Władysław Starewicz

Z Wikipedii

Władysław Starewicz (ur. 8 sierpnia 1882 r. w Moskwie z ojca Aleksandra i matki Antoniny z Legęckich, zm. 30 stycznia 1965 r. w Fontenay-sous-Bois, Francja) – pionier animowanego filmu lalkowego.

Spis treści 1 Biografia 1.1 Początki 1.2 Kariera w Moskwie 1.3 Paryż 1.4 Zmierzch artysty 2 Filmografia 3 Linki zewnętrzne

[edytuj] Biografia

[edytuj] Początki

Po śmierci matki czteroletni Władysław został oddany na wychowanie do babki mieszkającej w Kownie, gdzie spędził dzieciństwo i młodość. Już w młodości zaczął uprawiać malarstwo, rysunek i fotografię. Doskonalił karykaturę, zyskując coraz większą popularność jako satyryk. Jego główną pasją było jednak kolekcjonowanie i preparowanie owadów. Właśnie zamiłowaniu do entomologii zawdzięczał w dużym stopniu swoją karierę.

W czerwcu 1910 r. w Kownie, w swojej małej, domowej pracowni Starewicz dokonał oryginalnego eksperymentu. Zafascynowany różnorodnością i bogactwem form i kształtów świata owadów postanowił najciekawsze i najwspanialsze okazy filmować. Wybór padł na unikalne żuki jelonki, mieszkańców puszczy litewskiej, których zwyczajami interesował się od dawna. Oto, jak sam opisał to wydarzenie:

"Kiedy próbowałem sfilmować walkę żywych żuków jelonków o samicę, okazało się, że po zapaleniu reflektorów zamierały one w bezruchu. Wpadłem, więc na pomysł, aby uśpić moich rycerzy. Oddzieliłem ich kończyny i rogi od tułowia, potem z powrotem umieściłem je na właściwym miejscu przy pomocy cieniutkich drucików. Tak spreparowane lalki z uśpionych żuków ubrałem w kostiumy, buty z cholewami, dałem do ręki rapiery."

Walkę samców o siedzącą samicę filmował Starewicz na tle stylizowanej dekoracji, dzieląc ruch na poszczególne fazy i wykonując zdjęcia klatka po klatce. Po obejrzeniu na ekranie wywołanych zdjęć, miał zawołać:

"Ruszają się, ruszają jak żywe! Co za fantastyczne tworzywo, zdolne kreować cuda!"

[edytuj] Kariera w Moskwie

Jego kariera reżyserska zaczęła się w styczniu 1912 r., po podpisaniu umowy z producentem filmów Chanżonkowem, z Moskwy. Do Moskwy zabrał też ze sobą żonę Annę, która pomagała mu przy realizacji filmów, córkę Irenę i montażystkę Marię Wodzińską, późniejszą kierowniczkę działu montażu w wytwórni Chanżonkowa. Przywiózł także ze sobą owoc dwuletnich doświadczeń i poszukiwań, kopię ośmiominutowego filmu pt. "Piękna Lukanida". Ten pierwszy w historii film lalkowy przyniósł młodemu twórcy rozgłos i pieniądze. Premiera filmu o żukach jelonkach odbyła się w Moskwie 26 marca 1912 r. Po premierze niektórzy krytycy pisali o tresowanych owadach występujących w filmie.

W Moskwie Starewicz zrealizował następny film pt. "Konik Polny i Mrówka", pierwszą adaptację utworu literackiego, transpozycję znanej bajki Jean de La Fontaine. Artysta sięgnął tym razem do alegorii, ukazując środkami filmu lalkowego tragedię, losów ludzkich. Premiera filmu odbyła się 15 grudnia 1912 r. w Kopenhadze. Sukces przeszedł oczekiwania. Obraz obejrzeli widzowie Europy i Ameryki. Wykonano rekordową ilość kopii – 140. Jedną z nich w srebrnym pudełku Chanżonkow ofiarował następcy tronu rosyjskiego Aleksemu Nikołajewiczowi. Sam producent otrzymał złoty pierścień z brylantem, reżyser zaś od producenta medalion ze znakiem wytwórni – rozbuchany Pegaz.

Zaraz potem, zimą 1914 Starewicz zwolnił się z wytwórni Chanżonkowa. Przyczyn było wiele, ale wszystkie one wynikały z jednego – pragnienia niezależności twórczej. Jeszcze u Chanżonkowa postanowił spróbować swych sił jako reżyser i operator aktorskich filmów fabularnych. Doskonałe opanowanie różnych technik filmowych pozwoliło mu na podejmowanie tematów, w których dominowały motywy ludowej i bajkowej fantastyki. Adaptował utwory Mikołaja Gogola – "Straszliwa Zemsta", "Noc Przed Bożym Narodzeniem", "Noc Majowa" i "Seroczyński Jarmark" – wszystkie z bajkową scenografią, a także poemat Puszkina "Rusłan i Ludmiła". Powstały filmy: "Jola", ekranizacja powieści Jerzego Żuławskiego, "Pan Twardowski" wg powieści Ignacego Kraszewskiego oraz "Caliostro" wg popularnej w tym czasie książki Saliasa "Hrabia Caliostro".

