Willem de Kooning

Z Wikipedii

Willem de Kooning (24 kwietnia 1904 - 19 marca 1997) - amerykański malarz pochodzenia holenderskiego, przedstawiciel abstrakcyjnego ekspresjonizmu.

Urodził się w Rotterdamie. Gdy miał 5 lat, jego rodzice rozwiedli się - od tej pory wychowywali go matka i ojczym. W 1916 r. przyjęto go na praktykę w firmie zajmującej się dekoracją wnętrz. W tym samym roku rozpoczął studia wieczorowe w rotterdamskiej Akademii Sztuk Pięknych. Po ośmioletnich studiach podjął pracę jako dyrektor artystyczny w dużym domu towarowym. W 1926 r. przepłynął jako pasażer na gapę do USA. Najpierw zamieszkał w Hoboken w stanie New Jersey, gdzie utrzymywał się z prac dekoratorskich. W 1927 osiadł w Nowym Jorku na Manhattanie. Zaprzyjaźnił się z artystą, koneserem i krytykiem sztuki Johnem Grahamem oraz z malarzem Arshilem Gorkym.

Od mniej więcej roku 1928 de Kooning zaczął malować martwe natury i kompozycje figuratywne pod wpływem szkoły paryskiej i meksykańskiej. Z początkiem lat 30. zainteresował się abstrakcją - biomorficznymi i geometrycznymi kształtami, na wzór twórczości swych przyjaciół Grahama i Gorky'ego oraz takich młodych artystów jak Pablo Picasso czy surrealista Joan Miró.

W październiku 1935 r. poprzez organizację Works Progress Administration, zajmującą się zatrudnianiem bezrobotnych, zaangażował się w tzw. Federal Art Project (projekt wykorzystujący bezrobotnych artystów do tworzenia tzw. sztuki publicznej - plakatów, malowideł ściennych i obrazów mających ozdabiać miejsca publiczne). W lipcu 1937 musiał zrezygnować z zatrudnienia, z powodu statusu imigranta. Owe dwa lata dały mu jednak szansę na pełnowymiarowe poświęcenie się pracy twórczej - zajmował się zarówno malarstwem sztalugowym, jak i malowidłami ściennymi.

Prawdopodobnie pod wpływem Gorky'ego, w 1938 r. powstał cykl obrazów przedstawiających smutne męskie sylwetki (m.in. "Dwaj stojący mężczyźni", "Siedząca postać"), a równolegle - abstrakcyjne obrazy o lirycznej kolorystyce ("Różowy pejzaż", "Elegia").

Ta dwoistość twórcza trwała aż do lat 40., gdy powstały najbardziej znane obrazy "Kobieta" i "Stojący mężczyzna" oraz seria niezatytułowanych abstrakcji z wybijającymi się na pierwszy plan biomorficznymi kształtami. Obie tendencje zlały się w malowidle "Różowe anioły" z ok. 1945 r. W roku 1946, gdy de Kooning nie mógł sobie pozwolić na kupno profesjonalnych farb, przeszedł do stosowania zwyczajnej, taniej białej i czarnej farby. W tych właśnie kolorach powstał cykl abstrakcji (m.in. "Światłość w sierpniu", "Czarny piątek", Zurich", "Skrzynka pocztowa"). Na bazie tych dzieł wyrosły kolejne, z ponownym użyciem koloru, poruszające i złożone abstrakcje ("Asheville", "Attyka", "Wykopalisko"), podsumowujące długoletnią walkę artysty o wypracowanie kompozycji opartej na wolnych skojarzeniach.

W 1938 r. de Kooning poznał Elaine Fried, która najpierw była jego uczennicą - została uznaną malarką, tworzącą w duchu abstrakcyjnego ekspresjonizmu, lecz także malującą portrety. Poślubił ją w 1943 r. Istnieje opinia, że jako wzięty krytyk sztuki przyczyniła się swymi pochlebnymi recenzjami do wzrostu popularności de Kooninga.

