Erozja

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy erozji powierzchni terenu. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Erozja – proces niszczenia powierzchni terenu przez wodę, wiatr, siłę grawitacji i działalność człowieka.

[edytuj] Efekty działania erozji

• zmiana rzeźby terenu, a czasami także zmiana struktury podłoża,
• w przypadku erozji skał, efektem jest rozpoczęcie procesów glebotwórczych,
• w przypadku erozji gleby, efektem jest obniżenie jej wartości, a czasem wręcz jej usunięcie i odsłonięcie skalistego podłoża.

[edytuj] Rodzaje erozji w zależności od działającego czynnika

Erozja skał nadmorskich - widoczne nierównomierne zniszczenie skał wynikające ze zróżnicowanej twardości

1. erozja lodowcowa (glacjalna) - żłobienie terenu przez płynący lodowiec, który:
   • wygładza podłoże - detersja
   • wyrywa duże odłamki skalne z podłoża - detrakcja
   • zdziera całe podłoże - egzaracja.
2. erozja wodna:
   • erozja deszczowa (ablacja) - spłukiwanie luźnej, wierzchniej warstwy terenu (zwłaszcza cząstek gleby) przez wody deszczowe
   • erozja rzeczna - przenoszenie cząstek przez prąd rzeki bądź falowanie wody:
     • W górnym biegu rzeki występują :
       • erozja wgłębna - polega na wcinaniu się rzeki w koryto rzeczne poprzez niszczenie go przez niesione przez rzekę materiał skalny
         Efekty: tworzenie się dolin głębokich i wąskich V-kształtnych
       • erozja wsteczna - cofanie się źródeł rzeki w kierunku działu wodnego (może doprowadzić do przejęcia początkowego odcinka innej rzeki tzw. kaptaż).
         Efekty: łączenie się dwóch cieków wodnych w odcinkach źródliskowych (kaptaż), wyrównywanie się brzegów rzeki i "cofanie się" wodospadów, powstawania kotłów eworsyjnych
     • W środkowym biegu rzeki:
       • erozja boczna - podmywanie brzegów rzeki, spowodowane nierównomiernym nurtem rzecznym
         Efekty: meandry (zakola rzeczne), starorzecza (meandry odcięte od głównej rzeki wałem ziemi - groblą), łachy (wyspy rzeczne), niszczenie brzegów
       • erozja denna - żłobienie dna rzeki przez płynącą wodę i niesiony przez nią materiał.
         Efekty: powstają terasy zalewowe
     • W dolnym biegu rzeki zwykle nad erozją przeważa akumulacja osadów niesionych przez rzekę
       Efekty: powstawanie form ujść rzecznych: delt i estuariów.
   • erozja morska (abrazja) - niszczenie brzegów przez falowanie i pływy (przypływy i odpływy)
     
     Negatywne skutki erozji wodnej
   1. rolnictwo:
      • zmniejszanie miąższości gleby
      • wymywanie składników pokarmowych
      • pogorszenie struktury gleby
      • straty powierzchni uprawnej (wąwozy, żłobiny itp.)
      • niszczenie roślin uprawnych
   2. gospodarka wodna:
      • pogorszenie stosunków hydrologicznych
      • pogorszenie warunków eksploatacji urządzeń hydrotechnicznych
      • wzrost spływu powierzchniowego
      • spadek retencji
      • zmiany przepływów rzek
      • wzrost sedymentacji rzecznej (zagrożenie powodziowe)
        
        
3. erozja eoliczna (wiatrowa) - przenoszenie cząstek gleby i rozkruszonych skał przez wiatr (deflacja), szlifowanie skał przez niesione przez wiatr ziarna piasku (korazja) oraz deponowanie cząstek na powierzchni gleby (akumulacja) (wydmy).
4. ruchy masowe, gdzie siła sprawczą jest przyciąganie ziemskie. Wyróżnia się:
   • Odpadanie - odpadanie mas skalnych bądź gruntowych, przy czym, po odpadnięciu element skalny toczy sie lub odbija kilka razy, zanim się zatrzyma.
   • Obrywanie - obrywanie się mas skalnych bądź ziemnych z nawisów, przy czym oderwane elementy przemieszczają się drogą powietrzną.
   • Osuwanie - na ogół szybkie przemieszczanie się w dół stoku mas glebowo-zwietrzelinowych. Osuwanie ma miejsce najczęściej na skutek nadmiernego uwilgotnienia lub zmian w rzeźbie terenu, powodujących zwiększenie nachylenia stoku, w wyniku czego traci on stateczność przyjmując różne płaszczyzny poślizgu.
   • Spływy - (soliflukcja), spływanie nadmiernie uwilgotnionych mas glebowo-zwietrzelinowych po płaszczyźnie poślizgu utworzonej przez nierozmarzniętą jeszcze warstwę gruntu. Zachodzi najczęściej na utworach glebowych o dużej zawartości części ilastych i pyłowych, na stokach o wystawie północnej i spadkach powyżej 30%. Typową formą dla tego rodzaju erozji są jęzory soliflukcyjne.
   • Pełzanie - mechanizm podobny do osuwania, jednak ruch mas ziemnych przebiega wolniej, miąższość przemieszczanej warstwy bywa znacznie większa.
   • Osiadanie - powolne obniżanie się powierzchni terenu wskutek zmniejszenia objętości gruntu. Osiadanie często towarzyszy procesom sufozji.

[edytuj] Rodzaje erozji w zależności od skutku

• powierzchniowa - zmywanie i rozmywanie wierzchnich warstw gleby przez wodę lub rozwiewanie przez wiatr,
• liniowa - rozcinanie gleby przez skoncentrowany spływ wody, prowadzący zazwyczaj do powstawania form żłobinowych, głębokich rozcięć typu wąwozowego,
• rozbryzgowa - odrywanie i odrzucanie cząstek ziemnych przez krople deszczu i gradu, połączone z ubijaniem i zamulaniem powierzchni gleby,
• uprawowa - trwałe przemieszczanie gleby ku dołowi stoków pod wpływem działania narzędzi i maszyn rolniczych.

[edytuj] Czynniki wpływające na erozję

Czynniki powstrzymujące:

• Osłona i wiązanie powierzchni gruntu poprzez rosnącą na niej roślinność
• Właściwa uprawa (agrotechnika przeciwerozyjna)
• Właściwe melioracje wodne

Czynniki powiększające:

• Wycinanie i wypalanie lasów (zwłaszcza wilgotnych lasów równikowych),
• Źle prowadzone osuszanie terenów,
• Likwidacja miedz w procesie łączenia małych gospodarstw w duże farmy,
• Usuwanie murków, żywopłotów, zakrzewień i zadrzewień śródpolnych,
• Zbyt intensywny wypas zwierząt,
• Zła lokalizacja dróg gruntowych
• Uprawa stromych stoków i dolinek śródzboczowych
• Uprawa wzdłuż stoku

[edytuj] Bibliografia

1. Józefaciuk Cz., Józefaciuk A., Nowocień E., Wawer R., 2002. Przeciwerozyjne zagospodarowanie zlewni wyżynnej potoku Grodarz z uwzględnieniem ograniczania występowania powodzi. Puławy ISBN 8388031848
2. Wawer R., 2002. Vademecum nauk erozyjno-rolniczych. http://www.erozja.iung.pulawy.pl/VademecumPl.htm , http://www.erozja.iung.pulawy.pl/Vademecum/V1Pl.htm

[edytuj] Zobacz też

• wietrzenie, denudacja
• Trzęsacz
• erozja wąwozowa
• erozja (ujednoznacznienie) - inne znaczenia słowa erozja