Spychowo

Z Wikipedii

Współrzędne: 53°59' N 21°35' E53.9833333 21.5833333 (Spychowo)


Spychowo
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Świętajno
Położenie	53° 59' N 21° 35' E
Liczba mieszkańców (2006) • liczba ludności	1100
Strefa numeracyjna (do 2005)	89
Kod pocztowy	12-150
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie Polski Spychowo

Spychowo – (dawna nazwa - Pupy, niem. Lalki) wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Świętajno, 13 km na wschód od Świętajna i ok. 29 km od Szczytna. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie olsztyńskim.

Leży pomiędzy Jeziorem Spychowskim a jeziorem Kierwik, które łączy Struga Spychowska. W pobliżu znajduje się też bardzo małe Jezioro Ciche. Miejscowość jest otoczona gęstymi lasami Puszczy Piskiej. Walory przyrodnicze wsi sprawiają, że postawiła ona na rozwój turystyki.

Przez wieś przechodzi linia kolejowa łącząca Szczytno z Rucianem-Nidą i Ełkiem, droga krajowa nr 59 i powiatowa nr 2629. Spychowo jest dużą wsią, są tu m.in.: ośrodek zdrowia, poczta, szkoła, apteka a także budynek nadleśnictwa Spychowo. W odległości kilkudziesięciu – kilkuset metrów znajdują się też inne wsie: Bystrz, Koczek, Kierwik i Połom.

Przed 1960 r. Spychowo nazywało się Pupy (od niem. Lalki), nazwę zmieniono na wniosek mieszkańców. Z tego powodu błędne jest wiązanie tej miejscowości z Jurandem ze Spychowa, choć pomysł przemianowania na Spychowo powstał właśnie w związku z powieścią Krzyżacy (autor nie umieścił akcji swojej powieści w istniejących miejscowościach). Notabene powieściowa miejscowość związana z Jurandem nosiła nazwę Spychów, a nie Spychowo.

W Spychowie wielokrotnie przebywała pruska księżniczka Anna Hohenzollern.

Współcześnie wieś znana jest m.in. z oddolnie stworzonych społecznych patroli, których wprowadzenie pozwoliło znacznie ograniczyć przestępczość w okolicy. Inicjatywa, która znalazła naśladowców w innych miejscowościach, stała się tematem filmu Piotra Zarębskiego pt. Ludzie Juranda.

Spis treści

1 Historia Spychowa

[edytuj] Historia Spychowa

(ze strony Stowarzyszenia Przyjazne Spychowo)

W przepastnych borach Puszczy Jańsborskiej (dziś Piskiej), na wielkiej polanie nad jeziorem Pupek od niepamiętnych czasów istniała mała osada smolarzy i węglarzy wypalających węgiel drzewny, zwana Pupy. Według innych źródeł osada powstała przy krzyżackim dworze mysliwskim^[1].

Na półwyspie na jeziorze po opanowaniu tych ziem przez zakon krzyżacki prawdopodobnie na miejscu starego grodziska pruskiego wzniesiono warowną strażnicę – zameczek. Strażnica ta strzegła ważnej strategicznie wojenno-handlowej drogi równoległej do granicy z sąsiednim Mazowszem. Pozostałością po zamczysku jest dziś tylko nazwa półwyspu oraz okop położony 2 km na wschód od wsi.

Osada leśna z czasem, w II poł. XV wieku, przekształciła się w wieś czynszową, a strażnicę, która po sekularyzacji zakonu krzyżackiego i powstaniu księstwa pruskiego podległego Polsce straciła swoje znaczenie, przebudowano na zameczek myśliwski.

W ogromnych borach w Puszczy Jańsborskiej, otaczających Pupy, pełno było wszelakiego zwierza – jeleń, tur czy niedźwiedź nie był tu rzadkością. Książęta pruscy chętnie jesienią zjeżdżali na łowy. Z czasem zwierzynę wytępiono.

Gośćmi w zameczku myśliwskim w Pupach bywali też królowie polscy. W czerwcu 1639 r. Władysław IV z dworem w swej podróży na spotkanie z księciem elektorem w Szczytnie nocował w zameczku. Podobnie w czerwcu 1698 r. gościł tu król polski August II Mocny podczas swojej podróży na spotkanie z księciem pruskim Fryderykiem III w Piszu. Niestety do naszych czasów z obu tych zamków nie dotrwał kamień na kamieniu. Od 1684 r. Pupy stały się siedziba administracji leśnej we wschodniej części powiatu Szczytno. W miejscu, gdzie dziś stoją dzisiejsze zabudowania nadleśnictwa Spychowo, wzniesiono wtedy pierwsze zabudowania nadleśnictwa. Bogata w grubą zwierzynę puszcza przyciągała wielu sławnych ludzi.

