Ryksa Elżbieta
Z Wikipedii
Ryksa Elżbieta, Reiczka Przemysł(aw)ówna (ur. 1 września 1288 r. w Poznaniu, zm. 19 października 1335 r. w Brnie na Morawach) – królowa czeska i polska.
[edytuj] Genealogia
Ryksa była jedyną córką króla polskiego Przemysła II i Ryksy szwedzkiej (po której otrzymała imię), córki zdetronizowanego władcy skandynawskiego Waldemara. Ryksa Elżbieta jest pierwszą Polką, której znamy dokładną datę urodzin i śmierci.
[edytuj] Śmierć matki. Zaręczyny Ryksy z Ottonem brandenburskim
Wkrótce po swoich narodzinach (w 1288 r.) została osierocona przez matkę – ukochaną żonę władcy wielkopolskiego. Zgodnie z ówczesnymi zwyczajami Ryksa już w 1291 r., a więc w wieku zaledwie trzech lat została zaręczona z synem margrabiego brandenburskiego Albrechta III Ottonem.
[edytuj] Śmierć ojca Przemysła II. Wyjazd wraz z macochą Małgorzatą askańską do Brandenburgii. Śmierć narzeczonego Ottona
Dzieciństwo spędziła pod czujnym okiem starszej siostry Przemysła II Anny w klasztorze cysterek w Owińskach. Tam też zapewne doszły ją informacje o tragicznych wypadkach zaszłych w Rogoźnie 8 lutego 1296 r., kiedy to w napadzie inspirowanym przez margrabiów brandenburskich z linii joanickiej dynastii askańskiej zginął zamordowany Przemysł II. Śmierć władcy wielkopolskiego całkowicie zmieniła sytuację geopolityczną w tej części Europy – wpłynęła też w oczywisty sposób na dalsze losy młodej osieroconej królewny. Opiekę nad Ryksą przejęła trzecia żona Przemysła II Małgorzata askańska (pochodząca ze sprzymierzonej z władcą wielkopolskim linii ottońskiej), będąca zresztą równocześnie siostrą narzeczonego Piastówny. Z nieznanych przyczyn Małgorzata pomimo zapisanej w Wielkopolsce oprawy wdowiej, wkrótce po śmierci męża zdecydowała się wyjechać do Brandenburgii zabierając ze sobą pasierbicę. Do planowanego małżeństwa ostatecznie nie doszło z powodu niespodziewanej śmierci narzeczonego 11 marca 1298 lub 1299 r.
[edytuj] Zaręczyny z Wacławem II
Śmierć Ottona brandenburskiego na nowo skomplikowała sytuację Ryksy, zwłaszcza, że jako córka ostatniego Piasta z linii wielkopolskiej była doskonałą partią dla każdego kandydata do korony polskiej. Nic więc dziwnego, że kiedy możnowładcy wielkopolscy w jednym ze swoich warunków objęcia tronu wobec Wacława II postawili sprawę ożenku króla czeskiego z Piastówną świeżo owdowiały Przemyślida (był o siedemnaście lat starszy) długo się nie zastanawiał i jeszcze przed swoją koronacją na króla Polski 25 lipca 1300 r. w Gnieźnie sprowadził Ryksę do Pragi.
[edytuj] Ślub z Przemyślidą. Koronacja Ryksy na królową czeską i polską. Śmierć Wacława II
W 1300 r. Ryksa nie osiągnęła jeszcze wieku sprawnego, wobec czego Wacław II zdecydował się poczekać z zaślubinami do osiągnięcia przez Piastównę piętnastego roku życia. Do tego czasu córką Przemysła II miała się opiekować spokrewniona z władcą czeskim wdowa po księciu krakowskim Leszku Czarnym, Gryfina. Ślub Ryksy Przemysłówny z Wacławem II Przemyślidą odbył się 26 maja 1303 r. w praskiej katedrze. Ceremonia ta została połączona z koronacją Ryksy, która z tej okazji przyjęła na życzenie męża imię Elżbieta, na królową czeską i polską. Uroczystego aktu dokonał za zgodą arcybiskupa mogunckiego i gnieźnieńskiego biskup wrocławski Henryk z Wierzbna. Pożycie małżeńskie młodej pary nie trwało zbyt długo, gdyż już dwa lata później 21 czerwca 1305 r. Wacław II zmarł zostawiając Ryksie Elżbiecie tytułem oprawy wdowiej 20000 grzywien srebra. Z Wacławem II Ryksa dochowała się tylko córeczki Agnieszki urodzonej na kilka dni przed śmiercią ojca 15 czerwca 1305 r.
[edytuj] Rządy i śmierć Wacława III. Ślub Ryksy z Rudolfem Habsburgiem. Śmierć nowo poślubionego małżonka
Rządy syna i następcy Wacława II (pasierba Ryksy) Wacława III trwały jeden rok. Jego śmierć 4 sierpnia 1306 r. w wyniku skrytobójczego zamachu wobec wygaśnięcia głównej linii dynastii Przemyślidów ponownie uczyniła Ryksę Elżbietę świetną kandydatką na żonę dla kandydata na opróżniony tron czeski i polski. Nowym władcą został ostatecznie syn król rzymski Albrechta I Habsburga Rudolf III Habsburg, który w celu umocnienia swojej pozycji 16 października 1306 r. poślubił w Pradze młodziutką wdowę po Wacławie II. Jednak również to małżeństwo nie trwało zbyt długo, gdyż już 3 lipca 1307 r. Rudolf nie zdoławszy uporać się nawet z wewnętrzną opozycją, zmarł po krótkiej chorobie. Także śmierć drugiego męża przyniosła Piastównie okrągłą sumę 20000 grzywien srebra. W wieku więc niespełna dziewiętnastu lat Ryksa Elżbieta została już dwukrotną wdową.
