Spiska Kapituła

Z Wikipedii

Spiska Kapituła (słow. Spišská Kapitula, węg. Szepeshely, niem Zipser Kapitel, łac. Capitulum Scepusiense) - siedziba biskupów Spiszu, do 1948 samodzielne miasteczko warowne; obecnie dzielnica miasta Spiskie Podgrodzie. Wraz z nim, Zamkiem Spiskim i nieodległą wioską Žehra od 1993 znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Z powodu swego znaczenia nazywana "słowackim Watykanem".

Spiska Kapituła położona jest na wschodnim stoku Martinowskiego Kopca, ok. 1,5 km na zachód od rynku Spiskiego Podgrodzia. Przez cały okres swego istnienia związana jest silnie z kultem chrześcijańskim.

[edytuj] Historia

Pierwszy ośrodek religijny mógł istnieć na wzgórzu już w czasach Państwa Wielkomorawskiego. W XII wieku wraz z węgierską kolonizacją pojawiają się pierwsze wzmianki o miejscowym kościele św. Marcina, który od XIII wieku stał się siedzibą opactwa, kapituły i ważnym ośrodkiem religijnym na całym Spiszu. W tym też wieku rozpoczęła funkcjonowanie szkoła przy kapitule, później seminarium duchowne, którego absolwentem był m.in. biskup Andrej Hlinka. Pierwsze obwarowania pojawiły się w XIV wieku, solidniejsze; które dotrwały do czasów współczesnych, pochodzą z lat 1662 - 1665. Wtedy też miejscowość otrzymała prawa miejskie. W 1776 utworzono w Spiskiej Kapitule biskupstwo spiskie - obecnym biskupem, 13 z rzędu, jest František Tondra.

Przez większość swego istnienia liczba mieszkańców nie przekraczała 300 osób i 30 domów - mieszkali tutaj głównie członkowie kapituły i służba, żyjący wzdłuż jednej ulicy, zakończonej dwoma bramami. Taki układ przestrzenny zachował się do dzisiaj. Od 1819 działało w mieście pierwsze na Węgrzech seminarium nauczycielskie.

Od 1948 Spiska Kapituła stała się częścią Spiskiego Podgrodzia. W okresie rządów komunistycznych seminaria zamknięto, a w ich budynkach umieszczono szkołę dla funkcjonariuszy bezpieki i archiwum. Po 1989 budynki te przywrócono kościołowi katolickiemu.

[edytuj] Zabytki

• średniowieczny układ miejski z murami obronnymi i dwiema bramami - Górną i Dolną,
• katedra św. Marcina z XIII wieku. Późnoromańska, po kilkukrotnych przebudowach, posiada więcej elementów gotyckich. W XIX wieku, kiedy wnętrze kościoła było barokowe, nastąpiła radykalna regotyzacja, często polegająca na poprawianiu oryginalnych średniowiecznych rzeźb i ołtarzy. Wśród najciekawszych elementów należy wymienić romańskie portale (zachodni i północny), najstarszą romańską rzeźbę na Słowacji (Leo albus, leżącego białego lwa), gotycką kaplicę grobową Zapolyów z XV wieku, kilka gotyckich ołtarzy (z dawnych 13) oraz freski z XIV wieku przedstawiające koronację Karola Roberta (odkryte w latach 50. XX wieku). Oprócz tego w katedrze są liczne epitafia i nagrobki, XV-wieczna figura Chrystusa Boleściwego, gotyckie sklepienia gwiaździste i romańskie filary.
• późnobarokowy pałac biskupi, którego najstarsze skrzydło pochodzi z XIII wieku,
• wieża zegarowa z 1793,
• budynek seminarium - obecnie w stylu klasycystycznym,
• kanonie, reprezentujące style od renesansu do baroku,

W bliskim sąsiedztwie Spiskiej Kapituły znajduje się rezerwat Siwa Broda (Sivá brada) ze sztucznym gejzerem i źródłem wody mineralnej Ondrej.