Od początku swojego istnienia Pupy były osadą przemysłowo-rolniczą. Ziemie nie były żyzne, jedynie w pobliżu jeziora nadawały się pod uprawę. Około 1645 r. na Pupskiej Strudze spiętrzono wodę i wzniesiono kuźnicę. W połowie XVII w. emigranci z Niemiec z finansową pomocą księcia pruskiego wznieśli na rzece młyn wodny, a w środku wsi piec do wytapiania z korzeni drzew iglastych smoły i terpentyny. Potem w tym miejscu powstała fabryka smoły, terpentyny i kalafonii, która przetrwała aż do czasów powojennych. Dziś w zabudowaniach dawnej fabryki znajduje się rozlewnia gazu płynnego firmy Shell Gas.

W 1781 r. na polanie w lesie koło Pup powstała huta szkła. Korzystała ona z miejscowych surowców – popiołu drzewnego i piasku. Wyroby tej huty – zielone butelki – znane były w tamtych czasach w całych Prusach. W pełni rozkwitu zatrudniała ona dwustu robotników.

Wokół huty wyrosło z czasem osiedle z karczmą i ze szkołą. Gdy ceny drzewa wzrosły, produkcja szkła stała się nieopłacalna. Opuszczoną hutę przejęło nadleśnictwo. Z czasem budynki huty rozebrano, z materiałów budowlanych pobudowano kilka domów w Pupach, młyn i tartak w Bystrzu.

Według kronikarza Goldbecka w 1782 r. było w osadzie 8 chat, a w 1858 r. wraz z Pupskim Piecem – 29 chat z ok. dwustu mieszkańcami. W czasach Fryderyka Wilhelma I w Pupach powstała szkoła. Był to drewniany, kryty trzciną domek, który przetrwał aż do pożaru w roku 1898. Na miejscu starej szkoły w 1902 r. wzniesiono murowany budynek nowej szkoły z mieszkaniami dla nauczycieli.

Mieszkańcy wsi byli w większości protestantami, stanowili oni w końcu XIX w. 90% ludności, reszta byli to katolicy i baptyści. W 1903 r. wzniesiono istniejący do dziś kościół ewangelicki.

Mieszkańcy wsi od dawnych czasów byli w większości pochodzenia polskiego. W Pupach osiedlali się chłopi i wyrobnicy z sąsiedniego Mazowsza w poszukiwaniu pracy i chleba. Oprócz nich osiedlali się również Niemcy.

Rozwój wsi nastąpił w końcu XIX i początku XX w. Budowa dróg bitych, a następnie w 1894 r. budowa linii kolejowej Olsztyn – Ełk połączyły Pupy ze światem i ułatwiły eksploatację bogactw leśnych i rozwój przemysłu. Zbudowano w tym czasie wiele murowanych domów, młyn, 2 tartaki, rozbudowano fabrykę smoły i terpentyny. Przy drodze do Kierwika wzniesiono dom gminny, w którym mieściło się przedszkole, mieszkania dla wychowawczyń przedszkola, pielęgniarki i położnej. W 1903 r. uruchomiono połączenia telefoniczne. Telefon nr 1 miał właściciel młyna Emil Neubacher. Obok dworca kolejowego zbudowano drugą w Pupach restaurację z pokojami gościnnymi. Pierwsze lampy elektryczne zapłonęły we wsi w 1914 r. zasilane prądem z elektrowni przy tartaku parowym Artura Mullera. W Pupach istniało kilka sklepów spożywczych i przemysłowych.

Wybuch I wojny światowej przerwał ten harmonijny rozwój wsi. 23 sierpnia 1914 r. do wsi wtargnęły wojska rosyjskie. Większość mieszkańców schroniła się w lasach, żołnierze splądrowali wieś i podpalili kilka domów. Po kilku dniach wojska rosyjskie opuściły wieś i życie powoli zaczęło wracać do normy.

Powojenna bieda i bezrobocie szczególnie dotknęły mieszkańców wsi. We wsi było 500 bezrobotnych. Wielu mieszkańców Pup opuściło rodzinne strony i szukało pracy na zachodzie Niemiec.

Po reformie walutowej z 1923 r. ożywiła się gospodarka wsi. Uruchomiono istniejące zakłady przemysłowe, rozwinęły się handel i rzemiosło. Coroczny jarmark na bydło i konie przynosił wsi znaczne dochody. W 1939 r. w Pupach mieszkało ponad półtora tysiąca ludzi. Przed wybuchem II wojny światowej Pupy były ludną i zamożną wsią. Istniała Ochotnicza Straż Pożarna, istniał klub sportowy "Masowia", męsko-żeński chór i placówka Niemieckiego Czerwonego Krzyża.

II wojna światowa przyniosła wsi wiele strat. Odziały Armii Czerwonej, które 25 stycznia 1945 r. zajęły wieś, spaliły 12 domów i budynków gospodarczych, cegielnię i nadleśnictwo.

Po wojnie do wyludnionej wsi napłynęło dużo osadników z Mazowsza i Kurpiów. Ruszyły 2 tartaki, uruchomiono i rozbudowano fabrykę kalafonii. Uruchomiono piekarnię, ruszył handel. Jakiś czas po wojnie czynna była kolejka wąskotorowa Pupy – Rozogi – Myszyniec – Ostrołęka. Wieś stała się zagłębiem pieczarkowym, co w znacznym stopniu, obok turystyki, stało się źródłem dochodów wsi.