[edytuj] Ryksa królową w nadgranicznym Hradcu
Królowa za uzyskane po mężach pieniądze zdecydowała się ostatecznie wykupić w formie zastawu kilka miast położonych niedaleko wschodnich granic Czech z głównym ośrodkiem w Hradcu, który od Ryksy otrzymał wówczas przydomek Hradec Kralove. Nie od razu jednak udało się objąć zakupione dzierżawy, a to na skutek skomplikowanej sytuacji politycznej w Czechach. W trwającej wojnie domowej pomiędzy Henrykiem Karynckim a bratem Rudolfa Fryderykiem Habsburgiem Ryksa Elżbieta poparła zdecydowanie swojego szwagra, w związku z czym musiała ratować się ucieczką z zajętych przez Henryka terytoriów. Dopiero w sierpniu 1308 r. królowa mogła powrócić do Hradca, gdzie w swoich dobrach zajęła się propagowaniem kultury i sztuki (z jej fundacji powstał gotycki kościół św. Ducha).
[edytuj] Romans królowej z Henrykiem z Lipy. Konflikt z Janem Luksemburskim
W 1310 r. tron czeski objął nowy władca Jan Luksemburski, żonaty z córką Wacława II z pierwszego małżeństwa Elżbietą. Rządy Jana spotkały się z dość znaczną opozycją czeskich możnowładców, których poprzeć zdecydowała się również Ryksa Elżbieta. Jednym z powodów znalezienia się Ryksy Elżbiety w opozycji względem Jana Luksemburskiego była urażona duma królowej po wywyższeniu córki Wacława II a swojej pasierbicy Elżbiety. Drugim była osoba lidera opozycji antyluksemburskiej najwyższego marszałka, Morawianina, Henryka z Lipy, z którym królowa rozpoczęła ścisłą współpracę. Wkrótce pomiędzy Ryksą a Henrykiem wywiązał się romans, który z powodów politycznych nie mógł jednak zakończyć się ślubem zakochanych (chodziło tu nie tylko o nierówność stanów, ale także fakt, że ewentualne małżeństwo spowodowałoby możliwość wystąpienia Henryka z Lipy z pretensjami do tronu). W celu osłabienia pozycji potężnego możnowładcy w 1315 r. Jan Luksemburski pozbawił Henryka wszystkich urzędów i zdecydował się na jego uwięzienie. Pozycja królowej była jednak w Czechach na tyle silna, że Jan, nie chcąc ryzykować wojny domowej, w kwietniu 1316 r. ostatecznie zwolnił Henryka z więzienia.
[edytuj] Wydanie córki Agnieszki za mąż za Henryka Jaworskiego. Ugoda z Janem i sprzedaż Hradca
Pomimo tych pojednawczych gestów ze strony Luksemburga, Ryksa kontynuowała swoją niezależną politykę wydając w 1317 r. swoją jedyną córkę za mąż za księcia jaworskiego Henryka, który w celu zabezpieczenia pozycji teściowej wprowadził do Hradca swoją załogę wojskową. Niespodziewanie już rok później doszło w wyniku pośrednictwa króla rzymskiego Ludwika Bawarskiego do podpisania ugody w Domazlicach, na mocy której Henryk z Lipy wrócił do łask Jana Luksemburskiego (odzyskał urząd najwyższego marszałka, a w 1321 r. został morawskim hetmanem ziemskim), a królowa sprzedała swoje dobra we wschodnich Czechach i osiedliła się razem z ukochanym w Nowym Brnie. Stosunki pomiędzy Janem a Ryksą od tej pory układały się poprawnie, a nawet można zauważyć pewną słabość króla czeskiego względem Piastówny, co ujawniło się chociażby w fakcie zatwierdzenia i rozszerzenia nadań córki Przemysła II wobec klasztoru cysterek na Morawach.
[edytuj] Śmierć Henryka z Lipy. Wstąpienie Ryksy do klasztoru
26 sierpnia 1329 r. zmarł Henryk z Lipy, co Ryksa Elżbieta niezwykle przeżyła. Zdecydowała się wtedy ostatecznie wstąpić do klasztoru starobreńskiego, który tak hojnie wyposażyła. Cztery lata później razem z córką Agnieszką udała się na długą pielgrzymkę po sanktuariach Nadrenii, z której wróciła po kilku miesiącach.
[edytuj] Śmierć córki Przemysła II
Ryksa Elżbieta (zwana w literaturze czeskiej piękną Polką) zmarła 19 października 1335 r., w wieku 47 lat, w klasztorze cysterek w Starym Brnie i została pochowana u boku swojego ukochanego Henryka z Lipy. W swoim testamencie poczyniła różne zapisy na rzecz instytucji kościelnych w Czechach i Polsce (zwłaszcza w Poznaniu).
| Poprzednik Małgorzata brandenburska |
 |
królowa Polski 1303-1305 |
|
Następca Jadwiga kaliska |
