William Penn
Z Wikipedii
William Penn, ur. 14 października 1644 r. w Londynie, zm. 1718 r., sławny angielski kwakier, założyciel Pensylwanii. Kwakrzy (inaczej zwani "Dziećmi Światła", a od roku 1665 "Stowarzyszeniem przyjaciół"), którzy odrzucali ceremoniał kościelny, służbę wojskową i rozrywki, niemal od początku swego istnienia przysparzali kłopotów władzom brytyjskim. Penn, jeden z ich przywódców, zdołał namówić króla Karola II, by zezwolił im na założenie kolonii w Ameryce.
Spis treści |
[edytuj] Buntownik
Był synem uszlachconego oficera marynarki, admirała sir Williama Penna. Chłopiec uczęszczał do szkoły w Essex, a w roku 1660 wstąpił na uniwersytet w Oksfordzie. Był przeciwnikiem przepisu nakazującego wszystkim studentom należeć do Kościoła anglikańskiego. Wraz z innymi, jak on, buntownikami stworzył grupę protestu, więc wkrótce zostali usunięci ze szkoły. Ojciec, w nadziei, że chłopak się ustatkuje, wysłał Williama do Francji i Włoch.
Gdy wrócił po dwóch latach ojciec z zadowolenie dostrzegł, że ślady skrajnych poglądów zniknęły. Wysłał go więc na studia prawnicze na miejscu w Londynie. W roku 1667 Penn pojechał do Irlandii, by skontrolować stan posiadłości ojca. Tam spotkał się z kwakierskim kaznodzieją, Thomasem Loe, który szybko nawrócił go na nową wiarę. Mając przed sobą świetlaną karierę wybrał drogę ludzi, którzy w tym czasie byli wyszydzani, więzieni, nawet skazywani na banicję. Ojciec, na wieść o tym, doznał szoku nerwowego.
[edytuj] Prześladowania
Penn był kilka razy aresztowany i więziony za głoszenie nowej wiary. Za pierwszym razem spędził 8 miesięcy w Tower of London, gdzie spisał kwakierskie zasady wiary: No Cross, no Crown. Było to w roku 1668[1].
W roku 1670 został ponownie aresztowany podczas zebrania kwakrów i oskarżony o nawoływanie do zamieszek. Przysięgli uznali go niewinnym, więc sędzia zagroził im uwięzieniem jeśli nie zmienią werdyktu. Ławnicy okazali się nieustępliwi i rzeczywiście trafili do więzienia, ale sąd apelacyjny uznał, że nie wolno więzić sędziów przysięgłych, co m.in. legło u podstawy niezawisłości angielskich sądów.
W roku 1677 Penn, w towarzystwie kaznodziei kwakierskiego George'a Foxa, udał się do Holandii i Niemiec, gdzie - podczas spotkań z tamtejszymi kwakrami ustalono, że - wobec szerzącej się nietolerancji - trzeba znaleźć sobie nowe miejsce do osiedlenia, poza Europą. Prócz kwakrów w samej Anglii było wielu takich[2], którzy chcieli wyznawać własną wiarę bez strachu przed prześladowaniami. Penn uznał, że jedynym takim miejscem jest Ameryka.
[edytuj] Założenie Pensylwanii
Karol II był winien ojcu Penna sporą sumę pieniędzy[3]. W roku 1680 Penn zaproponował królowi spłatę zadłużenia nieskolonizowanymi jeszcze ziemiami w Ameryce. 4 marca 1681 roku zawarty został traktat, na mocy którego Penn otrzymał terytoria na zachód od rzeki Delaware pomiędzy już istniejącymi koloniami Nowy Jork i Maryland. Traktat przyznawał mu niemal nieograniczoną władzę nad tym terenem. Komisja królewska ustaliła również nazwę nowej kolonii: Pensylwania[4].
