Wibrafon

Z Wikipedii

Wibrafon - perkusyjny instrument muzyczny, podobny do dzwonków i ksylofonu. Zbudowany jest z metalowych płytek (czym odróżnia się od ksylofonu, w którym płytki są drewniane) połączonych z zestawem rur, pełniących rolę rezonatorów i tworzących wibrujące dźwięki przy uderzaniu płytek pałeczkami. Pałeczki mają drewniane lub ratanowe trzonki, a główki owinięte są zwykle włóczką, czasem filcem lub gumą.

Spis treści 1 Historia 2 Skala instrumentu 3 Budowa 4 Technika gry 5 Muzyka poważna i filmowa z wykorzystaniem wibrafonu 6 Muzyka popularna z wykorzystaniem wibrafonu 7 Muzyka jazzowa z wykorzystaniem wibrafonu 8 Ważniejsi wibrafoniści

[edytuj] Historia

Wibrafon wynaleziono w roku 1921 w Stanach Zjednoczonych. Przez długi czas zapisywał się na kartach muzyki jazzowej, lecz spotkać go można również w innych stylach muzycznych - muzyce pop, klasycznej, czy symfonicznej.

[edytuj] Skala instrumentu

Standardowo używane wersje wibrafonu operują zakresem trzech oktaw, poczynając od f z oktawy małej. Coraz bardziej popularne stają się instrumentu czterooktawowe, których skala rozpoczyna się od c małego. Ogólnie stosuje się zapis nutowy zgodny z wysokością wydawanego przez instrument dźwięku, lecz niektórzy kompozytorzy (w tym Olivier Messiaen) wymagają, by instrument brzmiał o oktawę wyżej od zapisu.

[edytuj] Budowa

Muzycy grający na wibrafonie używają pałeczek, których główki obciągnięte są zwykle przędzą, lub sznurkiem. Pod każdą sztabką instrumentu umieszczony jest rezonator - metalowa rura, na szczycie której umieszczona jest metalowa płytka o średnicy nieco mniejszej od średnicy rury. Płytki połączone są prętem, który można wprawić w ruch obrotowy za pomocą elektrycznego silniczka. Jeśli silniczek jest włączony, w momencie uderzenia płytki wydawany jest dźwięk tremolo, który powstaje podczas otwierania i zamykania rur przez obracające się płytki. Muzyk ma wpływ na szybkość generowania tremolo. Przy małych prędkościach obrotowych silniczka uzyskuje się raczej efekt "kaczki", przy większych tremolo jest wyraźniejsze. Jeśli silniczek zostanie wyłączony, wibrafon wydaje dźwięk miękki, podobny do dzwonka.

Nazwa instrumentu pochodzi od słowa "vibrato", lecz jest to określenie błędne. Uzyskiwany w instrumencie efekt to - jak zaznaczono wyżej - tremolo, które jest zmianą natężenia dźwięku (wibrato oznacza zmianę jego wysokości). Dźwięk tremolo uważany jest w dzisiejszych czasach za relikt przeszłości, a wielu nowoczesnych muzyków używających wibrafonu wystrzega się jego stosowania.

W wibrafon wbudowany jest również pedał podtrzymujący dźwięk (podobny do stosowanego w fortepianach). Jeśli jest on podniesiony, wszystkie płytki są tłumione, wydając krótki dźwięk. Jeśli muzyk wciśnie pedał, dźwięk każdej płytki może trwać kilkanaście sekund. Z tych powodów podczas gry na wibrafonie popularne jest intensywne wykorzystywanie pedału.

[edytuj] Technika gry

Podobnie, jak w przypadku ksylofonu, wcześni wibrafoniści (na przykład Lionel Hampton i Milt Jackson) używali do gry dwóch pałeczek. Instrument najczęściej pełnił rolę solową, nie będąc częścią akompaniamentu. Nowocześni muzycy - Bobby Hutcherson, Gary Burton, Mike Mainieri, Matthias Lupri, Victor Feldman, Jerry Tachoir, Joe Locke, Dave Samuels i inni - grają używając czterech pałeczek, a wibrafon przeniósł się dzięki nim do sekcji rytmicznej zespołu. Wibrafonista jest często w stanie zastąpić gitarzystę, lub pianistę. Najczęściej stosowanym chwytem podczas gry czterema pałeczkami jest "chwyt Burtona" - nazwa ta pochodzi od Gary'ego Burtona. Możliwa jest gra pięcioma, a nawet sześcioma pałeczkami, lecz nie jest często stosowana. Tylko mistrzowie tego instrumentu posługują się sześcioma pałkami, m.in. polski wibrafonista jazzowy Karol Szymanowski. Większa ilość pałek w połączeniu z lepszą znajomością harmonii i zasad muzyki jest jeszcze efektowniejsza i rozszerza możliwości techniczne grającego (oczywiście wprost proporcjonalnie do opanowania chwytu 3 pałek w jednej ręce). Składanie fraz muzycznych jest ważną kwestią dla wibrafonistów, ze względu na mechanikę instrumentu. Płytki wibrafonu podtrzymują uderzony dźwięk dość długo, o wiele dłużej niż jest to możliwe w przypadku gitary elektrycznej, czy pianina. Inaczej, niż rozwiązano to w pianinach, wibrafony posiadają tylko jeden system podtrzymywania i skracania dźwięków, realizowany za pomocą pedału. Jeśli pedał jest podniesiony, instrument gra silne staccato. Gra legato wymaga używania pedału, ale pełne jego wciśnięcie skutkuje zlewaniem się dźwięków. Cząstkowym rozwiązaniem jest ustawienie pedału w położeniu pośrednim. By utrzymać selektywność instrumentu i przeciwdziałać całkowitemu zlewaniu się dźwięków, współcześni wibrafoniści tłumią dźwięki pałeczkami. Pedał instrumentu jest wtedy wciśnięty, a muzyk tłumi daną nutę melodii w momencie uderzania następnej. W taki sposób możliwe jest również zagranie długo brzmiącego akordu i jednoczesne wydobywanie z wibrafonu selektywnej melodii. Ta innowacja techniki gry również pochodzi od Gary'ego Burtona.