Po wybuchu I wojny światowej Starewicz nakręcił szereg parodii obyczajowych oraz kilka grotesek politycznych o antywojennej wymowie. Jedna z nich to "Lilia Belgii", będąca satyrą na Wilhelmowskie Niemcy, dokonujące najazdu na Belgię. W dramatach filmowych Starewicza występowali znani aktorzy rosyjscy tej miary, co Iwan Możuchin, późniejsza gwiazda europejskich ekranów, Olga Gzowska, Zofia Gosławska, Władymir Gajdarow, Jewgienij Wachtangow, a także wielu polskich aktorów – Halina Starska, Krystyna Niewiarowska, Antoni Fertner, Stefan Jaracz, Jan Wiszniewski oraz węgierski aktor Fryderyk Jarossy, późniejsza gwiazda warszawskich kabaretów. Coraz częściej w filmach ojca i z coraz większym powodzeniem, występowały jego córki, starsza Irena i młodsza Nina.

[edytuj] Paryż

W 1919 r. Starewicz opuścił Rosję i przez Stambuł i Rzym udał się do Paryża. Charles Ford, osobisty przyjaciel Starewicza, powiedział:

"Starewicz zamieszkał w Fontenay-sous-Bois. Wynajął tam willę, w której założył własne studio filmowe, powracając do realizacji swoich ulubionych filmów lalkowych. Publiczność paryska bardzo szybko poznała i pokochała jego twórczość pełną humoru i lekkiej satyry. Swój okres francuski rozpoczął filmem w stylu "Pięknej Lukanidy", zatytułowanym "W szponach pająka". Oto przed oczami widzów rozwijał się obraz obyczajowego rozkładu wyższych sfer. Bogaty bankier uwodzi piękną, młodą i naiwną aktoreczkę kabaretową. Zabiera ją do swego pałacu... na szczęście zakochany w niej szlachetny młodzieniec staje w jej obronie i w ostatniej chwili udaje mu się ją uratować."

Filmy Starewicza były rozpowszechniane na całym świecie, nie wyłączając Chin, gdzie kolejna jego bajka "Żaby chcą króla" cieszyła się szczególnym powodzeniem. Nakręcona w 1922 r. była udaną satyrą polityczną na ustrój parlamentarny.

Zabawnym filmem z 1923 r. była satyra na hollywoodzkie mody i obyczaje, animowana parodia westernu pt. "Miłość czarna i biała". Główne role w tym filmie grały lalki popularnych amerykańskich aktorów. Zakochany Charlie Chaplin rywalizuje z kowbojem Tomem Mixem o względy naiwnej Mary Pickford. Po tej parodii Starewicz wrócił znów do swoich ulubionych bajek. Wg jego własnych scenariuszy powstały – "Mała śpiewaczka uliczna" i bajka chińska "Oczy smoka". Nawet w tak idyllicznej inscenizacji Starewicz nie przestał być satyrykiem. Wielki bonza w tym filmie, to nic innego jak parodia gry słynnego już w owym czasie Iwana Możuchina.

Zaraz po sukcesie "Słowiczego głosu" – filmu z roku 1923, za który Starewicz otrzymał złoty medal im. Hugona Rizenfelda za najlepszy i najbardziej nowatorski, nie amerykański film animowany wyświetlany w USA, w roku 1925 amerykanie złożyli Starewiczowi korzystną ofertę pracy. Artysta jednak stanowczo odmówił:

"Ameryka już zna moje plany. Oto recenzje tamtejsze, hymny pochwalne. Mam stamtąd niejedną kuszącą propozycję, ale dobrze mi tutaj, zostaję w Paryżu".

W 1928 r. Starewicz nakręcił "Zaczarowany zegar" – średniowieczną bajkę o zegarze i mistrzu, który go zbudował, oraz u uczniu mistrza, który ten cudowny zegar ożywia, powołując do życia świat marzeń i wyobraźni.

