Wielka Synagoga w Gdańsku

Z Wikipedii

Wielka Synagoga w Gdańsku
Data budowy	1885-1887
Data zburzenia	maj 1939
Tradycja	reformowana
Budulec	murowana
Obecnie	nie istnieje
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Wielka Synagoga w Gdańsku (niem. Große Synagoge) - zbudowana w latach 1885-1887 przy ówczesnej Reitbahnstrasse (obecnie ulica Bogusławskiego). Była największą synagogą Gdańska i dumą gdańskich Żydów.

Synagoga została sfinansowana przez pięć zjednoczonych gmin reformowanych: Winnicy, Wrzeszcza, Szopy, Starych Szkotów i ul. Szerokiej. Wybudowała ją berlińska firma Ende i Boeckmann, wybrana przez gdańskie władze miejskie.

Synagoga została wybudowana w stylu neorenesansowym, na planie wydłużonego prostokąta. Była jednym z najbardziej charakterystycznych budynków w Gdańsku, posiadała wielką kopułę z latarnią oraz dwie małe wieżyczki z pięknymi hełmami. Pośrodku ściany frontowej znajdowało się witrażowe okno z rozetą. Wszystkie iglice hełmów były osadzone ażurowymi gwiazdami Dawida.

Przestronne wnętrze synagogi posiadało sklepienie żaglowe, z którego zwisały ogromne żyrandole. Mogło pomieścić nawet 2000 osób, sala główna znajdowała się centralnie pod wielką kopułą. We wschodniej ścianie w półokrągłej apsydzie umieszczono Aron ha-kodesz (arkę), ustawiony na podwyższeniu, zasłonięty bogato haftowanym parochetem. Nad arką znajdowały się tablice Dekalogu trzymane przez dwa lwy. Za arką znajdowały się wielkie organy z chórem synagogalnym, który mógł pomieścić 100 osób. Zaraz przy podwyższeniu umieszczono bimę. Wzdłuż murów bocznych i ponad zachodnim wejściem znajdowały się masywne, arkadowe galerie dla kobiet, wsparte na wielobocznych filarach; mogły pomieścić 300 osób. W sali głównej znajdowały się dwa rzędy ław które mogły pomieścić 1600 osób. Ściany były pomalowane motywami roślinnymi, geometrycznymi oraz wersetami biblijnymi. Cała synagoga posiadała elektryczne ogrzewanie oraz oświetlenie.

Synagoga została uroczyście otwarta 15 września 1887 roku przez gdańskiego rabina Kossmana Wernera, który wygłosił uroczyste przemówienie przed władzami miasta oraz wiernymi. Następnie do synagogi wniesiono zwoje Tory ze Starej Synagogi, które umieszczono w Aron ha-kodesz, i zapalono wieczne światło. Pierwsze nabożeństwo odbyło się 8 grudnia 1887.

Na początku XX wieku, w synagodze otwarto jedno z najstarszych na świecie muzeum judaistycznych, posiadające bardzo bogate eksponaty, których część przekazał Lesser Giełdziński. Nabożeństwa odbywały się przy akompaniamencie organów oraz chóru; w synagodze odbywały się również liczne koncerty, występy teatralne oraz wykłady znanych profesorów i rabinów świata.

Po dojściu nazistów do władzy przy synagodze utworzono wartę strzegącą ją przed bojówkami. Dzięki temu synagoga ocalała, mimo że próbowano ją dwa razy zniszczyć i podpalić. Zarząd gminy obawiając się kolejnych napadów sprzedała wyposażenie synagogi; organy sprzedano do Krakowa, świeczniki do Warszawy, ławy zborowi ewangelickiemu w Nowym Porcie, archiwum do Jerozolimy a zbiory judaików wywieziono do Ameryki dzięki Jointowi, które pozostają tam, do dnia dzisiejszego. Zbiory bogatej biblioteki wywieziono do Wilna.

Na początku 1939 roku synagoga została sprzedana Senatowi Miasta Gdańska. 15 kwietnia 1939 roku w synagodze odbyło się ostatnie nabożeństwo szabatowe. Wkrótce została otoczona płotem, na którym powieszono napis: "Przybądź kochany maju i uwolnij nas od Żydów". 2 maja 1939 roku władze nazistowskie przystąpiły do rozbiórki Wielkiej Synagogi.

Obecnie na miejscu, gdzie znajdowała się synagoga, rośnie trawa. Pojawiały się nierealne pomysły, żeby odbudować Wielką Synagogę. Teren po synagodze został podzielony pomiędzy trzy instytucje. Na większości terenu zostanie wybudowany teatr elżbietański, pozostałe skrawki terenu otrzymała gmina żydowska oraz Urząd Ochrony Państwa. Na całym terenie widoczne są fundamenty synagogi.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Wielka Synagoga na stronach Akademii Rzygaczy