Twierdza Boyen

Z Wikipedii

Twierdza Boyen (Festung Boyen) - twierdza o kształcie gwiazdy, zbudowana w latach 1844-1856 z rozkazu króla Fryderyka Wilhelma IV. Ten ważny obiekt strategiczny położony jest w zachodniej części Giżycka, na wąskim przesmyku pomiędzy dwoma dużymi jeziorami mazurskimi - Kisajno (południowa część kompleksu Mamr) i Niegocin.

Wzniesiona została na obszarze Prus Wschodnich liczącym ok. 100 ha i stanowiła główne ogniwo w łańcuchu umocnień zamykających od wschodu dostęp na teren państwa pruskiego.

Do twierdzy prowadzą dwie drogi od strony Giżycka i Kętrzyna oraz cztery bramy wjazdowe:

Giżycka,
Kętrzyńska,
Wodna (pomocnicza; wyposażona w podnoszony most zwodzony),
Prochowa (pomocnicza; sąsiadująca z dzisiejszym amfiteatrem).

[edytuj] Historia

Historia giżyckiej Twierdzy Boyen kształtowała się w XIX wieku. Pierwsze plany powstania twierdzy pochodzą z 1818 roku. Były one odzwierciedleniem doświadczeń gen.von Grolmanna oraz von Boyena z wojen napoleońskich. Jednak ostateczną decyzje o wybudowaniu fortyfikacji podjęto dopiero 9 sierpnia 1841 roku. Lokalizacja uzgodniona została po lokalnej wizji w 1842 roku przez generałów: von Grolmanna, von Krausenecka oraz von Astera. 5 kwietnia 1843 roku od projektu i pierwszych prac ziemnych rozpoczęła się budowa w rejonie donżonu, czyli niwelacji terenu i kopania studni. 4 września położono tu kamień węgielny z udziałem lokalnych władz. Prace rozpoczęte przez gen. Astera dokończono w 1846 roku projektem majora Westphala. 24 grudnia 1846 roku, król Fryderyk Wilhelm oficjalnie nadał twierdzy nazwę Festung Boyen (Twierdza Boyen). Połowa bastionów, tj. trzy otrzymały nazwę od imion gen. von Boyena - Leopold, Ludwik i Herman, a trzy pozostałe - Recht (Prawo), Schwert (Miecz), Licht (Światło).

Prawie na wprost wejścia do twierdzy przez Bramę Kętrzyńską znajduje się budynek stacji gołębi pocztowych. W czasie I wojny światowej przesyłki pocztowe z Giżycka bardzo szybko docierały do Królewca, Szczecina i Wrocławia. Wywiad niemiecki musiał doceniać ten sposób łączności jeszcze w czasie II wojny światowej, skoro na terenach polskich włączonych do III Rzeszy w 1942 zarządzono likwidację wszystkich gołębi pocztowych.

[edytuj] Twierdza w latach 1941-1944

W latach 1941-1944 na terenie twierdzy funkcjonował szpital polowy. Na kuracji po złamaniu obojczyka (po upadku w czasie jazdy konnej w Mamerkach) przebywał tu od 10 października 1941 gen. Franz Halder. Po zamachu na Hitlera w Wilczym Szańcu do kwatery głównej Hitlera w dniu 22 i 23 lipca 1944 dojeżdżał na konsultacje laryngolog dr Giesing.

W twierdzy ulokowany był III wydział, XII oddziału Sztabu Generalnego (OKH) Obce Armie Wschód z Mamerek. Wydziałem kierował płk. Alexis Freiher von Roenne podległy gen. Gehlenowi. Placówka wywiadu w twierdzy miała kryptonim "Emma". Do dyspozycji Roenniego był budynek koszarowy zlokalizowany po prawej stronie od wejścia przez Bramę Giżycką, między bastionami Ludwik i Leopold. Budynek koszarowy przeznaczony był dla ok. 500 żołnierzy. W budynku tym analizowano zdobyte na froncie dokumenty oraz werbowano do współpracy oficerów Armii Czerwonej. Oficerów radzieckich dowożono tu z różnych obozów jenieckich. Nabór agentów odbywał się metodą "kija i marchewki". Niechętnych do współpracy kierowano do więzienia (zamek krzyżacki) w Rynie, a podejmujący współpracę zostawali w wydzielonym sektorze twierdzy. W sektorze tym, przeznaczonym na 100 osób była stołówka, kino i biblioteka. W dniach od 16 lipca do 4 września 1942 przebywał tu Andriej Własow, przewieziony później do Winnicy na Ukrainie. Według J. Thorwalda w Twierdzy Boyen funkcjonował ośrodek szkoleniowy dla oficerów ROA. Potwierdzają to relacje robotnika przymusowego Franciszka Charubina- pomocnika maszynisty, który w 1944 na dworcu kolejowym w Giżycku spotykał oficerów w mundurach niemieckich, rozmawiających po rosyjsku. Zwykli żołnierze ROA przypuszczalnie szkoleni byli w koszarach w Orzyszu. Relacja tego samego F. Charubina - do Orzysza przybywały transporty jeńców czerwonoarmistów, a wyjeżdżały transporty żołnierzy w niemieckich mundurach, śpiewających rosyjskie piosenki. O transportach kolejowych wojsk na trasie Giżycko-Pisz Charubin przekazywał meldunki Polskiemu Związkowi Powstańczemu, który w 1942 włączony został do Armii Krajowej.

Na terenie twierdzy funkcjonowało laboratorium oceniające jakość żywności dostarczanej do "Wilczego Szańca".

[edytuj] Bibliografia i źródła

Thorwald Jurgen, Iluzja - żołnierze radzieccy w armii Hitlera, PWN, Warszawa - Kraków, 1994 (oryg. niem. 1974), ISBN 978-83-01-11579-1
Wasilenko Bogdan, Mamry i okolice. Przewodnik, Kętrzyn, 1996, ISBN 83-905491-0-7
Charubin Franciszek (Robotnik przymusowy, w latach 1941-1944 pomocnik maszynisty na nieistniejącej linii kolejowej Pisz-Orzysz-Giżycko), maszynopis, Kętrzyn, 1990.
Przegląd Turystyczny. Magazyn Informacyjny Warmii i Mazur, Twarze turystyki (m.in.) Franciszek Charubin, Nr 11, Olsztyn, 1997, ISSN 1428-9857