Sonda (program telewizyjny)
Z Wikipedii
Sonda – program popularnonaukowy nadawany przez Telewizję Polską w latach 1977–1989. Prowadzony przez Zdzisława Kamińskiego i Andrzeja Kurka.
Według dostępnych (m.in. dzięki Tomaszowi Pyciowi) zapisów, na antenie ukazało się ponad pięćset programów premierowych. Łącznie z powtórzeniami i programami zrealizowanymi po wrześniu 1989 r., kiedy to w wypadku samochodowym zginęli twórcy Sondy, ukazało się ponad 560 programów. Były one powtarzane na antenie TVP, więc nie sposób określić dokładnie, ile razy można było zobaczyć program Sonda w TVP. Większą część taśm emisyjnych skasowano.
Spis treści |
[edytuj] Formuła programu
Pierwsze wydania Sondy realizowane były w formule typowego magazynu w studiu, z udziałem gości i felietonami filmowymi.
Wkrótce jednak wykrystalizowała się następująca formuła programu:
- Każdy odcinek poświęcony jest jednemu zagadnieniu z dziedziny nauki lub techniki.
- Dwaj prowadzący program dyskutują zagadnienie z przeciwstawnych pozycji sceptyka i entuzjasty, bez ostatecznego rozstrzygnięcia.
- Dyskusja odbywa się najczęściej w studio, połączona z wykonywaniem doświadczeń i prezentacją pomocy poglądowych. W niektórych przypadkach program odbywa się poza studiem, np. w zakładach przemysłowych.
- Dyskusja zawiera element komizmu i inscenizacji, prowadzący często występują przebrani w kostiumy, ważną rolę gra scenografia.
- Doświadczenia i demonstracje wykonywane najczęściej za pomocą prostych i pomysłowych, często jakby "domowych" środków. Jedną z przyczyn wymuszających tę formułę były skromne środki finansowe jakimi, w porównaniu z dzisiejszą telewizją, dysponowali twórcy programu .
- Dyskusja przeplatana i podsumowywana przez felietony filmowe, pokazujące szersze tło zagadnienia i przykłady jego zastosowań.
[edytuj] Historia programu
Program Sonda zastąpił na antenie Telewizji Polskiej popularną podówczas audycję EUREKA. Autorką pierwszego pomysłu programu była Zofia Żukowska. Jego redakcję i prowadzenie rozpoczął Andrzej Kurek, wspomagany przez ówczesnego redaktora naczelnego Jacka Kunickiego, Zofię Żukowską i Wandę Konarzewską. Pierwszy odcinek został nadany 8 września 1977 roku. Źródła podają, że prowadził go Andrzej Kurek wraz z Wandą Konarzewską. W archiwum nie zachowała się kopia tego wydania. Dwa tygodnie później razem z Kurkiem zaczął występować Zdzisław Kamiński.
Z czasem zespół redakcyjny poszerzył się. W rozkwicie zespół tworzyło 6 dziennikarzy, kierownik produkcji i scenograf.
Materiały filmowe wykorzystywane w programie redaktorzy zdobywali za darmo, głównie poprzez ambasady i ośrodki kultury (filmoteki), przedstawicielstwa handlowe, zarówno krajów socjalistycznych jak i krajów zachodnich, także poprzez kontakty osobiste. Po raz pierwszy telewizja jakikolwiek materiał zakupiła dla Sondy dopiero w roku 1986, po zrealizowaniu kilkuset programów na podstawie materiałów otrzymanych za darmo. Dlatego też powtórna emisja programu jest uzależniona od ustalenia praw do materiałów ilustracyjnych.
29 września 1989 roku Andrzej Kurek i Zdzisław Kamiński, a także prowadzący samochód Andrzej Gieysztor zginęli w wypadku samochodowym w Raciborzu, gdzie - w Raciborskiej Fabryce Kotłów „Rafako” - mieli zbierać materiały do kolejnego programu „O współczesnej technice masowych wierceń otworów dla potrzeb przemysłu energetycznego i inżynierii chemicznej”. Przyczyną wypadku było czołowe zderzenie z ciężarówką, najprawdopodobniej w wyniku nadmiernej prędkości (śledztwo wykluczyło wersję mówiącą o poślizgu na plamie oleju). Kurek i Kamiński pochowani są na cmentarzu na osiedlu Pyry w Warszawie. Od tamtego czasu Sonda przestała być emitowana (poza ostatnimi czterema odcinkami, które ukazały się w 1990 roku, oraz nielicznymi powtórkami w czasach późniejszych).