Próbował także zainteresować producenta "Stworzeniem Świata", apokaliptyczną wizją opartą na motywach biblijnych. Zrealizować jednak udało mu się tylko jeden film pełnometrażowy, "Opowieść o Lisie", który powstał na motywach bajki Goethego pt. "Lis Przechera". Pracę nad scenariuszem rozpoczął w 1926 r. a ukończył film w 1930 r. brakowało mu jednak pieniędzy na sfinansowanie jego udźwiękowienia. Dla zarobku, z udziałem lalek z tego filmu, nakręcił krótkie bajki wg La Fontaina "Lew i mucha" i "Lew starzeje się" oraz całą serię filmów z malutkim pieskiem Fetichem – maskotką, wierząc ciągle w zmianę losu. Wreszcie po siedmiu latach nieustannych zabiegów gotowy obraz wykupiła niemiecka wytwórnia filmowa "UFA" i udźwiękowiła go. 28 kwietnia 1937 r. odbyła się w Berlinie uroczysta premiera z udziałem Starewicza.

Mówi Charles Ford:

"Krążyły plotki, że Starewicz nie jest Polakiem. On zawsze był Polakiem. Tylko wybuch wojny w 1939 r. uniemożliwił mu powrót do kraju, do Warszawy. Kilka miesięcy przed wybuchem wojny, producent pan Stefan Katelbach podpisał z nim kontrakt na realizację filmu pt. "Pani Twardowska", na podstawie poematu A. Mickiewicza."

[edytuj] Zmierzch artysty

Walka o realizację wymarzonych filmów nie ustawała. Starewicz eksperymentował, próbował nowych wynalazków. Lansował filmy i obrazki stereoskopowe. Doskonalił ciągle swoją technikę filmową. Pracował nad nowoczesną konstrukcją lalki. Już w szkicach projektu przewidywał mimikę i ruch swoich bohaterów, rzeźbiąc setki mini główek lub używał plastycznych masek. Dla lalki grającej pierwszoplanową rolę, potrzeba ich było aż 1500. Lalki, które wykonywała i ubierała córka Irena używając takich materiałów jak drut, ołów, drewno, korek, ircha, gaza, jedwab, skóra, masa plastyczna stawały się doskonałością w swoim rodzaju.

W latach 1949-1958 zrealizował we Francji jeszcze kilka filmów dla dzieci. Pierwszym z nich była "Zanzabelle w Paryżu" wg scenariusza napisanego z córką Ireną na podstawie bajki Soniki Boe. Film ten jak i następne "Kwiat Parroci", "Świergotka", "Niedziela w Szczebiotkowie", "Czujny Nos" i "Północna Karuzela" przysporzyły autorowi kolejnych międzynarodowych nagród. Jego dochody jednak zmalały. Ostatnia próba zrealizowania "Snu Nocy Letniej" skończyła się finansową klęską.

Władysław Starewicz zmarł w biedzie, 30 stycznia 1965 r. i został pochowany na koszt gminy w Fontenay-sous-Bois.

[edytuj] Filmografia

Filmy zrealizowane w Kownie:

• 1909 – Nad Niemnem – Beyond the River Niemen.
• 1909 – Życie ważek – The Life of the Dragonfly.
• 1910 – Żuki – The Beetles.
• 1910 – Walka żuków – The Battle of the Stag Beetles.
• 1910 – Piękna Lukanida – The Beautiful Lukanida – pierwszy animowany film lalkowy.

Filmy zrealizowane w Moskwie w Rosji:

• 1911 – Miest kinoopieratora – The Cameraman's Revenge – Zemsta kinooperatora
• 1911 – Rożdiestwo obitatieli liesa – The Insects' Christmas – Boże Narodzenie w lesie.
• 1911 – Striekoza i murawiej – The Ant and the Grasshopper – Konik Polny i Mrówka.
• 1912 – Strasznaja miest – The Terrible Vengeance – Straszliwa Zemsta.
• 1912 – Nocz pieried Rożdestwom – The Night before Christmas – Noc Przed Bożym Narodzeniem.
• 1912 – Viesjołyje scienki iz żizni żiwotnych – Amusing Scenes from the Life of Insects – Wesołe sceny z życia zwierząt.
• 1912 – Putieszestwie na Łunu – A Journey to the Moon – Podróż na księżyc.
• 1913 – Rusłan i Ludmiła – Ruslan and Ludmilla – Rusłan i Ludmiła.
• 1914 – Snieguroczka – The Snow Maiden – Śnieżynka.
• 1914 – Pasynok Marsa – Mars's Stepson – Wychowanek Marsa.
• 1914 – Kajsjer-Gogiel-Mogiel – Gogel-Mogel General – Kaizer-Kogiel-Mogiel.
• 1914 – Trojka – Troika – Trójka.
• 1914 – FLEURS FANEES – Faded Flowers – Zwiędły kwiat.
• 1915 – LE CHANT DU BAGNARD – The Convict's Song – Kajdaniarska pieśń.
• 1915 – PORTRET – The Portrait – Portret.
• 1915 – Lilija Bielgii – The Lily of Belgium – Lilia Belgii.
• 1915 – Eto tiebie prinadleżit – It's Fine for You – To Ci się należy.
• 1915 – Eros i Psyche – Eros and Psyche – Eros i Psyche.
• 1916 – Dwie wstrieczi – Two Meetings – Dwa spotkania.
• 1916 – LE FAUNE EN LAISSE – The Chained Faun – Pojmany Faun.
• 1916 – O czom szumieło morie – The Murmuring Sea – O czym szumiało morze.
• 1916 – TamanN – Taman – Taman.
• 1916 – Na warszawskom traktie – On The Warsaw Highway – Na warszawskim trakcie.
• 1917 – Pan Twardowski – Mister Twardowski – Pan Twardowski.
• 1917 – Saszka-najezdnik – Sashka the Horseman – Saszka – jeźdiec.
• 1917 – K narodnoj własti – Towards People's Power – Z nadania Narodu.
• 1918 – Kaliostro – Cagliostro – Caliostro.
• 1918 – Jola – Iola – Jola.
• 1918 – Wij – Vij – Wij.
• 1918 – Soroczinskaja jarmarka – The Sorotchninsk Fair – Seroczyński Jarmark.
• 1918 – Majskaja nocz – May Night – Noc Majowa.
• 1918 – Stella Maris – Starfish – Stella Maris.

