Stanisława Przybyszewska
Z Wikipedii
Stanisława Przybyszewska (ur. 1 października 1901 w Krakowie, zm. 15 sierpnia 1935 w Gdańsku) – dramatopisarka, powieściopisarka .
Spis treści |
[edytuj] Życie
Była córką pisarza Stanisława Przybyszewskiego i malarki Anieli Pająkówny. Wychowywała ją tylko matka, ponieważ ojciec w tym czasie wrócił do swojej żony Dagny Juel. Aniela Pająkówna z córką wielokrotnie zmieniały miejsce pobytu. Był to Lwów, potem Paryż, Zurych, Wiedeń. Matka Stanisławy Przybyszewskiej zmarła w 1912 roku. Opiekunami dziewczynki zostali Wacław i Zofia Moraczewscy oraz wujostwo Helena i Marcin Barlińscy. Dzięki ich staraniom otrzymała bardzo staranne wykształcenie. Wcześnie poznała arcydzieła literatury i malarstwa europejskiego, z łatwością przyswoiła sobie kilka języków i tajniki gry na skrzypcach. Po dziesięciu latach pobytu za granicą, w połowie 1916 r. wróciła do kraju. W Krakowie kontynuowała naukę w żeńskim seminarium nauczycielskim i po odbyciu praktyki pedagogicznej w szkole ludowej w Nowym Sączu i w 1920 roku zdała egzamin dojrzałości w IV Gimnazjum Realnym w Krakowie. Po maturze przeniosła się do Poznania, gdzie od ponad roku przebywał jej ojciec z drugą żoną Jadwigą primo voto Kasprowiczową.
W Poznaniu otrzymała posadę na poczcie, wkrótce jednak z niej zrezygnowała, niezadowolona z mechanicznego charakteru swojej pracy. Rozpoczęła studia muzyczne w poznańskim konserwatorium. W następnym roku zapisała się na poznański uniwersytet, gdzie przez jeden trymestr uczęszczała na wykłady na wydziale filologicznym. Samodzielnie studiowała ekonomię, psychologię i podstawy nauk socjologicznych. W tym czasie zarabiała jako nauczycielka. W 1922 roku debiutowała w XIV tomie poznańskiego "Zdroju", przekładem prozy poetyckiej Marcela Lenoira pt. "Myśli o malarstwie".
W 1922 przeniosła się do Warszawy. W 1923 poślubiła malarza Jana Panieńskiego, którego poznała podczas pobytu w Poznaniu. Zaraz po ślubie Panieńscy wyjechali do Gdańska, gdzie Jan Panieński był nauczycielem rysunków. Mieszkali w skromnym pokoju w budynku na placu gimnazjalnym. Aktywnie uczestniczyli w życiu kulturalnym polskiego środowiska w Wolnym Mieście. Brali udział w pracach Macierzy Szkolnej i Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki. W 1925 roku Jan Panieński wyjechał na studia artystyczne do Paryża, gdzie nagle zmarł 25 listopada 1925 roku. Stanisława Przybyszewska bezskutecznie starała się o etat nauczycielski w Gimnazjum Polskim. Udało jej się jedynie otrzymać bezpłatnie dotychczasowe mieszkanie. Teraz zajmowała się głównie twórczością literacką. Utrzymywała się głównie z prywatnych lekcji języków obcych. W latach 1929-1933 otrzymywała zasiłki i stypendia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W tym trudnym okresie otrzymywała pomoc finansową od ciotki Heleny Barlińskiej i przyrodniej siostry Iwi Benet. Coraz większym problemem stawały się dla niej narkotyki (była morfinistką). Zmarła 15 sierpnia 1935 roku i została pochowana na cmentarzu dla bezwyznaniowców na Chełmie (niem. Stolzenberg) w Gdańsku. Jej grób nie zachował się do naszych czasów.
[edytuj] Twórczość
Pozostawiła bogatą korespondencję ("Listy" – trzy tomy wydane w latach 1978-1985). Pisała wiele opowiadań, które jednak w większości pozostały niedokończone. Wyjątkiem są Ostatnie noce ventose'a, której głównymi bohaterami są rewolucjoniści francuscy - Maksymilian Robespierre i Camille Desmoulins. Autorka podejmuje próbę zanalizowania łączących ich relacji, od młodzieńczej przyjaźni, poprzez polityczną nienawiść, aż do... utajonego romansu, która to teza, niegdyś popularna przez historyków, została już zarzucona.
Rewolucji francuskiej dotyczyły również dramaty Przybyszewskiej. Pierwszy z nich, jednoaktówka Dziewięćdziesiąty Trzeci,to fikcyjny romans między zdeklasowaną arystokratką a młodym działaczem jakobińskim. Największą sławę zdobyła sobie Sprawa Dantona, opowieść o walce pomiędzy stronnictwem popierającym Dantona a zwolennikami Robespierre'a. Autorka przełamała tu starą konwencję literacko-historiograficzną, opowiadając się jednoznacznie po stronie Robespierre'a, ukazując jego ideowe racje i walcząc ze stereotypem krwawego tyrana. Dalszy ciąg tego dramatu miał stanowić Thermidor, kronika upadku jakobinów w lipcu 1794 r. Dramat ten pozostał jednak nieukończony.
[edytuj] Inscenizacje
- 20 marca 1931 r. "Sprawa Dantona" w Teatrze Wielkim we Lwowie, reżyseria Edmund Wierciński.
- 30 września 1933 r. "Sprawa Dantona" w Teatrze Polskim w Warszawie, reżyseria Aleksander Zelwerowicz
Po czterdziestu latach pierwszy wystawił sztuki Przybyszewskiej Jerzy Krasowski.
- 1967 rok "Sprawa Dantona" w Teatrze Polskim we Wrocławiu.
- 1969 rok "Dziewięćdziesiąty trzeci" w teatrze telewizji,
- 1971 rok "Thermidor" w Teatrze Polskim we Wrocławiu
- "Sprawa Przybyszewskiej", widowisko telewizyjne oparte na korespondencji pisarki.
- 25 stycznia 1975 roku "Sprawa Dantona" w Teatrze Powszechnym w Warszawie, reżyseria Andrzej Wajda
- W 1983 na podstawie dramatu "Sprawa Dantona" Jean-Claude Carriere napisał scenariusz do filmu "Danton", który został wyreżyserowany przez Andrzeja Wajdę.
- 14.03.2008 "Sprawa Dantona" w Teatrze Polskim w Bydgoszczy
- 29.03.2008 "Sprawa Dantona" w Teatrze Polskim we Wrocławiu
[edytuj] Bibliografia
- T. Lewandowski, Dramat intelektu. Biografia literacka Stanisławy Przybyszewskiej, Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1982, ISBN 82-215-7829-2
- R. Taborski, Wstęp [w:]Stanisława Przybyszewska, Dramaty, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1975
- E. Graczyk, Ćma. O Stanisławie Przybyszewskiej, Open, Warszawa 1994
