Aleksander Zelwerowicz
Z Wikipedii
Aleksander Zelwerowicz (ur. 14 sierpnia 1877 r. w Lublinie, zm. 18 czerwca 1955 r. w Warszawie) – polski aktor, reżyser, dyrektor teatru, pedagog, mąż reżyserki Krystyny Severin-Zelwerowicz.
Ukończył Klasę Dykcji i Deklamacji i Szkołę Handlową Kronenberga w Warszawie. Debiutował w Komedii omyłek Szekspira w teatrze ogródkowym w 1896. Po rocznym pobycie i studiach w Genewie w 1899 zaangażował się do teatru łódzkiego, a następnie do Teatru Miejskiego w Krakowie, gdzie w latach 1900-1908 ujawnił wybitny talent komediowy i charakterystyczny. Z biegiem lat rozszerzył repertuar o role dramatyczne, nasycone ironią i sarkazmem. Jego dorobek twórczy obejmuje ok. 900 ról. Sztuka aktorska Zelwerowicza nie poddaje się jednoznacznym definicjom. Wybitny realista, czerpał inspiracje z rozmaitych stylów i kierunków: naturalizmu, modernizmu czy ekspresjonizmu, zachowując jednak własny ton.
Ceniony reżyser, głównie komedii np. Fredry i Blizińskiego, przygotował ok. 280 przedstawień.
Był dyrektorem scen w Łodzi i Wilnie, dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie. Występował gościnnie w Poznaniu, Wilnie i Lublinie. Reżyserował również i występował gościnnie w Rydze i w Pradze.
Współtwórca polskiego szkolnictwa teatralnego, w 1932 roku doprowadził do powstania Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej, pierwszej polskiej nowoczesnej uczelni kształcącej aktorów i reżyserów. Był dyrektorem PIST-u w latach 1932-1936 i reaktywował Instytut w Łodzi po wojnie.
Pośmiertnie wydano jego wspomnienia Gawędy starego komedianta oraz zbiór artykułów o teatrze i korespondencję.
W 1977 odznaczony wraz z córką Leną medalem "Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata" przyznawanym ratownikom Holocaustu przez izraelski Instytut Pamięci Yad Vashem.
Został pochowany w Alei Zasłużonych na Powązkach Wojskowych.
Spis treści |
[edytuj] Filmografia
- Przesądy (1912)
- Obrona Częstochowy (1913)
- Tajemnica pokoju nr 100 (1914)
- Ochrana warszawska i jej tajemnice (1916)
- Rok 1863 (1922)
- Niewolnica miłości (1923)
- Skrzydlaty zwycięzca (1924)
- Huragan (1928)
- Mocny człowiek (1929)
- Tajemnica skrzynki pocztowej (1929)
- Księżna Łowicka (1932)
- Pałac na kółkach (1932)
- Dzieje grzechu (1933)
- Przebudzenie (1934)
- Dwie Joasie (1935)
- Granica (1938)
- Ludzie Wisły (1938)
- Serce matki (1938)
- Wrzos (1938)
- Czarne diamenty (1939)
- Doktór Murek (1939)
- Trzy serca (1939)
- Żona i nie żona (1939)
[edytuj] Role teatralne (wybór)
- Grabiec w Balladynie J.Słowackiego (1902)
- Czepiec w Weselu S.Wyspiańskiego (1905)
- Wojnicki w Wujaszku Wani A.Czechowa (1906)
- Damazy Żegota w Panu Damazym J.Blizińskiego (1909)
- Protasow w Żywym trupie L.Tołstoja (1916)
- Major w Fantazym J.Słowackiego (1917)
- Figaro w Weselu Figara P.A.de Beaumarchais'go (1918)
- Hipolit w Papierowym kochanku J.Szaniawskiego (1920)
- Argan w Chorym z urojenia Moliera (1921)
- Szambelan w Panu Jowialskim A.Fredry (1923)
- Horodniczy w Rewizorze N.Gogola (1926)
- Mecenas w Adwokacie i różach J.Szaniawskiego (1929)
- Porfiry w Zbrodni i karze wg.F.Dostojewskiego (1934)
- Inspektor Goole w Pan Inspektor przyszedł J.B.Priestley'a (1947)
- Żebrak w Elektrze J.Giraudoux (1946)
- Henryk Jaskrowicz w Grzechu S.Żeromskiego (1951)
[edytuj] Prace reżyserskie teatralne (wybór)
- Klątwa S.Wyspiańskiego (1909)
- Samuel Zborowski J.Słowackiego (1911)
- Wesele S. Wyspiańskiego (1912)
- Wróg ludu H.Ibsena (1913)
- Juliusz Cezar W.Shakespeare'a (1914)
- Wyzwolenie S. Wyspiańskiego (1916)
- Fantazy J.Słowackiego (1917)
- Pan Jowialski A.Fredry (1918)
- Pan de Pourceaugnac Moliera (1918)
- Cyrulik Sewilski P.A.Beaumarchais'go (1918)
- Intryga i miłość F.Schillera (1925)
- Król Edyp Sofoklesa (1926)
- Dziady A.Mickiewicza (1927)
- Adwokat i róże J.Szaniawskiego (1929)
- Przestępcy F. Brucknera (1930)
- Wielki człowiek do małych interesów A.Fredry (1935)
- Krysia J.Szaniawskiego (1935)
- Pan Damazy J.Blizińskiego (1946)
[edytuj] Bibliografia
- A.Zelwerowicz, Gawędy starego komedianta,Wyd. Iskry, Warszawa (1958)
- A. Zelwerowicz, O sztuce teatralnej. Artykuły-wspomnienia-wywiady z lat 1908-1954, pod red. Barbary Osterloff, Wyd. Wiedza o kulturze,Wrocław (1993)
- A.Zelwerowicz, Listy, wstęp, wybór i opracowanie Barbara Osterloff, Akademia Teatralna im. A. Zelwerowicza i Wydawnictwo Krąg, Warszawa (1999)
- Aleksander Zelwerowicz [praca zbiorowa], Wilno (1931)
- W.Horzyca, Aleksander Zelwerowicz, Warszawa (1935)
- J.Macierakowski, W. Natanson, Aleksander Zelwerowicz,PIW, Warszawa (1957)
[edytuj] Źródła
- Archiwum rodzinne Zelwerowiczów w Pracowni Historii Szkolnictwa Teatralnego Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie
- Muzeum Teatralne w Warszawie
- Biblioteka Teatru im. J.Słowackiego w Krakowie
- Archiwum Zelwerowiczowskie Barbary Osterloff
