Wietrzenie
Z Wikipedii
Wietrzenie - rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał wskutek działania energii słonecznej, powietrza, wody i organizmów. Zachodzi na powierzchni Ziemi i w jej powierzchniowej strefie zwanej strefą wietrzenia (głębokość od kilku do kilkudziesięciu metrów). Produktem wietrzenia są między innymi zwietrzelina, rumowisko, glina zboczowa, arkoza. Wietrzenie można podzielić na:
- fizyczne (mechaniczne) - rozpad skały bez zmiany jej składu chemicznego, zachodzi przy częstych zmianach temperatury i wilgotności (głównie w klimacie umiarkowanym)
- chemiczne - rozkład skały przy zmianie jej składu chemicznego, niezbędnym warunkiem do jego zaistnienia jest obecność wody, głównymi czynnikami wietrzenia chemicznego są: woda opadowa, dwutlenek węgla, tlen oraz azot
- biologiczne - to rozpad i rozkład skały pod wpływem działania organizmów żywych (często nie wyróżnia się wietrzenia biologicznego jako oddzielnego działu, uznaje się je jako wchodzące w skład wietrzenia fizycznego i chemicznego)
Spis treści |
[edytuj] Wietrzenie fizyczne:
- mrozowe (zamróz, kongelacja)
woda zamarzająca w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość o ok. 9% rozsadzając skałę; produkty: rumowiska skalne, gołoborza, pył
- insolacyjne (termiczne, słoneczne)
charakterystyczne dla obszarów o dużych amplitudach dobowych temperatur; intensywnie przebiega w przypadku skał ciemniejszych; może występować w dwóch formach: rozpad ziarnisty na skutek różnej rozszerzalności cieplnej oraz wietrzenia skorupowego (łuszczenie się skały), czyli odrywanie przypowierzchniowej warstwy skalnej, która była najbardziej narażona na wahania temperatury
- eskudacja (solne)
krystalizująca w szczelinach skalnych sól, podobnie jak woda, zwiększa swoją objętość i rozsadza skałę; gdy proces zachodzi na powierzchni skały, tworzą się polewy i skorupy zwane lakierem pustynnym
- deflokulacja (ilaste)
skały ilaste mają właściwości higroskopijne, pod wpływem wody znacznie pęcznieją; gdy woda odparowuje, skały kruszeją i powstają szczeliny
[edytuj] Wietrzenie chemiczne:
- solucja (rozpuszczanie)
skały takie jak gipsy, chlorki, dolomity, wapienie rozpuszczają się całkowicie, natomiast margle, piaskowce ulegają częściowemu rozpuszczeniu, w czasie rozpuszczania zachodzi proces solwatacji - łączenie sie cząstek rozpuszczalnika z cząsteczkami substancji rozpusczanej
ługowanie - proces rozpuszczania i wymywania minerałow
- hydroliza
zasadowo-kwasowy rozkład minerałów
- hydratacja (uwodnienie)
przemiana minerałów bezwodnych w słabo uwodnione, nie niszczy minerałów ale zmienia ich własciwosci fizyczne np. suche iły - zwięzłe, uwilgotnione - wzrasta objętośc, spada spoistosc
- karbonatyzacja (uwęglanowienie)
przekształcenie minerałów (głównie krzemianów i glinokrzemianów) w węglany
- oksydacja (utlenienie)
minerały łączą się z tlenem np. zamiana siarczków na siarczany
redukcja - pozyskiwanie elektronów walencyjnych, zmiana formy utlenienia związku z wyższego poziomu na niższy
chelatyzacja - proces produkcji przez organizmy substancji organicznych (np. hemoglobina, chlorofil, kwasy humusowe i fulwowe), w centrum związku występuje metal, który jest zwiżany z pierwiastkami C,N,H,O, proces ten powoduje dekompozycje skał, które zawierają w swym składzie metale
[edytuj] Wietrzenie biologiczne:
- mechaniczne
korzenie roślin wciskają się w szczeliny skalne i rozpychają je
- chemiczne
działanie substancji organicznych będących produktami zwierzęcymi lub roślinnych
- działanie bakterii
np. bakterie beztlenowe zamieniają gips w siarkę
- działanie zwierząt ryjących
przedostawanie się wody przez nory i korytarze wspomaga wietrzenie chemiczne
Produktem wietrzenia (zarówno fizycznego jak i chemicznego) jest zwietrzelina.
Intensywność i charakter wietrzenia zależą od rodzaju skały oraz od warunków klimatycznych (głównie od ilości wody oraz temperatury). W klimacie suchym (pustynnym) przeważa wietrzenie fizyczne. W klimacie gorącym i wilgotnym - wietrzenie chemiczne.
W wyniku wietrzenia fizycznego tworzą się skały okruchowe, wskutek wietrzenia chemicznego niektóre skały chemiczne jak na przykład boksyty, lateryty, terra rossa.
Procesy wietrzenia ułatwiają erozję. Powodują powstanie gleby i tworzenie swoistych form skalnych.
