Role płciowe

Z Wikipedii

W Szkocji mężczyźni tradycyjnie noszą spódnice

Rola związana z płcią (ang. gender role) – sposób zachowania, który w danej kulturze postrzegany jest jako typowy bądź akceptowalny dla danej płci. Według psychologów, tylko niektóre z tych różnic wynikają z uwarunkowań biologicznych, większość jest wynikiem presji społecznej^[1].

[edytuj] Płeć biologiczna a płeć kulturowa

Współczesna socjologia i psychologia rozróżnia płeć biologiczną i płeć kulturową (ang. sex i gender). Termin płeć biologiczna (ang. sex) odnosi się do różnic anatomicznych wynikających z dymorfizmu płciowego. Różnice te obejmują funkcje reprodukcyjne, hormonalne, anatomiczne - zdeterminowane biologicznie i niezależne od czynników społecznych. Angielski termin gender określa zaś płeć w kontekście kulturowym - zachowania, postawy, motywy, które dane społeczeństwa uważają za właściwe dla danej płci. Tak jak płeć biologiczna odnosi się do somatyki, tak płeć kulturowa odnosi się do psychiki.

[edytuj] Różnice wynikające z płci biologicznej

Różnice wynikające z płci biologicznej dotyczą przede wszystkim wpływu na zachowanie czynników biologicznych takich jak np. hormonów. Przykładowo: statystycznie częstsze większe stężenie androgenów w ciele mężczyzn determinuje większe prawdopodobieństwo wystąpienia u nich zachowań agresywnych^[2]. Na całym świecie chłopcy częściej uczestniczą w brutalnych zabawach, są bardziej aktywni fizycznie. Przeciętny mężczyzna jest bardziej skory do używania przemocy, tak werbalnej jak fizycznej, także wojny i inne konflikty najczęściej są domeną mężczyzn^[3]. Wynika to z faktu, że stężenie testosteronu w krwi mężczyzn jest wyższe niż u kobiet. Analogiczne wyniki uzyskano w badaniu osób tej samej płci: im wyższy poziom testosteronu u badanego, tym większa jest jego skłonność do zachowań agresywnych.

Wpływ na zachowanie ludzi i zwierząt mogą mieć różne substancje - ponieważ w organizmach kobiet i mężczyzn niektóre z nich mają różny poziom, powstawać będą różnice między najczęstszymi zachowaniami przedstawicieli obu płci. Substancje chemiczne obecne w ludzkich organizmach mogą mieć wpływ tylko lub przede wszystkim na aktualne zachowanie. Na przykład, po spożyciu alkoholu będzie to najczęściej zachowanie nietypowe. W pewnych przypadkach poziom substancji chemicznych może determinować stałe cechy: dzieje się tak w początkowych stadiach rozwoju osobniczego, gdy struktury mózgowe nie są jeszcze w pełni ukształtowane. Hormony oraz inne substancje obecne w ciałach decydują o budowie mózgu: w zależności od ich poziomu, mózg rozwija się w takim lub innym kierunku, co ma ogromny wpływ na późniejsze zachowania, postawy, reakcje. Jednocześnie różny poziom odpowiednich substancji w ciałach kobiet i mężczyzn powodować będzie różne ścieżki rozwoju struktur mózgowych, a tym samym różnice w skłonnościach do danych zachowań.

W 2002 roku badania Gerianna Alexandera przeprowadzone na małpach Cercopithecus aethiops sabaeus wykazały, że płeć osobników tego gatunku ma znaczenie w zainteresowaniach zabawkami określonego typu. Osobniki płci męskiej preferowały zabawki kojarzone z zabawami "męskimi", zaś płci żeńskiej - bawiły się wszystkimi zabawkami. Podobne badania przeprowadził Kim Wallen w 2008 roku. Psycholog zasugerował, iż wyniki tych badań można ekstrapolować na ludzi, co miałoby świadczyć, iż istnieją czynniki biologiczne płci, które determinują rodzaj preferowanych zabawek wśród dzieci^[4][5].

[edytuj] Różnice wynikające z płci kulturowej

Już od momentu narodzin rozpoczyna się intensywna internalizacja oczekiwań w zakresie płci. Dziewczynki i chłopców inaczej się ubiera, inaczej traktuje. Badania nad tym zjawiskiem dowodzą, że rodzice określają swoje nowonarodzone dzieci w różny sposób, w zależności od tego jakiej są one płci. Dziewczynki opisywane są za pomocą słów mała, delikatna, piękna, chłopcy zaś za pomocą słów mocny, dziarski, silny. W rzeczywistości noworodki biorące udział w badaniu nie różniły się wzrostem, wagą, czy stanem zdrowia^[6]. Przez cały okres dzieciństwa oczekiwania dotyczące płci są wzmacniane poprzez różnicowanie i grupowanie dzieci pod względem płci. Rodzice, nauczyciele, oraz inne osoby mające kontakt z dziećmi używają różnych ścieżek komunikacji i inaczej traktują dzieci w zależności od tego do jakiej należą płci. W ten sposób, bezpośrednio lub poprzez kontekst przekazują młodemu pokoleniu swoje oczekiwania dotyczące jego zachowań. Jednocześnie każde "nieprawidłowe" zachowanie spotyka się z dezaprobatą. Dotyczy to zwłaszcza chłopców, których "niemęskie" zachowania są szczególnie piętnowane i wyśmiewane^[7].