W latach 40. de Kooninga zaczęto identyfikować z ekspresjonizmem artystycznym, a w następnym dziesięcioleciu uznano go za jednego z najważniejszych przedstawicieli tego nurtu. Pierwsza indywidualna wystawa, złożona ze wspomnianych biało-czarnych kompozycji, miała miejsce w galerii Charlesa Egana w Nowym Jorku w 1948 roku. W tym czasie zaczął też wykładać w szkole artystycznej Black Mountain College w Północnej Karolinie, a w latach 1950-51 w Yale School of Art.

Lata 50. przyniosły zwrot w twórczości de Kooninga. Przeszedł wtedy do malowania wyłącznie kobiet (choć pojawiające się wcześniej biomorficzne kształty z jego obrazów również można interpretować jako postaci kobiece). Latem 1950 rozpoczął pracę nad obrazem "Kobieta I", który po wielu poprawkach i zmianach ukończył w 1952 r. W tym czasie namalował także inne obrazy przedstawiające kobiety - wystawiono je w Sidney Janis Gallery w 1953, co spowodowało dużą sensację. Obok nietypowej dla ekspresjonizmu abstrakcyjnego figuratywności, emanowały odważną techniką i symboliką. Dzikie barwy, wyszczerzone zęby, obwisłe piersi, tępe spojrzenia - wszystko to ukazywało lęki seksualne nowoczesnego mężczyzny i najciemniejsze aspekty teorii Freuda. Tak właśnie przedstawiały się dzieła "Kobieta II" do "VI", powstałe w latach 1952-53, "Kobieta i rower" (1953) i "Dwie kobiety na wsi" (1954).

Około roku 1955 de Kooning zafascynował się symbolicznym aspektem kobiecości, co sugeruje tytuł obrazu z tamtego okresu - "Kobieta jako pejzaż", na którym pionowa postać kobieca wtapia się w abstrakcyjne tło. Później powstała seria pejzaży ("Gazeta policyjna", "Gotham News", "Podwórko na Dziesiątej Ulicy", "Park Rosenberg", "Przedmieścia Hawany", "Drzwi do rzeki", "Różanopalcy świt w Louse Point"), ukazująca ewolucję od kompozycyjno-kolorystycznej złożoności do prostoty.

Ok. roku 1963 przeniósł się na stałe do East Hampton na Long Island, gdzie nadal malował kobiety ("Sielanka", "Poławiacze małży"); ponownie zagłębił się w tę tematykę w połowie lat 60. - powstałe wtedy obrazy były równie kontrowersyjne jak wcześniejsze "Kobiety". Odebrano je jako satyryczny atak na kobiecą anatomię - artysta malował bez zahamowań, z krzykliwą lubieżnością prezentując temat. Późniejsze dzieła ("Której imię zapisano w wodzie", "Bez tytułu III") są bardziej liryczne, emanujące grą światła odbijającego się w wodzie. W ostatnim okresie de Kooning tworzył także gliniane rzeźby.

W latach 80. u artysty wykryto chorobę Alzheimera i sądownie uznano go za niezdolnego do zarządzania swym majątkiem (został on przekazany w ręce kuratorów). W związku z coraz gorszą jakością tworzonych prac, jego pierwsze dzieła znacznie zyskały na wartości, osiągając zawrotne ceny na aukcjach. "Różowa dama" z 1944 r. została sprzedana za 3,6 mln dolarów w 1987, a za "Zamianę" (Interchange) z 1955 zapłacono w 1989 20,6 mln.

Willem de Kooning stał się inspiracją dla walijskiej grupy rockowej Manic Street Preachers, która poświęciła mu trzy piosenki: Interiors (Song For Willem de Kooning), His Last Painting (o artyście cierpiącym na chorobę Alzheimera) i Door to the River (utwór zatytułowany jak jeden z obrazów de Kooninga).