Sima Qian
Z Wikipedii
| Sima Qian | |
| Chińskie nazwisko i imię | |
| Hanyu Pinyin | Sīmǎ Qiān |
| Wade-Giles | Ssŭma Ch'ien |
| Spolszczenia | Sy-ma Ts'ien, Sy-ma Cz'ien |
| Zn. tradycyjne | 司馬遷 |
| Zn. uproszczone | 司马迁 |
Sima Qian (wym. sy-ma ćchien; ur. około 145, zm. około 86 p.n.e.) – jeden z najwybitniejszych chińskich historyków, urzędnik na dworze cesarza Walecznego z dynastii Han. Sima jest autorem monumentalnego dzieła Zapiski historyka (Shiji), obejmującego okres przeszło 2 tys. lat chińskiej historii od czasów najdawniejszych. Dzięki Zapiskom zyskał sobie miano ojca chińskiej historiografii, bywa także nazywany chińskim Herodotem.
Zapiski opracowywał kontynuując pracę ojca, Sima Tana (jego wkład jest nieustalony), odziedziczywszy po nim w 110 r. p.n.e. godność (tytuł taishiling, 太史令) na dworze cesarskim. Oskarżony o zdradę, Sima Qian w 99 r. p.n.e. został wykastrowany, ale nie popełnił zgodnie ze zwyczajem samobójstwa, bo pragnął kontynuować pracę nad Zapiskami. Po kastracji, jako pierwszy w historii Chin eunuch, został cesarskim sekretarzem. Odtąd stanowisko to zwyczajowo otrzymywali eunuchowie.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
[edytuj] Pochodzenie rodu, ojciec i stanowisko
Genealogia rodu Sima (司马) sięga odległych czasów. Samo nazwisko ma zapewne arystokratyczne pochodzenie, bo oznacza „tego, króry kieruje końmi”, czyli funkcję odpowiadającą zapewne koniuszemu. Wiadomo, że przodkowie Sima Qiana byli na usługach domu panującego w państwie Qin, a po upadku dynastii Qin przeszli na stronę dynastii Han. Ojciec Sima Qiana, Sima Tan piastował od 140 r. p.n.e. na dworze dynastii Han w Luoyangu urząd taishiling (大史令)[1], która mimo pompatycznej nazwy nie miał większego znaczenia.
Zarówno Sima Tan jak i Sima QIan należeli do klasy shi (史), istniejącej w Chinach od. ok VII w. p.n.e., której członkowie pierwotnie zajmowali się prowadzeniem korespondencji władców, wróżeniem oraz odprawianiem niektórych ceremonii religijnych na dworze. Z czasem do obowiązków shi doszło zapisywanie i redagowanie cesarskich edyktów oraz prowadzenie kronik i archiwów. Mimo, że rangi zajomwanej przez syna i ojca nie odnotowano nawet w spisach urzędów z czasów dynastii Han, obaj należeli do ścisłej świty cesarza i mieli obowiązek podróżować z nim po kraju. Właśnie w czasie jednej z takich podróży, podczas pielgrzymki na górę Tai zmarł około 110 r. p.n.e Sima Tan. Przed śmiercią wezwał syna i przekazał mu urząd.
[edytuj] Dzieciństwo i młodość
Sima Qian urodził się i wychował w Longmen, niedaleko współczesnego Luoyangu. Już w wieku 10 lat dzięki ojcu dobrze poznał konfucjańską klasykę. W młodości pobierał nauki u konfucjanistów Kong Anguo (孔安國) i Dong Zhongshu (董仲舒).
W wieku 20 lat Sima Qian z woli ojca wyruszył w podróż po kraju, gromadząc materiały i informacje, które miały mu posłużyć do pracy nad Zapiskami historyka. Kopiował zabytkowe napisy na stelach i kamieniach, odwiedział miejsca znane z mitologii, m.in. groby Wielkiego Yu oraz Shuna. Dotarł do Jangcy i na tereny na południe od niej, zajmowane przez dzisiejsze prowincje Szantung, Junnan, Hebei, Zhejiang, Jiangsu, Jiangxi i Hunan.
Po powrocie z podróży objął niskie stanowisko w cesarskiej administracji (郎中, Lang Zhong). Kiedy w 111 r. p.n.e. cesarz Waleczny (pan. 141 – 97 r. p.n.e.) podbił ziemie dzisiejszej prowincji Junnan w południowo-zachodniej części Chin, Sima Qian – miał wówczas około 35 lat – został tam wysłany na inspekcję. Powrócił z niej niedługo przed śmiercią ojca.