Wszystkie scenariusze, opracowane przez członków zespołu i wykorzystane do realizacji programów zostały przekazane do archiwum TVP S.A. W tymże archiwum znajdują się taśmy z zachowanymi odcinkami Sondy (patrz tabela poniżej). W 1992 roku część odcinków Sondy zostało wydanych na 34 kasetach VHS przez firmę BRAWO.
[edytuj] Logo i czołówka programu
Logo Sondy wymyślił Andrzej Kurek. Najbardziej jednak kojarzonym z Sondą symbolem stała się czołówka programu przedstawiająca m.in. lot sondy kosmicznej Mariner 5.
Czołówka wizyjna: zmontowana na taśmie filmowej 16 mm z wykopiowań z kilku materiałów filmowych i z plansz zamówionych w Studiu Eksperymentalnym TV. Materiały filmowe uzyskane były z bibliotek filmowych przy ambasadach (USA, Anglii, Francji, ZSRR) i ośrodków kultury różnych państw. Główną pracę przy montażu wykonał Andrzej Kurek z pomocą Tomasza Pycia, a także kwalifikowanej montażystki Bożeny Szostkowskiej.
Czołówka dźwiękowa: Czas trwania 46 sek. Zmontowana została przez Teresę Bancer na taśmie 50 sek. z następujących utworów:
| Opis na obwolucie taśmy (pisownia oryginalna) | Uwagi |
|---|---|
| Quincy Jones - "Gruby tatuś" | Quincy Jones - "Fat Poppadaddy", LP "They Call Me Mister Tibbs" (UA Records 1970) |
| Teresa Bancer - "Milczenie" | |
| Steckhausen - "Etiuda" | Karlheinz Stockhausen - "Etude" (1952), CD "Stockhausen Complete Edition 3" (SCE 1992) |
| Luening-Ussachevsky - "Król Lear" | Vladimir Ussachevsky & Otto Luening - "King Lear Suite for orchestra" (1956) |
| Maliszewski - "Zmienność myśli" | Ergo Band - "Zmienność myśli" (muz. Aleksander Maliszewski), LP "Ergo Band / Grażyna Łobaszewska" (Muza 1978) |
W późniejszym okresie plansze do programu wykonywane były na prywatnym komputerze ZX Spectrum 48KB przez Andrzeja Kurka.
[edytuj] Zespół tworzący program
Dziennikarze:
- Andrzej Kurek,
- Zdzisław Kamiński,
- Wanda Konarzewska,
- Marek Siudym,
- Tomasz Pyć,
- Bogdan Borusławski,
- Marcin Kunicki.
Współpraca: Piotr Andrzejewski
- Zofia Żukowska
Kierownicy produkcji:
- Waldemar Kreczmański,
- Jerzy Szklarski,
- Jerzy A. Łańcut.
Realizatorzy TV:
- Krzysztof Bobrowski
- Tomasz Kostuch
- Zbigniew Zdanowicz
- Piotr Struś
Scenografia:
- Ryszard Patej
Lektorzy:
- Marek Gajewski
- Jan Suzin
- Zdzisław Szczotkowski
- Janusz Kozioł
- Lucjan Szołajski
- Jerzy Rosołowski
- Waldemar Skolmowski
[edytuj] Spisy odcinków
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona "Sondy", autor: Tomasz Pyć
- Artykuł Adama Dolistowskiego o "Sondzie" (PDF)
- Wojciech Orliński, Wspomnienia w Gazecie Wyborczej o programie "Sonda" - cytowanie artykułu, który zniknął z archiwów internetowych Gazety Wyborczej
- Janusz A. Urbanowicz, Pokolenie GNU: Wspomnienie
- SondaWiki
- Forum programu Sonda
- Inne Forum programu Sonda