Eksperymentem w technice gry na wibrafonie jest "naginanie dźwięków", realizowane przez przesunięcie pałeczki od węzła płytki (miejsca, gdzie przebiega linka łącząca płytki) do jej części centralnej. Wprawdzie w ten sposób nie uzyskuje się zmiany wysokości dźwięku, lecz skutecznie eliminuje niepożądane przydźwięki. Innym eksperymentem muzycznym jest gra za pomocą smyczków, używanych zwykle w takich instrumentach, jak kontrabas, pobudzając w ten sposób sztabki do wibracji.

Mike Mainieri zapoczątkował w roku 1964 stosowanie w wibrafonach przetworników. Doklejał on przetworniki "Hot Dot" do węzła każdej płytki instrumentu. W latach 70. Mainieri przedstawił pierwszy jednokanałowy wibrafon MIDI, a w latach 80. opracował system polifoniczny, który mógł wyzwalać dźwięki w dowolnym syntezatorze wyposażonym w wejście MIDI. Mniej więcej w tym samym czasie nad wprowadzeniem rozwiązań elektronicznych w wibrafonach prace rozpoczęli inni muzycy. Istniały firmy sprzedające zestawy przetworników, które można było przymocować do sztabek instrumentu i w ten sposób wpływać na brzmienie wibrafonu, lub kontrolować go za pomocą MIDI. Produkcja zestawu "MIDIfication" dla wibrafonów 3-oktawowych została jednak wstrzymana w roku 2005 z nieznanych powodów, choć sugeruje się, że wpływ na decyzję producenta miała niska sprzedaż i/lub wysokie koszty produkcji.

[edytuj] Muzyka poważna i filmowa z wykorzystaniem wibrafonu

• Oliver Messiaen - Turangalîla Symphony
• Oliver Messiaen - Saint-François d'Assise (Święty Franciszek z Asyzu)
• Oliver Messiaen - Trois Petites liturgies de la Présence Divine (Trzy małe liturgie Obecności Przenajświetszej)
• Harrison Burtwhistle - Endless Parade (na trąbkę, instrumenty smyczkowe i wibrafon)
• John Williams - ścieżka dźwiękowa do filmu Złap mnie, jeśli potrafisz
• Yann Tiersen - ścieżka dźwiękowa do filmu Amélie
• Benoît Charest - ścieżka dźwiękowa do filmu Trio z Belleville
• Bernard Herrmann - ścieżka dźwiękowa do filmu Vertigo

[edytuj] Muzyka popularna z wykorzystaniem wibrafonu

• Sufjan Stevens - album Come On Feel the Illinoise
• The Dylan Group - większość utworów ze wszystkich albumów

[edytuj] Muzyka jazzowa z wykorzystaniem wibrafonu

• Grant Green - wszystkie utwory z albumu Idle Moments

[edytuj] Ważniejsi wibrafoniści

• Bernard Maseli
• Peter Appleyard
• Roy Ayers
• Jack Brokensha (Funk Brothers i inne grupy jazzowe)
• Gary Burton
• Bobby Darin
• Mike Dillon
• Lars Erstrand
• Victor Feldman
• David Friedman
• Terry Gibbs
• Lionel Hampton
• Stefon Harris
• Bobby Hutcherson
• Milt Jackson
• Reg Kehoe and his Marimba Queens
• Joe Locke
• Matthias Lupri
• Dan McCarthy
• Josh Mckay (Elf Power i Montreal)
• Vince Montana, Jr. (The Salsoul Orchestra)
• Steve Nelson
• Tito Puente
• Steve Raybine
• Dave Samuels
• Steve Shapiro
• Karol Szymanowski
• Jerry Tachoir
• Cal Tjader
• James Westfall