Strach (książka)

Z Wikipedii

Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści - książka Jana Tomasza Grossa na temat antysemityzmu w Polsce po II wojnie światowej.

Spis treści

1 Wersje książki
2 Treść
3 Reakcje
4 Zobacz też
5 Literatura
6 Linki zewnętrzne
7 Przypisy

[edytuj] Wersje książki

Książka została wydana w Polsce 11 stycznia 2008^[1]. Jest to autorski przekład z angielskiego wydania Fear: Anti-Semitism in Poland after Auschwitz: An Essay in Historical Interpretation, który ukazał się w lipcu 2006, jednak w wielu miejscach bardzo zmodyfikowany. Autor usunął między innymi rozdział wstępny na temat losów Polski w trakcie II wojny światowej i zaraz po niej, jako materiał znany polskiemu czytelnikowi. Dodał np. wyniki najnowszych badań niektórych polskich historyków.^[2].

[edytuj] Treść

Autor, opierając się na wynikach badań naukowych, analizuje doświadczenia wracających po wojnie do domów polskich Żydów. Efektem jest socjologiczno-historyczny esej, który omawia kwestię antysemityzmu w Polsce tuż po zakończeniu wojny, i który swoją kulminację znajduje w reinterpretacji największego w powojennej Europie pogromu Żydów w Kielcach^[3].

Autor zacytował fragment powieści Władysława Machejka Rano przeszedł huragan jako pamiętnik Kurasia^[4].

[edytuj] Reakcje

Joanna Tokarska-Bakir podkreśliła, że Gross opiera się na faktach znanych historykom od dawna, a jego "wina" polega "na tym, że pisze książki, bojkotując standard szczerości przyjęty w polskiej literaturze historycznej. Naśladuje filozofa Jeana Améry'ego: «Nie chcecie wiedzieć, do czego znowu może doprowadzić mnie i was samych wasza obojętność? Zatem powiem wam»"^[5]. Marek Beylin napisał, że jego zdaniem książka spełnia ważną rolę zmuszając do zastanowienia nad zjawiskiem polskiego antysemityzmu i jej "wady" mają tu drugorzędne znaczenie^[6].

Historycy IPN Piotr Gontarczyk oraz Janusz Kurtyka^[7] zarzucili autorowi wybiórczy i tendencyjny dobór źródeł oraz ich jednostronną interpretację. Według Gontarczyka książka zawiera błędy metodologiczne i jego zdaniem w środowisku naukowym nie ma szans nawet na warunkową akceptację, na równi z pisarstwem Leszka Bubla^[8].

Historyk Marek Jan Chodakiewicz nazwał książkę Grossa "propagandą" oraz stwierdził, że autor "ma z góry gotową tezę"^[9]. Innym jego zarzutem było np. potraktowanie przez Grossa jako przejawów "polskiego antysemityzmu" zarówno rasistowskich mordów na cywilach, jak i zabicia z przyczyn politycznych oficera UB. Zdaniem Chodakiewicza Gross pomija także rolę jaką w powojennej Polsce pełnili żydowscy członkowie służby bezpieczeństwa (w opisywanym okresie zginąć mogło 500-1500 Żydów, jednocześnie z rąk Żydów wskutek denuncjacji lub z rąk żydowskich członków UB zginęło 3500-6500 Polaków)^[10].

Maciej Kozłowski wskazał na jego zdaniem jednostronność ocen i brak obiektywizmu. Gross komentuje w książce wspomnianą kwestię udziału Żydów w komunistycznych służbach bezpieczeństwa ale podkreśla że były to odosobnione przypadki i nie powinny być wykorzystywane do uogólnień. Równocześnie jednak przypisuje poglądy antysemickie większości Polaków na podstawie przypadków równie jednostkowych^[11].

Na temat książki wypowiedzieli się także m.in: historyk Paweł Machcewicz w artykule Odcienie czerni^[12], profesor Stanisław Żak^[4] i dr Bożena Szaynok^[13]^[14].

Marek Edelman stwierdził, że "wszystko, o czym pisze Gross, to przecież prawda" oraz, że był świadkiem wydarzeń przez niego opisanych. Zdaniem Edelmana Gross "popełnił błąd, dając w podtytule książki: «Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie». Tam powinno być: «Bandytyzm w Polsce...». Bo tu nie chodzi o antysemityzm. Mordowanie Żydów to był czysty bandytyzm i ja bym tego antysemityzmem nie tłumaczył"^[15].

Stanisław Michalkiewicz wyraził opinię, że książka jest medialnym przygotowaniem do wzmożenia roszczeń majątkowych za II wojnę światową pod adresem polskiego rządu ze strony niektórych organizacji żydowskich^[16].

Maciej Pawlicki stwierdził, że podczas promocji książki w styczniu 2008 Gross odmówił udziału w debatach z prof. Markiem Chodakiewiczem oraz Piotrem Gontarczykiem, historykami specjalizującymi się w badaniach nad okresem 1944-47. Wg niego Gross nie zechciał też wziąć udziału w programie "Warto rozmawiać", którego Pawlicki jest reżyserem i producentem^[17]. Piotr Gontarczyk zacytował wypowiedź autora książki, w której miał on stwierdzić, że ci, którzy nie zgadzają się ze Strachem są antysemitami. Zdaniem Gontarczyka Gross "dyskutantów w mediach dobiera starannie, by nie narazić się na rzeczową krytykę"^[18].

Latem 2006 w odpowiedzi na angielskie wydanie grupa prawicowych senatorów zażądała ścigania Grossa za "znieważenie Narodu Polskiego". Prokurator Jerzy Engelking zapowiedział, że przyjrzy się sprawie i "ewentualnie skieruje akt oskarżenia". Prokuratura Okręgowa w Krakowie wszczęła postępowanie sprawdzające^[19] w związku z treścią książki Grossa na podstawie istniejącego od marca 2007 r. zapisu prawa, przewidującego karę do 3 lat więzienia za "publiczne pomawianie Narodu Polskiego o udział, organizowanie lub odpowiedzialność za zbrodnie komunistyczne lub nazistowskie."^[20] Gross stwierdził, że jeżeli otrzyma wezwanie do prokuratury to będzie to według niego "skandalem dla Polski" ale "oczywiście się stawi"^[21]. W wywiadzie dla Haaretz Gross stwierdził, że jeżeli zostanie oskarżony, to w sądzie przedstawi świadków potwierdzających opisane przez niego wersje wydarzeń^[22].

11 lutego, jak poinformowała rzeczniczka Prokuratury Okręgowej w Krakowie Bogusława Marcinkowska, po postępowaniu sprawdzającym Prokuratura Rejonowa dla Krakowa Krowodrzy wydała postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa w sprawie książki Jana Tomasza Grossa "Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści", ponieważ w publikacji nie znaleziono wypowiedzi będących pomówieniem, znieważeniem narodu polskiego lub nawoływaniem do nienawiści na tle różnic narodowościowych. ^[23]