Penn przeprowadził zaciąg nowych kolonistów (w tym wielu kwakrów) z Anglii, Holandii, Niemiec i innych krajów, gwarantując in swobody religijne i tanie działki pod zabudowę i uprawę. Spisał też podstawy ustawy zasadniczej zakładającej obieralność władz, które w przyszłości miały wpłynąć na kształtowanie zrębów konstytucji USA.
W październiku 1682 r. Penn pożeglował w górę rzeki Delaware, by po raz pierwszy obejrzeć swoją kolonię. W tym samym roku zawarł swój pierwszy traktat z Indianami[5]. Jego sposób traktowania tubylców był tak łagodny, że nigdy nie doszło do ataku na kolonistów. Gdy uznał, że Pensylwania dobrze się rozwija, wrócił - w 1684 r. - do Anglii.
W swym dążeniu do religijnej wolności Penn stał się sojusznikiem Karola II, który walczył o równouprawnienie katolików i który objął amnestią kwakrów i innych więźniów religijnych. Jednak po jego śmierci i wygnaniu Jakuba II na tronie Anglii zasiadł Wilhelm Orański, który powrócił do ostrego kursu wobec innowierców. Penn, podejrzewany o spiskowanie na celu przywrócenia rządów Jakuba II, był kilkakrotnie aresztowany, a Pensylwania została objęta kontrolą dworu. W tym czasie Penn napisał jedne z najlepszych swoich prac: "An Essay Towards the Present and Future Peace of Europe", gdzie postulował zjednoczenie Europy rządzonej w myśl zasad prawa międzynarodowego, a także "Some Fruits of Solitude" - spis zasad godnego i uczciwego życia. W roku 1694 kolonia została mu zwrócona. W tym samym roku zmarła jego pierwsza żona - Gulielma Maria Springett - a w 1696 Penn poślubił Hannę Callowhill[6].
Penn wrócił do Pensylwanii w roku 1699, ponieważ w międzyczasie narosło wiele problemów, głównie wokół korupcji, piractwa i przemytu. Penn rozwiązał je częściowo i dał kolonii nową konstytucję, którą nazwał "Kartą Przywilejów"[7], która powoływała nowy, jednoizbowy parlament obdarzony większą siłą; rada kolonii została jednocześnie ograniczona do kilkuosobowego ciała doradczego przy gubernatorze.
W roku 1701 Penn wrócił do Anglii i już nigdy więcej nie wrócił do Ameryki.
[edytuj] Ostatnie lata
Zakusy korony chcącej przejąć całkowitą i jednolitą władzę we wszystkich koloniach zakończyły się fiaskiem, chociaż w roku 1712 Penn zaczął przygotowywać się do odsprzedania kolonii rządowi. Nie doszło do tego, bowiem 68-letni już William dostał wylewu, który skończył się częściowym paraliżem i zachwianiem równowagi umysłowej.
Od tego czasu, aż do śmierci, jego interesami w Pensylwanii zarządzała przyszła wdowa i wpływowy sekretarz kolonii James Logan. Pensylwania została prywatną kolonią rodziny Pennów aż do utworzenia Stanów Zjednoczonych Ameryki.
[edytuj] Bibliografia
- Mary M. Dunn, William Penn, Politics and Conscience, Princeton 1967
- Barry M. Pritzker, A Native American Encyclopedia, Oxford 2000, ISBN 0-19-513877-5
- Paweł Zaremba, Historia Stanów Zjednoczonych, Londyn 1968
Przypisy
- ↑ Ojciec wystarał się o jego zwolnienie
- ↑ Na przykład purytanie, którzy już zdołali założyć pierwsze osady w okolicach dzisiejszego Bostonu
- ↑ Wg dzisiejszych przeliczeń ok. 130 tys. dolarów
- ↑ Od połączenia nazwiska założyciela i słowa sylvania (lasy)
- ↑ Z plemionami Lenápe reprezentowanymi przez wodza Tamanenda
- ↑ Z obiema żonami miał 15 dzieci
- ↑ W 1701 roku
