońskiego i trackiego w granicach Turcji.

Powstanie wybuchło, po długich przygotowaniach, w dniu prawosławnego święta św. Eliasza (mac. Илинден), 2 sierpnia 1903. Z tego powodu znane jest jako "ilindeńskie".

W powstaniu wzięło udział około 35,000 osób.

Największą siłę powstanie miało w Bitolskim okręgu rewolucyjnym. Powstańcy przerwali połączenia telegraficzne i telefoniczne, napadając jednocześnie na tureckie posterunki, w tym miejscowy garnizon. Wysadzili również mosty. W okręgu prespańskim zaatakowano centrum nahii Nakolec; w okręgu demirhisarskim – garnizon we wsi Pribilci; w okręgu kosturskim powstańcy napadli żołnierzy tureckich we wsi Wiszeni, oraz miastach Klisura i Neweska. W okręgu lerińskim zaatakowano Staro Neredski i Nidżenski. W okręgu ochrydzkim powstańcy uderzyli na Malsiję, Górną Debarcę, Dolną Debarcą i Ortakoł. Obiektami ataku stały się też Kiczewo i Izwor. W okręgu prilepskim największą akcją był atak na wieś Czaniszte.

Kruszewo zostało wyzwolone dzięki skoordynowanemu atakowi na koszary, pocztę, siedzibę władz miejskich i inne ważne obiekty. Do miasta wkroczył sztab powstańczy, który wprowadził stan wojenny i powołał Radę Republiki w liczbie 60 członków. Po wyzwoleniu w Kruszewie ogłoszono powstanie Republiki, a Nikola Karew (1877–1905) został wybrany przewodniczącym. Wydany został Manifest Kruszewski, który powołał do istnienia państwo macedońskie i postawił jego główne cele. Członkami rządu byli: Dinu Wangeli, Georgi Czacze, Teochar Neszkow, Christo Kjurkczijew, Dimitar Sekułow i Nikoła Baliu.

Władze tureckie, zaskoczone zasięgiem powstania, podjęły kontrofensywę, atakując Smilewo, a później również Demir Hisar. 10 sierpnia dwudziestotysięczna armia pod dowództwem Bachtijar-paszy, wraz z artylerią i oddziałami baszybuzuków, otoczyła Kruszewo. Kruszewscy powstańcy, w liczbie 1200, zajęli pozycje obronne. 12 sierpnia Bachtijar-pasza wezwał ich do poddania się, jednak dowództwo odrzuciło żądania. Po intensywnym ostrzale tureckie wojska wkroczyły do miasta ze wszystkich stron, napotykając na zawzięty opór. Oddział wojewody Pitu Guli w bohaterskiej walce nad Sliwą i przy Niedźwiedzim Kamieniu (Мечкин Камен; Mečkin Kamen) zginął do ostatniego żołnierza. Sztab, dowodzony przez Nikolę Karewa, przebił się przez oblężenie. Baszybuzucy zabili wielu mieszkańców Kruszewa. Przez następne trzy miesiące trwała akcja niszczenia oddziałów partyzanckich w całej Macedonii. Skutki były tragiczne: ucierpiało ponad 16 kaz z ponad 201 miejscowościami, spalono 12400 domów, około 70 000 ludzi zostało bez dachu nad głową. 40 000 ludzi opuściło granice Macedonii. W powstaniu zabito 15 000 mężczyzn, kobiet i dzieci. Republika Kruszewska przetrwała jedynie 10 dni.

Po upadku powstania stosunek sił uległ znaczącej zmianie na niekorzyść ruchu macedońskiego. Wojska tureckie odnosiły coraz więcej sukcesów, a Macedończycy ponosili coraz więcej porażek. Zaczęły się niesnaski i spory w łonie powstańców i w tej sytuacji główny ciężar walk przesunął się ku obronie jedności macedończyków i WMRO, walka z tureckim okupantem zeszła na dalszy plan.

Upadek powstania miał i dalsze tragiczne skutki:

osłabienie WMRO i jej możliwości utworzenia autonomicznego wojska macedońskiego, które mogłoby się włączyć do walki o utworzenie niepodległej Macedonii jako niezależna strona,
osłabienie macedońskiego ruchu powstańczego i wzrost znaczenia komitetów (tzw. wrchowisti), a z ich pomocą również bułgarskich wpływów w Macedonii,
ułatwienie podziału ziem macedońskich między Serbię, Bułgarię i Grecję w 1912.

Z dzisiejszego punktu widzenia powstanie ilindeńskie ma duże znaczenie dla narodu macedońskiego, ponieważ w tym czasie po raz pierwszy proklamowano Republikę Macedońską, pierwszą republikę na Bałkanach.