Polska w okresie rozbicia dzielnicowego
Z Wikipedii
Rozbicie dzielnicowe (inaczej rozdrobnienie feudalne) jest okresem w historii Polski trwającym umownie od śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 do koronacji Władysława Łokietka w 1320.
Rozbicie dzielnicowe przyczyniło się do wzmocnienia tendencji odśrodkowych w państwie Piastów, wzrostu roli możnowładztwa i Kościoła oraz trwałego odejścia ziem Pomorza oraz Śląska.
Na mocy testamentu Krzywoustego kraj został podzielony na dzielnice, a seniorem z władzą zwierzchnią został najstarszy syn, Władysław II Wygnaniec, który otrzymał także Śląsk. Mazowsze przypadło Bolesławowi Kędzierzawemu, a Wielkopolska Mieszkowi Staremu. Po śmierci Krzywoustego Henrykowi Sandomierskiemu wydzielono Ziemię Sandomierską, a wdowie Salomei Ziemię Łęczycko-Sieradzką jako oprawę wdowią. Senior miał sprawować władzę w Ziemi Krakowskiej oraz zwierzchnictwo nad Pomorzem.
Po śmierci Salomei Władysław II zwany Wygnańcem zajął jej dzielnicę wbrew woli braci. W wyniku wojny między nim i jego braćmi, Władysław II uciekł z kraju w 1146 r. i udał się do Niemiec prosić o pomoc cesarza. Dzielnicę senioralną objął Bolesław Kędzierzawy - w ten sposób to on stał się seniorem. Bolesław nie potrafił utrzymać suwerenności państwa i w wyniku wyprawy cesarskiej w 1157 r. musiał złożyć hołd cesarzowi Fryderykowi Barbarossie.
W roku 1173, po śmierci Bolesława Kędzierzawego, jego rolę jako seniora, księcia oraz pana Krakowa przejmuje trzeci syn Bolesława Krzywoustego - Mieszko Stary. Po czterech latach ponownie dochodzi do walki o tron - Mieszko zostaje wygnany, a Kraków opanowany przez najmłodszego z braci, pogrobowca Kazimierza Sprawiedliwego, co oznaczało złamanie zasady senioratu (władza zwierzchnia dla najstarszego z rodu). Kazimierz, w przeciwieństwie do Mieszka, nie próbował przeciwstawiać się możnowładztwu i Kościołowi.
Po śmierci Kazimierza w Krakowie rządził jego syn Leszek Biały. Wraz z jego śmiercią w Gąsawie w 1227 r. ostatecznie zanikła władza centralna (pryncypat). Stopniowo postępowało rozdrobnienie ziem Polski, powiązane z umacnianiem się separatyzmu księstw dzielnicowych. Nie istniały żadne ponaddzielnicowe urzędy ani prawa. Około połowy XIII wieku Polska składała się z kilkunastu księstw, bez żadnej władzy centralnej. Okres dzielnicowy był okresem walk wewnętrznych pomiędzy rywalizującymi książętami - o władzę i o terytorium.
W tym okresie kraj znalazł się w obliczu silnych zagrożeń zewnętrznych, rozbicie oznaczało osłabienie militarne. Wzmógł się napór książąt i margrabiów niemieckich na ziemie zachodnie oraz czeskich na Śląsk. Pomorze Zachodnie i Wielkopolska znalazły się w strefie ekspansji Marchii Brandenburskiej.
Okres dzielnicowy mimo wszystko był czasem intensywnego rozwoju gospodarczego i istotnych przemian społecznych. W rolnictwie upowszechnił się system trójpolówki, używanie ugoru jako pastwiska. Zaczęto używać nowocześniejszych narzędzi. Stworzono Immunitety - "zwolnienia" dóbr od danin i posług, co zmieniało sytuację wolnych chłopów. Lokowano miasta na prawie niemieckim, skodyfikowano także inne normy osadnicze (prawo polskie, średzkie). Wykształciły się samorządy wiejskie oraz ogólny zbiór reguł feudalnych.
Rozbicie dzielnicowe było charakterystyczne dla przemian ustroju feudalnego. Dochodziło do niego w poszczególnych krajach w różnych okresach ze względu na zróżnicowanie w przebiegu procesów zmian społeczno-ekonomicznych.