Badacze zwracają uwagę na fakt, że takie postrzeganie płciowych ról społecznych jest przykładem "nieświadomego seksizmu" (ang. nonconscious sexism) - systemu przekonań, które przyjmujemy nie zdając sobie z tego sprawy, bez udziału krytycznej refleksji jako nieuchronna konieczność^[8]. Akceptujemy różne przekonania związane z tym co kobiety i mężczyźni mogą lub powinni robić nie uświadamiając sobie alternatywy. Jednocześnie każdego, kto nie myśli tak jak my skazujemy na ostracyzm społeczny.

[edytuj] Oczekiwania związane z płcią

Kulturowe role kobiece i role męskie są bardzo różne w różnych kulturach. Wzorce te ulegają też ogromnym zmianom wraz z upływem czasu; jedynie odmienne role biologiczne kobiet i mężczyzn nie były dyskutowane i podważane do połowy XX wieku. Odkąd medycyna stwarza możliwości, by role te częściowo zmienić, również i ta część wzorca ról zaczęła być dyskutowana; jednak debata ta nie osiągnęła istotnej pozycji w dyskursie społecznym.

W kulturowym aspekcie ról przypisywanych przedstawicielom poszczególnych płci mamy do czynienia z szerokim wachlarzem możliwości. Nawet jeśli uda się tu wychwycić pewne główne tendencje, to stwierdzić trzeba, że prawie wszelkie możliwości kulturowego podziału ról gdzieś i kiedyś były praktykowane.

Najbardziej znaną normą ról kobiecych i męskich jest model patriarchalny, który na Zachodzie od początku minionego stulecia jest coraz częściej podważany i modyfikowany.

Tradycyjny model ról kobiecych i męskich zakłada, że istnieją naturalne i ściśle od siebie oddzielone role płciowe, w sposób automatyczny przypisywane mężczyznom i kobietom. Role te w kulturach Zachodu dają się opisać następującym schematem:

• Mężczyzna
  • Głowa i żywiciel rodziny
  • Kompetentny w sprawie kontaktów ze światem zewnętrznym
  • Silny, racjonalny, waleczny, aktywny seksualnie
  • Mężczyźni jako "myśliwi"

• Kobieta
  • Zależna i podległa męskiemu opiekunowi (ojcu, mężowi itd.)
  • Słaba emocjonalnie i irracjonalna, załagadzająca, seksualnie pasywna lub obojętna
  • Kobiety jako zdane na "myśliwych", "opiekunki domowego ogniska"

[edytuj] Tendencje współczesne

[edytuj] Początki emancypacji

W czasie II wojny światowej, gdy mężczyzn wysłano na front, kobiety musiały zająć ich miejsce zmniejszając w ten sposób poziom stereotypizacji płciowej.

Zarówno rozwijający się od połowy XIX wieku ruch feministyczny, jak i zmiany polityczne, industrializacja oraz dwie wojny światowe, które wymusiły opuszczenie przez kobiety tradycyjnie przypisywanych im przestrzeni społecznych, doprowadziły do silnych przeobrażeń i powstania nowych możliwości w ramach wzorca ról kobiecych i męskich; przy czym mieliśmy tu do czynienia z silniejszą liberalizacją postrzegania ról kobiecych niż ról męskich, także teraz przestrzeń możliwości jest dla kobiet znacznie większa niż dla mężczyzn. I tak np. młoda kobieta chcąca podjąć studia na kierunku biologicznym czy chemicznym spotyka się ze zrozumieniem i akceptacją, nawet gdy szanse na uzyskanie pracy po takich studiach dla niej są mniejsze niż dla mężczyzny z takim samym wykształceniem. Jednak mężczyzna, który więcej niż przez kilka miesięcy zajmuje się domem, ponieważ np. jego żona ma lepsze wykształcenie, spotyka się zazwyczaj z niezrozumieniem zarówno ze strony mężczyzn jak i kobiet. Mężczyźni, którzy nie realizują oczekiwań społecznych dotyczących płci, bardziej od kobiet narażeni są na zachowania agresywne ze strony innych jednostek. Osoby takie określa się mianem zniewieściałych, podczas gdy nie ma analogicznego określenia dla kobiet.

[edytuj] Androgyniczność

Zdaniem większości uczonych narzucany przez społeczeństwo przymus realizacji sztywnych ról społecznych jest ograniczający i stanowi przeciwieństwo wszechstronnego i pełnego rozwoju^[9], sugerując jednocześnie odrzucenie tradycyjnego modelu ról społecznych na rzecz androgyniczności^[10]. Androgyniczność polega na świadomym przezwyciężeniu społecznych oczekiwań związanych z płcią i uznaniu, że każdy człowiek może prezentować wybrane przez siebie, a nie otoczenie postawy, motywy czy zachowania. Jak pisze amerykańska badaczka Sandra Bem^[11]: każdego człowieka należy zachęcać, aby umiał działać skutecznie i wyrażać swoje uczucia, żeby był stanowczy i ustępliwy, męski i kobiecy - w zależności od sytuacji.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Androgynia.

Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• gender
• gender mainstreaming
• gender studies
• równe traktowanie
• równouprawnienie
• tożsamość płciowa