Ustawa sukcesyjna Bolesława Krzywoustego

Z Wikipedii

Testament Bolesława Krzywoustego (zwany inaczej statutem) był to akt prawno-polityczny, w którym władca ustalił zasady następstwa tronu i wprowadził podział terytorialny Polski między swoich synów. Od tej pory główna władza należała do księcia zwierzchniego (princepsa), którym każdorazowo miał zostawać najstarszy przedstawiciel (senior) rodu. Miał on władzę zwierzchnią nad juniorami. Do jego obowiązków należała obrona granic i prowadzenie polityki zagranicznej, a także mianowanie arcybiskupa i biskupów. Utrzymywał też w dzielnicach innych książąt załogi. Jedynie senior miał prawo bicia monety.

Od 1138 księciem zwierzchnim był najstarszy syn Bolesława Krzywoustego – Władysław II, zwany później Wygnańcem. Jako senior sprawował bezpośrednią władzę nad tzw. dzielnicą senioralną, w skład, której wchodziły: wschodnia Wielkopolska z Gnieznem, zachodnia Małopolska z Krakowem, , ziemia sieradzka, zachodnia część Kujaw. Książę senior sprawował ponadto kontrolę nad Pomorzem Gdańskim, gdzie rządzili miejscowi władcy i posiadał władzę senioralną nad Pomorzem Zachodnim (było lennem seniora).

Według ostatnich ustaleń historyków, zwłaszcza J. Bieniaka (por. Bibliografia) młodsi książęta nie otrzymali dzielnic dziedzicznych. Ich władza nad poszczególnymi dzielnicami miała charakter namiestniczy. Dziedziczność dzielnic wytwarzała się stopniowo, od lat 70. XII wieku począwszy, tak, że w momencie śmierci Mieszka Starego zasada dziedziczenia dzielnic wewnątrz poszczególnych linii była już w pełni wykształcona.

Pozostali synowie Bolesława Krzywoustego otrzymali następujące dzielnice:

• Bolesław IV, zwany Kędzierzawym – Mazowsze i wschodnią część Kujaw,
• Mieszko III (Stary) – zachodnią Wielkopolskę,
• Małoletni Henryk miał w przyszłości objąć we władanie ziemię sandomierską.
• Najmłodszego syna, Kazimierza II (Sprawiedliwego), być może pogrobowca, nie uwzględniono przy podziale (wg innej teorii przeznaczono go do stanu duchownego lub dostał kasztelanię wiślicką).
• Wracający w roku 1163 z wygnania synowie Władysława II - Bolesław I Wysoki i Mieszko I Plątonogi - otrzymali Śląsk. Bolesław Krzywousty w testamencie uwzględnił również księżną wdowę Salomeę, która otrzymała Łęczycę.

Data wydania ustawy sukcesyjnej nie jest znana. Powszechnie uważa się, że powstała po narodzinach w 1115 roku drugiego syna Bolesława, Leszka. Niektórzy wiążą fakt uchwalenia ustawy z buntem palatyna Skarbimira w roku 1118.

W założeniu Bolesława Krzywoustego podział ten miał utrzymać jedność kraju oraz ugruntować pokój i zgodę między braćmi. Ustawa ustalająca zasady dziedziczenia ograniczała wpływ możnych na obsadę tronu po śmierci władcy i utrwalała rządy dynastii piastowskiej w Polsce. Jednakże testament przyczynił się do rozbicia dzielnicowego Polski (zjawisko występujące w wielu europejskich krajach w średniowieczu) i upadku władzy centralnej.

[edytuj] Bibliografia

• Bieniak J., Powstanie księstwa opolsko-raciborskiego jako wyraz przekształcania się Polski w dzielnicową poliarchię, (w:) Sacra Silentii Provintia. 800 lat dziedzicznego księstwa opolskiego (1202-2002), Opole 2003, s. 37-81.
• Bieniak J., Polska elita polityczna XII wieku, cz. I, (w:) Społeczeństwo Polski średniowiecznej t. II, Warszawa 1982, s. 29-61,
• Buczek K., Jeszcze o testamencie Bolesława Krzywoustego, „Przegląd Historyczny” 60, 1969, z. 4, s. 621-637,
• Dowiat J., Polska – państwem średniowiecznej Europy, Warszawa 1968, s. 225-229,
• Dalewski Z., Władza Przestrzeń Ceremoniał. Miejsce i uroczystość stanowienia władcy w Polsce średniowiecznej do końca XIV w, Warszawa 1996, s. 72-85.
• Dworsatschek M., Władysław II Wygnaniec, Wrocław 1998, s. 13, 36-51.
• Gawlas S., O kształt zjednoczonego Królestwa. Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski, Warszawa 2000, s. 78-79.
• Labuda G., Testament Bolesława Krzywoustego, (w:) Opuscula Casimiro Tymieniecki septuagenario dedicata, Poznań 1959, s. 171-194.
• Labuda G., Zabiegi o utrzymanie jedności państwa polskiego w latach 1138-1146, „Kwartalnik Historyczny” 66, 1959, z. 4, s. 1147-1167,
• Łowmiański H., Początki Polski, t. VI cz. I, Warszawa 1985, s. 134-165,
• Maleczyński K., Testament Bolesława Krzywoustego (recenzja z: G. Labuda, Testament...), „Sobótka” 16, 1961, z. 1, s. 109-110
• Natanson-Leski J., Nowy rzut oka na podziały według statutu Bolesława Krzywoustego, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 8, 1956, z. 2, s. 225-226.
• Rymar E., Primogenitura zasadą regulującą następstwo w pryncypat w ustawie sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego, cz. I „Sobótka” 48, 1993, z. I, s. 1-15, cz. II „Sobótka” 49, 1944, z. 1-2, s. 1-18,
• Sosnowska A., Tytulatura pierwszej generacji książąt dzielnicowych z dynastii Piastów (1138-1202), „Historia” 5, 1997, nr 1, s. 7-28.
• Spors J., Podział dzielnicowy Polski według statutu Bolesława Krzywoustego ze szczególnym uwzględnieniem dzielnicy seniorackiej, Słupsk 1978,
• Teterycz A., Rządy księcia Henryka, syna Bolesława Krzywoustego w ziemi Sandomierskiej, (w:) Mazowsze, Pomorze, Prusy. Gdańskie Studia Historyczne z Dziejów Średniowiecza t. 7, red. B. Śliwiński, Gdańsk 2000, s. 245-269
• Wojciechowski T., Szkice historyczne jedenastego wieku, „Kwartalnik Historyczny” 31, 1917, s. 351 i następna.,

[edytuj] Zobacz też

• testament
• Bolesław III Krzywousty