[edytuj] Praca nad Zapiskami historyka
Sima Tan pragnął kontynuować przypisywane Konfucjuszowi Kroniki Wiosen i Jesieni. Prawdopodobnie do tej pracy przygotowywał syna kształcąc go i wysyłając w podróż po kraju. Zadanie to powtórzył na łożu śmierci, po tym jak ok. 110 r. p.n.e. źle się poczuł wyruszając w pielgrzymkę na góre Tai z cesarzem. Sima Qian zabrał się do redagowania nowego dzieła historycznego około 104 r. p.n.e. – po reformie kalendarza, w której odegrał poważną rolę. Pracę nad Zapiskami historyka kontynuował aż do ok. 91 r. p.n.e., kiedy dzieło zostało ukończone. Przy pisaniu korzystał z materiałów zebranych w czasie podróży, a także zawartych w archiwach cesarskich. Zapiski były dziełem prezentującym nie tylko historię Chin do czasów współczesnych autorowi, ale także cały znany Chińczykom świat, dlatego na Zachodzie nazywa się Sima Qiana chińskim Herodotem.
[edytuj] Kastracja i więzienie
W 99 p.n.e. Sima Qian został wtrącony do więzienia i skazany na karę śmierci, której można było uniknąć wpłacając karę pieniężną lub poddając się haniebnej karze kastracji. Historyk nie miał dostatecznej ilości pieniędzy i poddał się tej ostatniej karze, żeby móc kontynuować pracę nad Zapiskami, o czym poinfomował w liście do przyjaciela imieniem Ren An: mam w sercu myśli, których nie byłem w stanie w pełni wyrazić. Powód skazania Sima nie jest jasny, istnieją dwie wersje wydarzeń.
Według pierwszej, Sima Qian stanął w obronie generała Li Linga (niewykluczone, że ów był przyjacielem historyka), który przegrał kampanię przeciw Xiongnu (匈奴) na północy i trafił do niewoli. O spowodowanie klęski Sima Qian, przed samym cesarzem obwinił Li Guangli (李廣利), krewniaka cesarskiej faworyty, który z swoim oddziałem nie przyszedł Li Lingowi z pomocą. Zagniewany cesarz, który od początku wskzywał na winę Li Linga, ukarał historyka, żeby zachować twarz.
Według drugiej wersji do ukarania Sima przyczyniły się ukończone fragmenty Zapisków poświęcone cesarzowi Walecznemu oraz jego ojcu, panującemu w latach (156-141 p.n.e.). Historyk miał opisać ich błędy, za co został ukarany.
Późniejsi dziejopisarze chińscy wyrazili podziw dla Sima Qiana za to, że zgodził się znieść hańbę, żeby dokończyć swoje dzieło. Ocena ta utrzymuje się do dziś. Według niektórych autorów, to właśnie gorycz ukaranego historyka przyczyniła się do krytycyzmu i obiektywizmu Zapisków historyka, dzieła wyjątkowego na tle dotychczasowej chińskiej tradycji, która zalecała, aby dzieła historiograficzne pełniły przede wszystkim funkcję umoralniającą i edukacyjną.
[edytuj] Eunuch i cesarski sekretarz
Sima Qian został w 96 p.n.e został zwolniony z więzienia i trafił na stanowisko wyższe niż poprzednio. Został cesarskim sekretarzem, zajmował się przyjmowaniem raportów na użytek władcy oraz opracowywaniem edyktów. Sima Qian był pierwszym w historii eunuchem, który piastował to stanowisko. Późnej tradycją na cesarskim dworze stało się powierzanie roli sekretarza kastratom.
Ostatni okres życia Sima Qiana jest mało znany. Historyk zmarł między 90 a 85 rokiem p.n.e.
Przypisy
- ↑ Mieczysław Künstler tłumaczy nazwę taishiling jako „Wielki Kronikarz” (za Marcelem Granetem) lub „Książę Wielki Historyk"; Witold Rodziński – „Wielki Astrolog”
[edytuj] Bibliografia
- Patricia Buckley Ebrey, Ilustrowana historia Chin, tłum. Irena Kałużyńska, Muza, Warszawa, 2002, str. 67
- Marcel Granet, Cywilizacja chińska, tłum. Mieczysław Künstler, PIW, Warszawa, 1973 (org. 1936), str. 377
- Witold Rodziński, Historia Chin, Ossolineum, Wrocław, wyd. II, 1992, str. 112-117
- Sy-ma Ts'ien, Syn smoka. Fragmenty Zapisków Historyka, tłum. Mieczysław Künstler, Czytelnik, Warszawa, 2000, str. 5-28