Filmy zrealizowane we Francji:

• 1920 – DANS LES GRIFFES DE L'ARAIGNEE – In the Claws of the Spider – W szponach Pająka.
• 1921 – LE MARIAGE DE BABYLAS – Babylas's Marriage – Wesele Babylasa.
• 1921 – L'EPOUVANTAIL – The Scarecrow – Strach na wróble.
• 1922 – LES GRENOUILLES QUI DEMANDENT UN ROI – Frogland – Żaby chcą Króla.
• 1923 – LA VOIX DU ROSSIGNOL – The Voice of the Nightingale – Słowiczy głos.
• 1923 – AMOUR NOIR ET BLANC – Love in Black and White – Miłość czarna i biała.
• 1924 – LA PETITE CHANTEUSE DES RUES – The Little Street Singer – Mała Śpiewaczka Uliczna.
• 1925 – LES YEUX DU DRAGON – The Eyes of the Dragon – Oczy Smoka.
• 1926 – LE RAT DE VILLE ET LE RAT DES CHAMPS – The Town Rat and the Country Rat – Szczurze miasto i szczurza kraina.
• 1927 – LA CIGALE ET LA FOURMI – The Ant and the Grasshopper – Konik Polny i Mrówka.
• 1927 – LA REINE DES PAPILLONS – The Queen of the Butterflies – Królowa motyli.
• 1928 – L'HORLOGE MAGIQUE – The Magic Clock – Zaczarowany zegar.
• 1928 – LA PETITE PARADE – The Little Parade – Mała parada.
• 1929-1930 – LE ROMAN DE RENARD – The Tale of the Fox – Opowieść o Lisie.
• 1932 – LE LION ET LE MOUCHERON – The Lion and the Fly – Lew i Mucha.
• 1932 – LE LION DEVENU VIEUX – The Old Lion – Lew starzeje się.
• 1933 – FETICHE MASCOTTE – The Mascot – Fetiche – maskotka.
• 1934 – FETICHE PRESTIDIGITATEUR – The Ringmaster – Fetiche kuglarz.
• 1935 – FETICHE SE MARIE – The Mascot's Marriage – Wesele Fetiche'a.
• 1936 – FETICHE EN VOYAGE DE NOCES – The Navigator – Fetiche podróżnik.
• 1937 – FETICHE CHEZ LES SIRENES – The Mascot and the Mermaids – Fetiche i syreny.
• 1947 – ZANZABELLE A PARIS – Zanzabelle in Paris – Zanzabella w Paryżu.
• 1949 – FLEUR DE FOUGERE – Fern Flowers – Kwiat paproci.
• 1953 – GAZOUILLY PETIT OISEAU – Little Bird Gazouilly – Świergotka.
• 1954 – GUEULE DE BOIS – Hangover – Kac.
• 1955 – UN DIMANCHE DE GAZOUILLY – Gazouilly's Sunday Picnic – Niedziela w Szczebiotkowie.
• 1956 – NEZ AU VENT – Nose to the Wind – Czujny Nos.
• 1958 – CARROUSEL BOREAL – Winter Carousel – Północna karuzela.
• 1965 – COMME CHIEN ET CHAT – Like Dog and Cat – Jak pies z kotem.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Ubu.com, zawierające dwa dzieła Starewicza archiwum sztuki własności publicznej.